Сарсенбаева С. С., Рамазанова Ш. Х., Баймаханова Н. Т. Медициналық жоғАРҒы оқу орындарындағы белсенді оқыту

 

 

37 

 

алатын  мүмкіндігі  бар  ересек  адам.  Бірақ,  тәжірибе  жүзінде  кӛріп  жүргендей  жеке  және 

жатық  ӛмір  қателіктері    нақ  осы  жаста  жасалады.  Сондықтан,  жоғарғы  оқу  орнындағы 

педагогикалық жұмыс неғұрлым белсенді және дара болуы керек.  

Қазіргі  кезде  педагогиканы  тәрбиелеу  тек  оқыту  мен  білім  беру  туралы  ғана  емес, 

ӛнегелі,  дені сау, эстетикалық және сол сияқты тұлғаны қалыптастыру туралы ғылыми пән 

ретінде қарастыру керек.  Оқытушы мен қатысушы қалыптары бірдей теңдікте емес екендігі 

барлығымызғы  белгілі.    Педагог  ӛзінің  тәрбиеленушілерімен  толық  формальды  және 

формальды  емес  байланыстар  жүйесі    арқылы  байланысты,  олардың  мінезі  үшін  қоғам 

алдында,  қатысушының  жанұясы  алдында,  ӛзінің  ар-ұяты  алдында  жауапты.  Ол  ӛзінің 

тәрбиеленушілері  алдында  да  жауапты,  бірақ  бұл  жауапкершілік  сипаты  психологиялық 

тұрғыда қарастырылады және тәрбиешінің тұлғалық ӛнегелілігімен анықталады. Педагогтың 

жауапкершілігі    құқықтарымен  тығыз  байланысты,    оның  кӛмегімен  ол  ӛзінің  міндеттерін 

атқара алады.  Ақылды тәрбиеші қолындағы билік бір ағымға қарай қозғалысты қамтамасыз 

етіп,  екіншісін  тежеп  отыратын  реттеуші  таяғына  ӛте  ұқсас,  дегенмен  жалпы  алғанда 

қозғалыстағы  әр  қатысушыға  қауіпсіздікті  қамтамасыз  етеді,  апаттан  сақтайды.  Билікті 

дұрыс қолдана білу, кінәліні жазалап, лайықтыны марапаттау педагогтың жоғары біліктілігін 

кӛрсетеді.  Бірақ билік – үшкір құрал сияқты, ебедейсіз қолда – қауіпті.  

Сонымен,  педагог  пен  студент  құқығы  мен  міндеттерін  тең  деп  айту  қиын.  Бұл 

жетекші  мен  бағынушы  қатынасы,  бұл  белгілі  бір  арақашықтық  сақтайтын  қатынас.  Адам 

қандай  орында  отырмасын,  қандай  құқықтар  мен  міндеттер  иегері  болмасын,  егер  ол  ӛзін 

қоршағандардан  тек  қана  оның  тілегін  орындаушыларды  кӛретін  болса,  ол  ешқашан 

қызметтес  серіктестерін  таппайды,  ӛз  жұмысында  жетістіктерге  жетпейді.    Егер  билік  иесі  

педагогты  қоршаған  қатысушылардан  қайталанбайтын,  оның  орнын  ешкім  баса  алмайтын 

Тұлғаларды кӛріп, олардың ойын, сезімін құрметтеп, сӛз бостандығына жол беретін болса, ол 

осы  ісімен  олардың  ӛзімен  тең  екендігін  мойындайды,  ал  теңдік  –  барлық  кезде 

ынтымақтастық,  бірақ  кез  келген  ынтымақтастық  –  теңдік  емес.  Педагогикадағы 

ынтымақтастық  –  бұл  тұлғаларды  сыйлау,  олардың  мүмкіндіктерінің  орындалуына  кӛмек 

беруге дайын болу, болашаққа деген сенім.  

Ынтымақтастық  –  Тәрбиеші,  Педагог,  Оқытушы  қызметі  жӛнінде  есеп  беру  нүктесі, 

ал тәрбие жӛнінде есеп беру нүктесі – ұлы нүкте. Ол студенттің кәсіби тағдырын анықтайды, 

тәрбиешінің  педагогикалық  ұстанымын  және  принципиальды  позициясын    кӛрсетеді.  Ол 

оқытушының  жан  дүниесі,  интеллектуалды,  тіпті  физикалық  күштерінің,  оның  этикалық 

тәрбиелілік дәрежесін жинақтайды.   

Қазіргі  жағдайда  жоғарғы  оқу  орындарында  оқу  үрдісін  ұйымдастыруда  біз 

студенттерге 

тек 

білім, 

іскерлік 

және 

дағдыларының 

болуы 

сияқты 

компетенттілікталаптарымен  шектеліп  қана  қоя  алмаймыз.  ДДҰ  компетенттілік 

қалыптасуымен  байланысты  адам  ақылы  аумағын  тағы  үш  құрамдас  бӛлікпен  кеңейтуде: 

ӛткірлік,  оқуға  қатынасы/позициясы  және  дұрыс  мән  беру.  Ӛткірлік  тез  шешім  қабылдау, 

ойлау,  талдау,  икемділік,  шапшаң  ойлау,  түйсік  сияқты  қасиеттерді  біріктіреді.  Оқуға 

қатынасы/қалпы  студенттің  оқытуға  әрекетін  (мотивациясын)    кӛрсетеді.    Дұрыс  мән  беру 

жағдай  мен  әрекетті  дұрыс  қабылдау,  ӛзін-ӛзі  бағалау,  оқытушымен  және  жолдастарымен 

жақсы  қатынас  құра  білуді  қамтиды.  Осыған  байланысты  педагогтарға  қатысушылардың 

психилогиялық  типі  және  орындай  алу  мүмкіндігі  бойынша  шартты  түрде  4  топқа 

бӛлінетіндігіне  назар  аудару  керек:  ӛзіне  берік,  сенімді,  күманданушылар  және  үмітін 

үзгендер.  Осыған  байланысты  студенттер  тобы  бірнеше  «психологиялық  типтерден» 

 

 

38 

 

құралуы  мүмкін.  Мысалы,  «ӛзіне  берік»  -  мүмкіндігі  жоғары,  ӛз  міндеттеріне  адал, 

орындаушылық  қабілеті  жоғары.  «Ӛзіне  берік»  типтің  ерекше  белгілері  –  қоғамдық 

жұмыстарға  белсене  қатысуы.  Университеттегі  оқудың  бірінші  күнінен  бастап  оларда 

барлық  жүйелер  туралы  ой  қалыптасады.  Олар  ӛз  ӛзіне  сенімді,  ӛзбетінше  жұмыс  жасауға 

бейім.  Олардың  талаптары  мүмкіндіктеріне  сәйкес.  Үлгірімі  барлық  кезде  жоғары.  Бұндай 

студенттер атақты, эмоционалды тұрақты болады. Олардың беріктілігінің, жұмыс пен оқуда 

тұрақтылығының  құпиясы  –  үнемі  орындалған  қуаныштарды  сезінуінде.  Олар  айтарлықтар 

жарқын самғауларға қол жеткізбейді. Қуаныштары күнделікті, бірақ тұрақты, терең. Мұндай 

студенттер кез келген педагог тілегі.      

«Сенімді» студенттерде «ӛзіне беріктерге»  қарағанда мүмкіндіктері ӛте жоғары, бірақ 

жұмыс  істеу  жүйесі  әлсіз.  Самғау  кезеңдері  кейде  босаңсумен  ауысуы  мүмкін,  ал  ӛз 

міндеттеріне  адал  қатынасы  да  кейде  «тығырықтып»  жатады.  Мұндай  студенттер 

эмоционалды,  жетістіктер  мен  жеңілдіктерге  белсенді  жауап  береді.  Бағалар  мен 

белгілеулерді    терең  қабылдайды.  Бұл  студенттер  тек  жұмыстарында  жеңілістердің 

болуымен  ғана  емес,  жеңіске  де  тез  үйрену,  орындалған  қуаныш  девальвациясы, 

сенімділіктің ӛзіне сенімге ауысуы болып табылады. Сіздерге бұл студенттер таныс екендігі 

рас! Мұндай қатысушыларға «салқын душ» типті педагогикалық  әдіс жақсы әсер етеді.  

Қатысушылардың келесі типі «күманданушылар». Бұл студенттер арасындағы жалпы 

қолайлы категория. Олардың танымдық қызығушылығы оқумен байланысты. Мүмкіндіктері 

жақсы,  жұмысқа  да  жақсы  қатынас  ұстанады.  Оқуы  жаман  емес,    шартты  түрде  «жақсы 

оқитындар»  деп  атауға  болады.  Олардың  ең  ерекшеленетін  белгілері  –  ӛз  күштеріне 

сенімсіздігі.  Себептері  әртүрлі  болуы  мүмкін:  мектеп  жасынан  бері  қалыптасқан  ӛзін  ӛзі 

тӛмен бағалауы, негізінде жүйке үрдістерінің әлсіздігі жатқан кӛңіл – күйінің тұрақсыздығы, 

жанұядағы қиын атмосфера (орта), ұрыс-керістер, үнемі жолының болмауы және т.с.с. Міне 

осы  жерде  «құлайын  деп  тұрған  үштіктен»  сақтану  керек!  «Күманданушылар»  сенімсіздігі 

тек кӛңіл-күйі түскенде ғана емес, жасаған  жұмысының нәтижесі дұрыс болмаған жағдайда 

да  байқалады.  Жеңілістер  кезінде  олар  белсенді,  тез  шешім  қабылдайды,  олардан  талап 

етілген жұмыстардың барлығын жасайды. Кӛңіл-күйі түскен сәттен бастап депрессияға ұқсас 

жағдай  байқалады,  оларды  танымай  қаласыз...  Оқу  жұмыстарын  олар  «кӛз  қорқақ  –  қол 

батыр»  формуласы  бойынша  жасайды,  бірақ  бұл  нағыз  жұмыс  емес.  Егер  бұл  жағдайды 

байқамай, 

оны 

талдамай 

кететін 

болсақ, 

ол 

созылмалыға 

ауысуы 

мүмкін. 

Күманданушылармен қалай жұмыс істеу керек?  Жолы кӛп. Аса қызықты, стандартты емес 

жол  студентке  психилогиялық  ізденісі  негізіндегі  эмоционалды  тегістеу  және  құлағдар  ету 

болып табылады. Қатысушыға ӛз ӛзіне деген сенімін ояту,   оның иығына қолын созу, оның 

алақанына  ӛзінің  жақсылық  пен  жанашырлыққа  ашық  жүрегін  тарту  ету  –  эмоционалды 

тегістеудің  шартты  түрдегі  мағынасы  болып  табылады.  Жасыратын  ештеңе  жоқ.  Барлық 

оқытушы  осы  жолды  қолдануға  қабілетті  емес.  Мінезі,  темпераменті,  эмоционалды 

айқындылығы  толық  сәйкес  келмейді.  Барлығына  бірдей  мұндай  қасиет  берілмеген.  Бірақ 

осыған  талпынуға,  студенттермен  қатысудың  ӛзіне  тән    жолын  іздеуге  осы  кәсіпке  ӛзін 

толық  арнаған  әрбір  жан    міндетті.  Әрине  кәсіп,  себебі  ол  барлық  жағынан  қабілеттілікті 

талап етеді.    

Құлағдар  ету  әдісі  туралы  айтатын  болсақ,  оны  алдын  ала  бақылау  деп  белгілесек 

болады. Құлағдар етудің мәні қатысушының жасауы керек нәрсені алдын ала талқылауында: 

тәжірибелік  сабақ  тақырыбы  бойынша  жасалатын  жұмыс  жоспарын  қарау,  келесі  сабақтың 

әдістемелік нұсқауларымен танысу, дайындалып жатқан рефератты хабарлама не баяндамаға