Сарсенбаева С. С., Рамазанова Ш. Х., Баймаханова Н. Т. Медициналық жоғАРҒы оқу орындарындағы белсенді оқыту

 

 

39 

 

дайындалуға  қажетті  сәйкес  әдебиеттерді  оқытушымен  бірге  таңдау.    Бұл  бір  жағынан 

болатын әрекетте еске түсіреді. «Күманданушыларға» осындай дайындық жеңіске жетелейді, 

күштеріне жігер береді. Этикалық кӛзқарас жағынан біреулерге бұл  әдіс дұрыс емес болып 

кӛрінуі  мүмкін.  Бірақ,  болашақта  педагог  кәсіби  түрде  және  сапалы  семинар,  тәжірибелік 

сабақ жүргізуі үшін кейбір студенттер тобы нақты осындай қатынасты қажет ететіндігін айта 

кетеміз.   

«Үмітін  үзгендер»  топтың  атауы  жат  естіледі.  Мұндай  студенттердің  оқудағы  жиі 

дайындығы, мүмкіндігі, жетістіктері жаман емес. Үмітін үзу себебі әртүрлі болуы мүмкін: ӛз 

күшіне  скенімділігін  жоғалтатын  бірнеше  рет  жолының  болмауы;  студент  мүмкіндіктеріне 

келтірген  күманы  үшін  оқытушының  қатынасы;  жанұядағы  үнемі  «ханзада»  болып  келген 

баланың кенет «тазша бала» жағдайына дейін түсуі;  

Әртүрлі  топтар  студенттеріне  оқытудың  жеке  жолдарын  табуда  оқытушылармен 

кӛптеген педагогикалық әрекеттер алгоритмі жасап шығарылды. Педагогикалыӛ алгоритм  – 

оқытушы ойының кезегі, әрекетін дайындау логикасы.      

Бірінші  қадам.  «Психилогиялық  шабыс».  Мәні  студенттегі  психологиялық  жүктеме 

жағдайын  түсіруге  келіп  тіреледі.  Эмоционалды  қатынасқа  түсуәне  жағдай  жасау  керек.   

Екінші  қадам.    «Эмоционалды  блок».    Ренжу,  кӛңілі  қалу,  ӛз  күшіне  сенімін  жоғалту 

жағдайларын  жергіліктердіру,  жоюға  тырысу.  Ең  бастысы  –  студентке  ӛзінің  жеңілістерін 

саралап,  «жеңіліс  –  кенет,  жеңіс  -  заңды»  позициясы  жағынан  себебін  табу.  Қатысушыны 

пессимистік  тұрғыдан  белсенділікке  ауысуына  бағыттау  керек.  Үшінші  қадам.  «Басты 

бағытты таңдау». Педагогикалық әреккеттің маңыздылығы тек жүктеме ошағын табу ғана 

емес,  оны  жоюдың  жолын  іздеу  болып  табылады.  Тӛртінші  қадам.  «Бірдей  мүмкіндіктерді 

таңдау» студенттің  ӛз курстастарымен бірдей мүмкіндікте ӛзін кӛрсете алу жағдайларын 

қарастыру. Алтыншы қадам.  «кездейсоқ  салыстыру». Жетінші қадам.  «Тұрақтылық». Мәні 

студент  үшін  жағымды  әсердің  жеке  болып  қалмай,  кездейсоқтықтың  күнделікті  болып 

қалуында.  «Алдын  ала  есептеліп  дайындалғандай  кездейсоқ»  қуаныштың  «орындалғанға» 

ауысуы  маңызды.  Әрине  «кездейсоқ  салыстыру»  әдісі  барлық  кезде  орындала  бермейді. 

Стартты жіберуші ретінде кӛрініп, кейін ол меншікті түрде дамуы керек.  

Жоғарғы  курс  студенттерін  оқыту  студент-түлектердің  ӛз  жетекшілерінің 

педагогикалық  және  адами  қасиетін  айыра  алуында.  Олар  оқытушының  кемшіліктері  мен 

жетістіктеріне  салмақты  түрде  қарайды.  Сондықтан  олардың  сенімінен  шығу,  білімге 

қызығушылығын арттыру, танымдық құанышын құру – ӛте күрделі және алғысты тапсырма.  

Әдістемелік  комиссия  отырыстарында  бірнеше  рет  педагогтардың  жоғарғы  курс 

студенттері  туралы  ойы,  білімінің  девальвациясына,  болашақ  мамандығына  деген 

қызығушылығының 

тӛмендегендігіне, 

студенттердің 

жеткіліксіз 

тәжірибесіне, 

коньюктуралық  жолға  түсуіне,  оқуда  және  кейінгі  ӛмірде  жеңіл  жолдарды  іздеп  түсуіне 

шағымдары  туралы  ойлар  талқыланды.  Униеверситеттің  әлеуметтік-экономикалық  және 

саяси ағымына қарсы тұруға қауқары жоқ. Және де мұны істеу керек пе? Одан да басқарып, 

ӛз  ізінен  жүргізген  дұрыс  емес  пе?  Бұл  үшін  оқу  тәртібінің  шегінен  шығу  керек  болады, 

сонымен бірге оларға қатынасы да ӛзгереді.  

Бірқатарымен 

танымдық 

қызығушылық 

бағытындағы 

зерттеушілермен 

қатысушылардың  тӛрт  тобы  бӛліп  алынды  –  интеллектуалды  альтруисттер,  эрудиттер, 

интеллектуалды  прогматиктер,  индифференттер.  Альтруисттер  бұл  педагогтардың    «алтын 

қоры»,  бірақ  ең  кіші  студенттер  тобы.  Бұл  студенттерге  аялап  ұстау,  сыйлау,  білімге 

құштарлық  свияқты қатынастар тән. Эрудиттер альтрруисттер сияқты танымдық  үрдістерді 

 

 

40 

 

жақсы  кӛреді,  бірақ  ӛз  білімдерін  жариялауға  да  ұмтылады.  Оларды  ӛздерінің  басқалардан 

жақсы  білетіндігі  туралы  ой  жұбатады.  Ӛздерін  қоршағандарға  да  осыны  дәлелдеуге 

тырысады. Оқу үрдісін эрудиттер мақсат түрінде де, бір әдіс түрінде де қарастырады. Ең кӛп 

топ  танымдық  қызығушылығы  жақсы  дамыған  прагматиктерден  тұрады.  Олар  алдыңғы  екі 

топтан  айырмашылығы  оларды  оқу  үрдісінің  ӛзі  емес,  оның  нәтижесі  толғандырады.  Кез 

келген  емес  нақты  тәжірибелі,  қолданбалы.  Прагматиктер  ӛмірге  қажет  дегендерді 

мойындайды.  «Индефферентті»  студенттер  тобы  мазасыздануды  шақырады.  Олар  білімге, 

оқу  үрдісіне  немқұрайлы  қарайды.  Олар  білімнен  мақсатын  да,  ӛмірге  керек  жағдайды  да 

кӛрмейді,  одан  да  ӛз  жанұясының,  педагогтардың  «әлеуметтік  тапсырысын»  орындағанды 

жӛн  кӛреді.  Оларда  мүмкіндіктері  сӛзсіз  бар,  жақсы  оқи  алады,  бірақ  ішкі  жан  дүниесін, 

интеллектуалды  оятушылары  аз.  Егер  оқуға  деген  ынтасы  оянатын  болса,  олар  кез  келген 

жоғарғы оқу орнын аяқтауы мүмкін. Бұл топ студенттерінің жағымсыз әсері олардың білімге, 

оқу  үрдісіне  деген  немқұрайлылығының  ұжымдағы  интеллектуалды  фонға  қолайсыздық 

танытуында.    

Бұл  тӛрт  топты  бӛлу  не  үшін  керек?  Біріншіден  бітіруші  түлектер  ұжымынан 

интеллектуалды фонды анықтау үшін. Әр топты анықтау біріншілерін қолдауға, екіншілерін 

бағыттауға,  үшіншілеріне  дұрыс  бағыт  беруге,  тӛртіншілерін  жігерлендіру  мүмкіндігін 

анықтауға  себеп  болады.  Топты  анықтау  оқу  жылын  әр  студентке  жеке,  бӛлек  жолмен 

келуден  бастауға  мүмкіндік  береді.  Бітіруші  түлектер  арасында  әр  топтың  мүмкіндіктеріне 

қарай  жаңа әдістемелік ойларды, инновациялық  оқу технологиясын енгізуді   тексеру үшін  

әртүрлі шараларды ұйымдастыруға болады. Ол «іскерлік ойындары», пресс-конференциялар, 

сайыс  –  сабақтары,  ӛзбетінше  оқу  –  семинарлары,  жаңалықтар  ашу-сабақтары,, 

бройнсторминг (милық шабуыл) және тағы басқа оқытуды белсендіру әдістері болуы мүмкін.  

Осыған  байланысты,  қатысушылар  «психологиялық  типін»  білу,  олардың  мүмкіндіктерін 

анықтауға,  студенттерді  тануға,  сәтті  жағдайларды  қалыптастыру  әдістері  мен  түрлерін 

құрастыруға мүмкіндік береді.     

 

Бой жазу 

Сабақты жүргізу барысында жүктеме мен шаршағыштықтан арылу үшін бой жазуды 

қолдануға болады. 

Бой жазу «Ӛзің туралы бір жақсы нәрсе айт». Ұзақтығы 

–  10  мин.  Оқытушы  студенттерге  кезекпен  аяқталмаған 

сӛйлемдермен  карточкалар  алуын  ұсынады:    маған  ұнайды, 

менің…;      мені  жақсы  кӛреді  .  үшін;  менің  мынандай  жақсы 

қасиеттерін бар…;  мен ӛзімді сыйлаймын, себебі….;  мен келесі 

жақсылықтарды жасадым…;  мені сыйлайды, ӛйткені мен….;  мен 

ӛзіме  …  үшін  ұнаймын;  Оқытушы  ой  бӛлісуге  шақырады  –  студенттер  ӛзі  туралы  жақсы 

нәрсені  айтқан  кезде  қандай  сезімде  болады  екен?  Ӛзі  туралы  айтқан  ұнады  ма  немесе 

ұнамады ма? 

Бой  жазу  «БРОНХИТ».  Ұзақтығы  –  10  мин.  Кез-келген  басқа  сӛз  қолданылуы 

мүмкін,  мысалы,  «аллергия»,  «демікпе»,  «ринит»,  «поллиноз»,  және  т.б.,  топтағы 

студенттердің санына байланысты. Берілген сӛзде «бронхит» 7 әріп, топтағы студент санына 

сәйкес  болуы  мүмкін.  Студенттерге  кезекпен  берілген  сабақ  тақырыбы  бойынша  сӛздің  әр 

әріпіне «б», «р», «о», «н», «х», «и», «т»3 медициналық термин құрастыруы ұсынылады. 

 

 

41 

 

 

Диагноз  «Сіздің  ӛзіңіз  туралы  ойыңыз».Ұзақтығы  10  мин.  Қатысушыға  тапсырма 

беріледі:  ӛз жаныңызды елестетіңіз. 

•  Жан  өмірдегі  сіздің  денеңізге  тән  өлшемдер  мен  пішінге  ие.  Бізде  адекватты  ӛзін-ӛзі 

бағалау. Сіз – бақыттысыз. Сізді ата-анаңыз және сәрсенбі бұдған жоқ. Бұл үйлесімді жағдай. 

Сізбін бірге айналадағы адамдар да ӛзін жеңіл сезінеді. Біздің кӛптеген кеңестеріміз сіз үшін  

ауа тәрізді шынайы.  

•  Жан сіздің денеңіздің пішінін сақтап тұрады, бірақ өлшемдері үлкейеді.  Сіз ӛз ӛзіңізге, 

және  қазіргі  жағдайға  қанағаттанбасаңыз.  Сіздің  «Нағыз  Меніңіз»  шынайы  ӛмірдегі  сізге 

қарағанда  жоғары.  Бұл  қанағаттанбаушылық  жанның  баюына,  дәл  сол  сияқты 

менсінбеушілік пен мансапқорлық пайда болуына себеп болуы мүмкін. Сіздің кӛңіл күйіңізді 

түсіру  оңай,  сонымен  қатар,  сіз  үшін  сізге  айтылған  критиканы  және  тұтынушылардың 

претензияларын  қабылдау қиын. Сондықтан, тұтынушылармен жақсы қатынас орнату үшін 

айтылған кӛптеген кеңестер сізге арнап ойлап табылған.  

•  Жан тәні нәзік, адам пішініндегі хор қызы (фея) тәрізді. Сіз ӛз ӛзіңізге сенімсіз және ӛз 

бойыңыздан  сізді  ұлы  ететін  қасиеттерді  кӛре  алмайсыз.  Бірақ  ол  үнемі  болады.  Сіз  үшін 

тұлғааралық қатынас туралы кеңестер ӛте маңызды. 

•  Жан  тәні  лаулаған  шар  немесе  белгілі  бір  пішіні  жоқ  бұлт  тәрізді.  Сіздің 

кемшіліктеріңіз сізді ренжітпейді. Бірақ сіз де ӛз жетістіктеріңізбен қуанбайсыз. Сіз ӛзіңізді 

тұлға  ретінде  сезінуден  әлі  алшақсыз,  не  болмаса  да  жақсы.  Тұлға  ретінде  ӛзіне 

қызықпайтын адам басқа адамдарды тұлға ретінде бағалауда дәрменсіз. Сондықтан, сатушы 

ретінде  сіз  бәрінен  бұрын  тірі  жан  емес,  роботқа  ұқсас  боласыз.  Бірақ  мұндай  жауаптың 

басқа  да  жағы  бар.  Сіз  ӛте  ақылды  адам  бола  аласыз.  Ал  ақылды  адам  ӛзін  бағасыз  деп 

қабылдайды. Ӛкінішке орай, ақылды адамдар әлемде бірен-саран ғана. 

 

Білім алғысы келетіндерге оқытатындардың мансабы жиі зиянды әсер етеді. 

Цицерон Марк Туллий 

 

Қорытынды 

 

Оқу құралында С.Ж.Асфендияров атындағы Қазақ Ұлттық медицина университетінің 

№1 бала аурулары кафедрасы ұжымының кӛптеген жылдар ағымында педиатр студенттерді, 

ал  2010  жылдан  бастап  «Жалпы  медицина»  факультетінің  студенттерін    оқытуда 

қолданылып  келген  педагогикалық  тәжірибесі  келтірілген.  Ұсынылып  отырған  белсенді 

оқыту  әдістері  («тізбек»,  «балық  сүйегі»,  «конференция»  және  басқалары)  апробациядан 

ӛткен  және  ортаңғы  курс  студенттерін  оқытуда  да,  сонымен  қатар,  университет  түлектерін 

оқытуда  да  жетістікті  түрде  қолданылып  келеді.  Кері  байланыс  нәтижелері  100%  

студенттерде  белсенді  сабақтарға  қатыса  отырып,  оқу  қызықты  екендігін  кӛрсетті,  оларда 

клиникалық  ойлау  қабілеті,  талдау  жүргізу  мүмкіндіктері  жетіледі,  ораторлық  шеберлігі 

қалыптасады және кәсіби сӛйлеу қабілеті  жетіледі,  студенттер сенімдірек  және белсендірек 

бола  түседі.  Әрине,  дәстүрлі  емес  оқыту  әдістерін  барлық  топтарға  бірдей  жүргізе  беру 

мүмкін емес, себебі олар студенттердің жеткілікті негізгі компетенттілігіне және үлгірімінің 

жақсы,  жан-жақты  болуына  негізделген.  Осыған  қарамастан,  «әлсіз  топтар»  арасына  да 

оларда  ӛзбетінше  даму  және  ӛзбетінше  жетілу  потенциалын,  оқуда  жетістіктерге  жету 

қабілетін арттыра отырып, белсенді оқыту әдістерін енгізуге ұмтылу қажет. Барлығы бірдей 

сапалы болып шықпауы да мүмкін, барлық кезде мақсаттарға жете бермейміз және тақырып 

 

 

42 

 

толық  ашылмайды,  бірақ  студенттер  ӛзбетінше  жетілу  қажеттігін  түсінеді,  оларда  оқуға 

деген  қызығушылық  пайда  болады.  «Әлсіздерде»  жақсы  кӛзқарасты  қалыптастыру  үшін 

сабақ  жүргізудің  дәстүрлі  емес  әдістемесін  жақсы  оқитын  студенттердің  қатысуымен  осы 

санаттағы студенттерге кӛрсетуге болады.  

Оқу үрдісін белсендіру үшін оқыту әдістерін жетілдіру, оқу бағдарламалары мен оқу 

құралдарын  құрастырудың  жаңа  принциптерін  ойлап  табу,  деканаттардың  жұмысын 

жетілдіру,  жоғарғы  оқу  орындарында  психологиялық  қызметті  құру,  оқыту  әдістерін 

жекелендіру және оқушының жеке қасиеттерін толық ескере отырып, тәрбиелеуді жетілдіру 

қажет.  

Барлық  кезде  де  орталық  тармақ  –  ол  студент,  оқушы,  қатысушы  тұлғасы. 

Студенттердің жеке психологиялық ерекшеліктерін білу жоғарғы мектептерде, соның ішінде, 

медициналық сипаттағы, қазіргі жағдайдағы массивті оқытуда шынайы мүмкіндіктерді іздеп 

табуға кӛмек береді. Осыған байланысты, студенттермен жұмыс істеуде жеке әңгімелесуден, 

анкета  жүргізу  немесе  қатысушының  ӛзін-ӛзі  бағалау  әдістерінен  бастау  қажет  (анкета 

тӛменде келтірілген). 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Студенттермен әңгімелесу (анкета жүргізу) бағдарламасының мысалы 

1.  Студенттің аты-жӛні 

 

 

43 

 

2.  ЖОО, факультеті, курсы, тобы 

3.  Ӛзі туралы мәлімет (жанұя мүшелерінің саны, жанұядағы әр жанұя мүшесіне келетін 

орташа кіріс, ата-анасының білімі, ата-анасының мамандығы, тәрбиелеу жағдайы – жанұяда, 

балалар бақшасында, интернатта, балалар үйінде және басқалары). 

4.  ЖОО түскенге дейін қандай оқу орнын бітірді, атестаттың орташа баллы. 

5.  ЖОО түскенге дейін кім болып жұмыс істеді? 

6.  Сіздің осы мамандықты таңдауыңызға не әсер етті? (арнайы мектепте оқитындығыңыз, 

жоғарғы білім алуды армандау, ата-ананың, достарының кеңесі бойынша, қызығушылық, 

кездейсоқтық және т.б.). 

7.  Сіз таңдаған мамандығыңыз туралы не білесіз? 

8.  Сіз мамандықты дұрыс таңдадым деп санайсыз ба? 

9.  Факультетке түскенге дейін немес айналыстыңыз? 

10. Сіздің қызығушылықтарыңыз бен осы ЖОО меңгерілетін пәндер сәйкес келеді ме? 

11. Мамандықты таңдауда Сіздге қандай ақпараттың жетіспеушілігі сезілді? 

12. Мамандықты дұрыс емес таңдау жағдайларын жою үшін Сіздің кӛзқарасыңыз бойынша 

не істеу қажет (оқуға түсетіндерді мамандығы туралы ақпараттандыру, ӛз мүмкіндіктері мен 

қызығушылықтарын объективті бағалауда кӛмек беру және басқалары)? 

13. Мамандықты таңдауда қателіктер қазір қалай кӛрінеді (оқуға деген қызығушылықтың 

болмауы, оқу пәндерін меңгеруде қиыншылықтар сезіну және басқалары)? 

14. Сізге оқудағы қиындықтардың себебі қандай? 

15. Студент ретінде ӛз мүмкіндіктеріңізді қалай бағалайсыз (5-баллдық бағана бойынша)? 

16. Оқуда сізде қазір қандай қиындықтар бар? 

17. Оқытушыларға қатысты Сіздің тілектеріңіз. 

18. Оқу материалы сізге қаншалықты түсінікті (5-баллдық бағана бойынша). 

19. Сізге қандай пәндерді меңгеру жеңіл? 

20. Сізге қандай пәндерді меңгеру қиынға соғады? 

21. Сіздің қандай жеке қасиеттеріңіз сізге оқуға кедергі келтіреді? 

22. Сіз оларды жою үшін не істейсіз? 

23. Оқу үрдісі кезінде сіздің шаршағыштық дәрежеңіз қандай (әлсіз, орташа, күшті)? 

24. Сіз оқуды жалғастырасыз ба? 

25. Сіз таңдаған мамандығыңыз туралы не білесіз (осыған дейінгі алған білімдеріңізді ескере 

отырып)? 

26. Бір ай ішінде орташа есеппен тӛменде аталғандарды орындауда қанша уақыт (% 

бойынша) жіберетіндігіңізді кӛрсетіңіз (егер барлығын 100% уақыт деп алатын болсақ): оқу 

_______, қоғамдық жұмыс ____________,  дастармен қатынас ________, 

спортпен айналысу_________________, қандай да бірмәдениет түрімен айналысу 

____________, қызығушылықтың басқа да түрлері _______________. 

27. Сіздің ӛз қызығушылықтарыңыз қалыптасты ма, Сіз ӛз зерттеу аймағыңызды таңдадыңыз 

ба? 

28. Сіздің қазіргі жағдайыңыз қандай (ұстамды, ӛз ӛзіне сенімді, жаны тыныш, тым мазасыз, 

сізді оқудан шығарып жібереді деген қорқыныш сезімі). 

Жеке әңгімелесуді студентке ол туралы алынған мәліметтердің құпияда сақталатындығын 

айтқаннан кейін, басқа адамдардың қатысуынсыз, жеке бӛлмеде жүргізген дұрыс.  

Әдебиеттер тізімі: 

 

 

 

44 

 

1.  С.Ж.  Асфендияров  атындағы  Қазақ  Ұлттық  медицина  университетіндегі  медициналық 

білімнің моделі. 1 шығарылым. – Алматы: С.Ж.Асфендияров атындағы ҚазҰМУ, 2010. -  3 

Бӛлім. Оқыту әдістері мен түрлері. – 72 б. 

2.  Мынбаева А.К., Садвокасова З.М.. Инновационные методы обучения, или как интересно 

преподавать: учебное пособие. – 4-ші баспа, қосымша. – Алматы, 2010. – 344 б. 

3.  Педагогика  и  психология  высшей  школы  М.В.Буланов-Топорков  жетекшілігімен:  оқу 

құралы. – Ростов-на-Дону: Феникс, 2002. – 544 б. 

4.  Панфилова  А.П.  Игровое  моделирование  в  деятельности  педагога.  Мәскеу:  «Академия» 

баспа орталығы, 3-ші баспа,  2008 ж. – 368 б. 

5.  Анисимов  В.В.,  Грохольская  О.Г.,  Никандров  Н.Д.Общие  основы  педагогики.  –  М.: 

Просвещение, 2006.  

6.  Пугачев  В.П.  Тесты,    деловые  игры,  тренинги  в  управлении  персоналом:  ЖОО 

студенттеріне арналған оқулық. – М.:Аспект Пресс, М., 2001. – 285 б.  

7.  С.Ж.  Асфендияров  атындағы  Қазақ  Ұлттық  медицина  университетіндегі  медициналық 

білімнің  моделі.  1  шығарылым.  –  Алматы:  С.Ж.Асфендияров  атындағы  ҚазҰМУ,  2010.  – 2 

Бӛлім. Компетенциялар. – 72 б. 

8.  Загашев И. О., Заир-Бек С. И., Муштавинская И. В. Учим детей мыслить критически. 2-ші 

баспа. — СПб: «Альянс «Дельта» «Речь» баспаханасымен бірігіп, 2003. —54-72 б. 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

45 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Медициналық жоғарғы оқу орындарындағы белсенді оқыту әдістері 

(оқу құралы) 

формат 

Бумана офсетная. Объем 2 п.л.  

Тираж 100 экз.