Организация обучения на трех языках

12    |    Кіріспе 
 
ҮШ ТІЛДЕ БІЛІМ БЕРУДІ ҰЙЫМДАСТЫРУ 
·
 ОРГАНИЗАЦИЯ ОБУЧЕНИЯ НА ТРЕХ ЯЗЫКАХ 
·
 TEACHING IN THREE LANGUAGES
 
олар алған білім мен дағдыларын таныс емес жағдаяттарда қолдана 
алады [18] 
 Көп тілде білім беру бағдарламалары оқу үлгерімі нашар оқу-
шылардың оқу жетістіктеріне оң әсер етеді [19] 
 Бірнеше  тілді  білу  деменция  және  Альцгеймер  ауруларының 
басталуын кемінде 4 жылға бәсеңдетеді [20] 
 Отбасында  қарым-қатынас  жасау  тілі  PISA  және  TIMSS  емти-
хандары өткізілетін тілдерден ерекшеленетін қазақстандық оқушы-
лар  жаратылыстанудан  анағұрлым  жоғары  балл  жинады.  Мұндай 
үрдіс Макао, Катар, Малайзия, БАӘ-де де байқалады [21] 
 
АҚШ-та  билингвалдар,  монолингвалдарға  қарағанда,  жылына 
7 мың долларға артық табыс табады [22]
 
Қазақстандағы көптілділік 
 Қазақстан Конституциямен бекітілген мемлекеттік және ресми 
тілдері бар көп тілді ел болып табылады [23] 
 Қазақстандағы 
көптілділік 
тарихи-мәдени, 
саяси-
экономикалық,  әлеуметтік-демографиялық  және  өңірлік  себептер-
ге байланысты [24] 
 Қазақстанда 130-дан астам ұлт пен ұлыс өкілдері тұрады [25] 
 Қазақстандағы  этно-демографиялық  жағдай  үнемі  өзгеріп 
отырады   
 1989  жылы  Қазақстан  халқы  құрамындағы  этникалық  қазақ-
тардың үлесі 40%, орыстар 38%-ын құрады [26] (1-суретке қараңыз)  
 1989 жылдан 2016 жылға дейін этникалық қазақтардың саны екі 
есе артса, орыстардың үлесі екі есе кеміді [27] (2-суретке қараңыз) 
 Бүгінгі таңда қазақтардың үлесі 67%, орыстардың үлесі 21%-ын 
құрайды [28]  
 Қазақтардың 76%-ы және орыстардың 40%-ы екі тіл біледі [24]  

Кіріспе    |    13 
 
ҮШ ТІЛДЕ БІЛІМ БЕРУДІ ҰЙЫМДАСТЫРУ 
·
 ОРГАНИЗАЦИЯ ОБУЧЕНИЯ НА ТРЕХ ЯЗЫКАХ 
·
 TEACHING IN THREE LANGUAGES
 
 Қазақстандағы  лингвистикалық  саналуандық  соңғы  10  жылда 
(2005-2016)  27%-ға  азайды  (Тілдік  саналуандық  индексі  сәйкесінше 
0,701 және 0,514 құрады ) [29; 30] 
 Қазақстанда  кездейсоқ  таңдалған  екі  адамның  ана  тілдерінің 
әртүрлі болу мүмкіндігі шамамен 50%-ға тең [29] 
 Еthnologue Languages of the World тілдік әралуандылық индек-
сінде 231 елдің ішінде (1-орында Папуа - Жаңа Гвинея – 840 тіл, 231-
орында  Солтүстік  Корея  –  1  тіл)  Қазақстан  94-орында  тұр  (47  тіл 
қолданылады) [30] (3-суретке қараңыз) 
 2007  жылдан  бері  «Тілдердің  үштұғырлығы»  жобасы  жүзеге 
асырылып келеді: қазақ тілі - мемлекеттік тіл, орыс тілі - ұлтаралық 
тіл, ағылшын тілі – әлемдік экономикаға кірігу тілі [31] 
 Қазақстан  Республикасында  тілдерді  дамыту  мен  қолданудың 
2011-2020  жылдарға  арналған  мемлекеттік  бағдарламасына  сәйкес, 
2020 жылы қазақ тілінде сөйлейтін қазақстандықтардың үлесі 95%, 
орыс тілінде сөйлейтіндердің үлесі 90% және ағылшын тілінде сөй-
лейтіндердің үлесі 20% болуы тиіс [32] 
1-сурет. 1989 жылдағы Қазақстанның этникалық картасы
 

14    |    Кіріспе 
 
ҮШ ТІЛДЕ БІЛІМ БЕРУДІ ҰЙЫМДАСТЫРУ 
·
 ОРГАНИЗАЦИЯ ОБУЧЕНИЯ НА ТРЕХ ЯЗЫКАХ 
·
 TEACHING IN THREE LANGUAGES
 
2-сурет. 2016 жылдағы Қазақстанның этникалық картасы 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
3-сурет. Әлемдегі тілдік әралуандылық картасы
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
(0) min. әралуандылық 
100) max. әралуандылық 

Кіріспе    |    15 
 
ҮШ ТІЛДЕ БІЛІМ БЕРУДІ ҰЙЫМДАСТЫРУ 
·
 ОРГАНИЗАЦИЯ ОБУЧЕНИЯ НА ТРЕХ ЯЗЫКАХ 
·
 TEACHING IN THREE LANGUAGES
 
Қазақстандағы көптілді білім беру 
 2007 жылы үш тілде білім беру эксперименті 33 мектепте бас-
талды [33] 
 Көптілді білім берудің толық моделі 199 жылдан бері Білім ин-
новациялық  (бұрынғы  қазақ-түрік)  лицейлерде  (БИЛ)  [34],  2008 
жылдан  бері  Назарбаев  Зияткерлік  мектептерінде  (НЗМ)  жүзеге 
асырылып келеді [35] 
 2008  жылы  ҚарМУ  және  ҚазХҚжӘТУ  үш  тілде  білім  беруді 
жүзеге асырудың базалық ЖОО болып бекітілді [36] 
 Үш тілде білім беруді дамытудың 2015-2020 жылдарға арналған 
Жол  картасында  білім  берудің  барлық  деңгейлерінде  кезең-
кезеңімен енгізу шаралары анықталды [37] 
 Білім  беруді  және  ғылымды  дамытудың  2016-2019  жылдарға 
арналған бағдарламасына сәйкес, үш тілде білім беру  эксперимен-
талды  мектептердің,  НЗМ,  БИЛ  тәжірибесі  негізінде  2019  жылы 
басталады [38] 
 
2017-2018 оқу жылынан бастап,  жаратылыстану-ғылыми ба-
ғыттың 4 мамандығы бойынша педагог мамандарды даярлайтын 
15 базалық ЖОО ағылшын тілінде білім беруге көшеді [39]
 

16    |    1. Қазақстанда көптілді білім беруді енгізудің ұлттық тәжірибесі 
 
ҮШ ТІЛДЕ БІЛІМ БЕРУДІ ҰЙЫМДАСТЫРУ 
·
 ОРГАНИЗАЦИЯ ОБУЧЕНИЯ НА ТРЕХ ЯЗЫКАХ 
·
 TEACHING IN THREE LANGUAGES
 
1. 
Қазақстанда көптілді білім беруді  
енгізудің ұлттық тәжірибесі
 
1.1. Мемлекеттік саясат 
 Үш тұғырлы тіл идеясын Елбасы алғаш рет 2004 жылы Парла-
мент мәжілісінің 3-шақырылымдағы сессиясында айтты [40] 
 2006 
жылы 
Қазақстан 
халықтар 
Ассамблеясының 
ХІІ сессиясында  Ұлт  көшбасшысы  кемінде  үш  тілді  білудің  ел  бо-
лашағы үшін маңыздылығын атап өтті [41] 
 2007 жылы «Жаңа әлемдегі жаңа Қазақстан» атты Елбасы жол-
дауында  «Үштұғырлы  тіл  саясаты»  мәдени  жобасын  кезең-
кезеңімен  жүзеге  асыру  және  мектептерге  шетелдік  ағылшын  тілі 
пәнінің мұғалімдерін тарту ұсынылды [31, 42] 
 2011 жылғы Жолдауда 2020 жылға қарай ағылшын тілін білетін 
қазақстандықтар үлесінің 20%-дан төмен болмау керектігі айтылды 
[43] 
 2012  жылғы  «Әлеуметтік-саяси  жаңғырту  –  Қазақстан  дамуы-
ның басты бағыты» атты Жолдауда қазақ тілін жаңғырту, орыс тілін 
ұлтымыздың  тарихи  артықшылығы  ретінде  сақтап  қалу  және 
ағылшын тілін оқуда серпіліс жасау қажеттілігі атап өтілді [44] 
 2014 жылғы «Қазақстандық жол - 2050» Жолдауында мектеп тү-
лектерінің қазақ, орыс, ағылшын тілдерін білу керектігі айтылды [45]  
 2015  жылы  Қазақстан  халықтар  Ассамблеясында  Президент 
Қазақстанның  әдебиетін,  тарихын  және  мәдениетін  қазақ  тілінде, 
орыс  тілін  пән  ретінде  және  жаратылыстану-ғылыми  бағыттағы 
пәндерді ағылшын тілінде оқыту қажеттілігін айтты [46] 
 «100  нақты  қадам»  Ұлт  Жоспарындағы  79-қадамдағы  негізгі 
міндеттердің  бірі  орта  мектептің  жоғары  сыныптарында  және 
ЖОО-да ағылшын тілінде білім беруге өту болып табылады [47]