Организация обучения на трех языках

8    |    Қазақстан контекстінде үш тілде білім берудің терминологиясы 
 
ҮШ ТІЛДЕ БІЛІМ БЕРУДІ ҰЙЫМДАСТЫРУ 
·
 ОРГАНИЗАЦИЯ ОБУЧЕНИЯ НА ТРЕХ ЯЗЫКАХ 
·
 TEACHING IN THREE LANGUAGES
 
МК 
Мемлекеттік компонент 
НЗМ 
Назарбаев Зияткерлік мектептері 
НУ 
Назарбаев Университеті 
ОТБ 
Орыс тілінде білім алатын 
ПОҚ 
Профессорлар мен оқытушылар құрамы 
Т1 
бірінші тіл 
Т2 
екінші тіл 
Т3 
үшінші тіл 
ТК 
таңдау компоненті 
ҮОЖ 
Үлгілік оқу жоспары 
ҰББА 
Ы.Алтынсарин  атындағы  Ұлтық  білім  беру  акаде-
миясы 
ЭЫДҰ 
Экономикалық ынтымақтастық және даму ұйымы 
 
Қазақстан контекстінде үш тілде 
білім берудің терминологиясы 
 Көптілділік – екі тілден көп тілді меңгеру  
 Билингвал – екі тілде сөйлейтін адам  
 Ана  тілі  –  баланың  отбасы  ересек  мүшелерінен  үйренетін  бі-
рінші  тілі.  Терминнің  мәдени  символикалық  мәні  болуы  мүмкін. 
Мысалы, адамдар тілді төмен деңгейде меңгергеніне қарамастан, өз 
ұлтының тілін ана тілі деп есептеуі мүмкін. 
 Бірінші тіл (Т1) қазақ тілі (орыс тілі немесе өзге ұлттық тіл). Т1-
ді баланың заңды өкілі бастауыш және негізгі мектептердегі оқу тілі 
ретінде таңдайды.  
 Екінші  тіл  (Т2)  орыс  немесе  қазақ  тілдеріне  қатысты  болып, 
оқытудың қосымша тілі ретінде қолданылады  
 Үшінші тіл (Т3) әрқашан ағылшын тіліне қатысты қолданылады  
 Көптілді білім беру – (А) екіден көп тілдерді әртүрлі пәндерді 
оқыту үшін ресми түрде пайдалану, (В) оқыту процесінде, кемінде, 
үш тілді пайдалану: ана тілін, өңірлік немесе ұлттық тілді және ха-

Қазақстан контекстінде үш тілде білім берудің терминологиясы    |    9 
 
ҮШ ТІЛДЕ БІЛІМ БЕРУДІ ҰЙЫМДАСТЫРУ 
·
 ОРГАНИЗАЦИЯ ОБУЧЕНИЯ НА ТРЕХ ЯЗЫКАХ 
·
 TEACHING IN THREE LANGUAGES
 
лықаралық тілді (ЮНЕСКО, 1999), (С) адамдардың жергілікті, мем-
лекеттік  және  жаһандық  деңгейде  білім  алушылардан  қоғамның 
толыққанды мүшесіне өтуін жүзеге асыратын оқыту процесі  (Хор-
нбергер, 2009) 
 Тілдік ортаға  енгізу (ағылш. Language immersion programme) – 
пәндерді екінші тілде оқыту арқылы екінші (шетел  тілі болуы мін-
детті емес) тілді оқыту бағдарламасы. Мақсаты - оқушылардың тіл-
дік  құзыреттіліктерін  дамыту  немесе  бірінші  тілдің  біліміне  қо-
сымша ретінде екінші тілді меңгеру сапасын арттыру  
 Пән мен тілді  кіріктіріп  оқыту  (CLIL)  -    пәндік мазмұнын  (та-
рих, физика және т.б.) оқушылардың екінші немесе үшінші тілінде 
оқыту әдістемесі. CLIL тіл арқылы пәнді оқып-үйрену және оқыты-
латын  пән  арқылы  тілді  үйренуге  басты  назар  салады.  CLIL  түрлі 
білім беру контексттерде – балабақшаның ересек тобынан ЖОО-ға 
дейін қолданылады
 
 

10    |    Кіріспе 
 
ҮШ ТІЛДЕ БІЛІМ БЕРУДІ ҰЙЫМДАСТЫРУ 
·
 ОРГАНИЗАЦИЯ ОБУЧЕНИЯ НА ТРЕХ ЯЗЫКАХ 
·
 TEACHING IN THREE LANGUAGES
 
Кіріспе 
Әлемдегі көптілділік феномені 
 Әлемде 7102 тіл белгілі [1] 
  Әлем халқының 2/3 бөлігі анағұрлым кең таралған 8 тілде сөй-
лейді: ағылшын (1,5 млрд.), қытай (1,5 млрд.), испан (550 млн.), араб 
(420 млн.), француз (270 млн.), орыс (260 млн.), португал (260 млн.), 
неміс (200 млн.) [1] 
 Дүниежүзі елдерінің 70%-ы (252 елдің 178-і) көптілді болып та-
былады [2] 
  Елдердің 25%-ының мемлекеттік деңгейдегі екі немесе одан да 
көп тілдері бар [2] 
  Әлем халқының жартысынан астамы (3,5 млрд.) -  билингвал, 
яғни қостілді [3] 
 Еуропалықтардың 54%-ы бір шетел тілінде, соның ішінде 25%-
ы екі тілде, 10%-ы үш тілде сөйлейді [4] 
  Сауда  жасаушы  елдердің  арасында  ортақ тілдің  болуы  тауар, 
жұмыс пен қызметтер экспортын 70%-ға дейін арттырады [5] 
Әлемдегі көптілділіктің негізі – ағылшын тілі 
 Ағылшын тілі ғылым мен әдебиетте басым  
  Нобель сыйлығы иегерлерінің 74%-ы ағылшын тілді елдерден 
шыққан [6] 
  Әлемде жыл сайын анағұрлым көп – 550 мың кітап [7] немесе 
кітаптардың жалпы санының 28%-ы ағылшын тілінде басылып шы-
ғады [8] 
  114 млн. ғылыми материал ағылшын тілінде басылып шығады,  
соның 24%-ы ашық қолданыста [9] 
  Жыл сайын аударылатын кітаптардың 55%-ы ағылшын тілінен 
аударылса, тек 6,5%-ы ғана ағылшын тіліне аударылады [10] 

Кіріспе    |    11 
 
ҮШ ТІЛДЕ БІЛІМ БЕРУДІ ҰЙЫМДАСТЫРУ 
·
 ОРГАНИЗАЦИЯ ОБУЧЕНИЯ НА ТРЕХ ЯЗЫКАХ 
·
 TEACHING IN THREE LANGUAGES
 
• ЮНЕСКО  есептеуі  бойынша  1979-дан  2009  жылға  дейін  ағыл-
шын тіліне 164,5 мың кітап аударылған, бұл әлемнің үздік 50 тіліне 
аударылатын кітаптардың жарты көлеміне тең [10-1] 
  Әлемдік ғаламтор мазмұнының 56%-ы ағылшын тілінде [11] 
  Елдегі  ағылшын  тілін  меңгерудің  жоғары  деңгейі  жан  басына 
шаққандағы  ЖҰК,  жұмыспен  қамтылған  жастар  үлесіне,  бизнесті 
жүргізу  жеңілдігінің  индексіне, адами даму индексіне, ғылымға бөлі-
нетін қаржы мен технологиялар экспортын дамытуға оң әсер етеді [12] 
  Қазақстан ағылшын тілін меңгеру деңгейінің индексі бойынша 
54-орында тұр (EPI) [13] 
Көптілді білім берудің артықшылықтары 
 Соңғы  50  жылда  өткізілген  150-ден  астам  ғылыми  зерттеулер 
мектепте екі немесе одан да көп тілді оқитын балалар тілді анағұр-
лым  терең  түсінеді,  олардың  коммуникативтік  дағдылары  анағұр-
лым тиімді болады деп тұжырымдайды [13] 
 Оқушылардың  математика  бойынша  SAT  нәтижелері  шетел 
тілін  оқудың  әрбір  қосымша  жылы  өткен  сайын  жоғарылайды  (1-
жылы - 7 балл, 2-жылы - 54, 5-жылы - 126) [14] 
 Ағылшын  тілін  1  тоқсан  бойы  аптасына  1,5  сағаттан  оқитын 
оқушылар математикадан оқу жүктемесінің 1,5 сағатқа қысқаруына 
қарамастан, анағұрлым жоғары нәтижелерді көрсетеді [15] 
 Шетел тілін оқу зейін мен шоғырлану дағдыларын жақсартады. 
63%  жағдайда  билингвал  балалар  алаңдататын  факторлары  бар 
шулы  ортада,  51%  монолингвал  балаларға  қарағанда,  анағұрлым 
тиімді жұмыс істейді [16] 
 Шетел тілін мектепте үш жыл бойы оқыған студенттердің, ше-
тел тілін оқымаған студенттермен салыстырғанда, ЖОО аяқтау ық-
тималдылығы 25%-ға жоғары болады [17] 
 Бір тілді оқушылармен салыстырғанда, көп тілді оқушылардың 
функционалдық  сауаттылығы  анағұрлым  жоғары  болады  және