Организация обучения на трех языках

2. Көптілді білім берудің халықаралық тәжірибесі    |    27 
 
ҮШ ТІЛДЕ БІЛІМ БЕРУДІ ҰЙЫМДАСТЫРУ 
·
 ОРГАНИЗАЦИЯ ОБУЧЕНИЯ НА ТРЕХ ЯЗЫКАХ 
·
 TEACHING IN THREE LANGUAGES
 
9-сурет. Тілдік ортаға ерте енгізу 
          
(1.2)  Тілдік  ортаға  аралық  енгізу  бағдарламасы  да  Т1-де  ба-
лабақшадан  басталады. Тілдік  ортаға  ерте  енгізу  бағдарламасымен 
салыстырғанда,  оқушылар  балабақшадан  3-сыныпқа  дейін  білімді 
тек Т1-де ғана алады. Т2 балабақшада пән ретінде күніне 30-60 ми-
нуттан оқытылады. Пәндерді Т2-де оқыту әдетте 4-сыныптан баста-
лады. 4-сыныптан Т1 және Т2-де оқытылатын пәндердің арақатына-
сы бірдей болады (50% де 50%)  
10-сурет. Тілдік ортаға аралық енгізу 
        
(1.3)  Тілдік  ортаға  кешірек  енгізу  бағдарламасы  7-сыныптан 
басталады.  Осы  кезге  дейін  1-сыныптан  күн  сайын  45-60  минуттан 
сабақ өту нәтижесінде оқушылардың Т2-де оқудың белгілі бір тәжі-
рибесі қалыптасады. 9-11 сыныптарда Т2-де оқытылатын пәндер таң-
дау бойынша оқытылады
 
20
30
50
50
100
100
100
80
70
50
50
Б/б
1-сын.
2-сын.
3-сын.
4-сын.
5-сын.
6-сын.
әр ті
л
ге 
бөлінеті
н 
уақыт,
 
%
Т1
Т2
80
80
80
80
40
40
40
20
20
20
20
60
60
60
Б/б
1-сын.
2-сын.
3-сын.
4-сын.
5-сын.
6-сын.
әр
 тіл
ге
 бө
л
ін
етін
 у
ақыт, 
%
Т1
Т2

28    |    2. Көптілді білім берудің халықаралық тәжірибесі 
 
ҮШ ТІЛДЕ БІЛІМ БЕРУДІ ҰЙЫМДАСТЫРУ 
·
 ОРГАНИЗАЦИЯ ОБУЧЕНИЯ НА ТРЕХ ЯЗЫКАХ 
·
 TEACHING IN THREE LANGUAGES
 
11-сурет. Тілдік ортаға кешірек енгізу 
     
(2)  Екі  жақты  модельде  бір  сыныптағы  Т1  және  Т2-де  сөйлеуші-
лер саны бірдей болады. АҚШ-та испан тілі Т1 және ағылшын тілі 
Т1  болып  табылатын оқушылар  бір  сыныпта  білім  алады.  Бұл  мо-
дель  екі  себеп  бойынша  тиімді  болып  есептеледі.  Біріншіден,  оқу-
шылар  бір  уақытта  екі  тілді  меңгереді.  Екіншіден,  өзге  тілдер  мен 
мәдениеттерге деген құрмет сезімі қалыптасады [58] 
Екі жақты модельдің екі түрі бар: 90/10 және 50/50 
(2.1)  90/10  бағдарламасы  1-5  сыныптарда  жүзеге  асырылады,  со-
дан соң уақыт 50/50 бағдарламасының типі бойынша үлестіріледі 
(2.2) 50/50 бағдарламасы 1-11(12) сыныптарда жүзеге асырылады  
12-сурет. 90/10 және 50/50 бағдарламалары 
   
 
100
100
100
100
100
100
20
20
45
45
45
80
80
55
55
55
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
әр
 тіл
ге
 бө
л
ін
етін
 у
ақыт, 
%
Т1
Т2
сы-
нып
90
80
70
60
50
10
20
30
40
50
1-сын.2-сын.3-сын.4-сын.5-сын.
Т1
Т2
50
50
50
50
50
50
50
50
50
50
1-сын.2-сын.3-сын.4-сын.5-сын.
Т1
Т2

2. Көптілді білім берудің халықаралық тәжірибесі    |    29 
 
ҮШ ТІЛДЕ БІЛІМ БЕРУДІ ҰЙЫМДАСТЫРУ 
·
 ОРГАНИЗАЦИЯ ОБУЧЕНИЯ НА ТРЕХ ЯЗЫКАХ 
·
 TEACHING IN THREE LANGUAGES
 
(3)  Дәстүрлі  екі тілді модель  ресми түрде  көптілді  болып  табы-
латын  елдерге  (Сингапур,  Люксембург)  арналады.  Бір  ресми  тіл 
қолданылатын елдерде жүзеге асырылатын тілдік ортаға енгізу жә-
не екі жақты модельдерге қарағанда, дәстүрлі модельде екі немесе 
одан  да  көп  тіл  қолданылады.  Келесі  айырмашылық  бағдарлама-
ның  ауқымдылығына  байланысты.  Тілдік  ортаға  енгізу  және  екі 
жақты  модельдер  жекелеген  мектептерде  қолданылады.  Ал  дәс-
түрлі екі тілді модель білім беру жүйесін толық қамтиды. Еуропада 
мұндай  мектептер  CLIL-мектептер  деп  аталады.  Дәстүрлі  екі  тілді 
модель, әдетте, оқыту тілдерінің біреуі халықаралық (ағылшын) тілі 
болып табылатын халықаралық мектептерде қолданылады 
Көптілді  білім  беру  модельдері  бойынша  жалпыланған  салыс-
тырмалы ақпарат 1-кестеде беріледі  
1-кесте. Дүние жүзіндегі көптілді білім беру модельдері
 
Модельдер 
Оқыту тілдері 
Тілдік репертуар 
Топ 
Атау 
Бағдарла-
маға дейін 
Кейін 
Әлсіз  
(бір тіл-
ділікке 
әкеледі) 
Дәстүрлі  
(mainstream 
with FL teaching) 
Тек Т1 (Т2 пәндер 
ретінде) 
Т1 
Т1 
Өтпелі  
(transitional) 
Т2+Т1 ішінара  (қо-
сымша) 
Т1 мен 
Т2
 
Т2 
Тілдік ортаға 
мәжбүрлеп енгі-
зу  
(submersion), 
негізінен ұлттық 
азшылық үшін 
Тек Т2 
(Т1 мектептен тыс 
қолданылады) 
Т1 
Т2 
Мықты 
(көптіл-
ділікке 
әкеледі) 
Тілдік ортаға 
енгізу 
(immersion) 
Т1 + Т2 
(арақатынасы әр-
түрлі) 
Т1 
Т1 мен 
Т2
 
Екі жақты  
(two-way 
language) 
Т1 + Т2 
(90%/10% 
50%/50%) 
Т1 мен 
Т2
 
Т1 мен 
Т2
 
Дәстүрлі екі тілді  
(mainstream 
bilingual) 
Т1 + Т2  
(екі ресми тіл, арақа-
тынас анықталады) 
Т1 мен 
Т2
 
Т1 мен 
Т2