77
Диаграммада
көрсетілгендей, пікірталасқа қаланың
тарихи орталығында тұратын 11-17 жастағы балалардың ата-
аналары жиі қатысады -35%. 11-17 жас аралығындағы балалар
мен жасөспірімдер арасында қаланың солтүстік бөлігіндегі
шағын аудандар пікірталастарда белсенділік танытты.
64
диаграмма
Осылайша, жалпы алғанда, Алматы тұрғындары
бала мен балалық шаққа қатысты қабылданған шешімдерді
талқылауға жеткіліксіз қатысқандығы анықталды. Үшiншi топтағы
сұрақтар азаматтардың ақпараттандыру және қоғамдық
консультация мен талқылаудан басқа түрлерiне қатысу туралы
болды. Бұл қоғамның өміріне тікелей қатысу - мектеп,
жергілікті
қауымдастық немесе қала, еріктілік арқылы, қоғамдық іс-
шараларды өткізуге қосқан үлесі немесе өкілдіктің механизмі
(мектеп өзін-өзі басқару және т.б.).
Аудандар бойынша салыстырғанда, орта таптың жаңа
тұрғын үй ірі кешендерінің жас тұрғындары ең белсенді болып
шықты. Осы елді мекендерде тұратын 11-17 жас аралығындағы
балалардың 48%-ы іс-шараларға және әлеуметтік іс-
шараларды ұйымдастыруға қатысқан. Ал жаңа әлеуметтік
тұрғын үй массивтерінде қарама-қарсы жағдайды көруге
болады, онда респонденттердің 74%-ы әлеуметтік маңызды
оқиғаларға қатыспайтынын мәлімдеді.
79
ҚОРЫТЫНДЫЛАР
Қала өмірдің білім, мәдени және басқа да салаларындағы
қоғамның әлеует агрегаты бола отырып, балалар мен
жасөспірімдерге даму үшін көптеген мүмкіндіктер береді. Екінші
жағынан қала жағдайларында, балалардың қауіпсіздігі үшін
қауіп – қатер де жоғары, және экологиялық мәселелер де бар.
Қызметтер
Жалпы алғанда, Алматыда балалар мен жасөспірімдерге
қаланың түрлі аудандарындағы түрлі секциялар мен
үйірмелерге қатысу мүмкіндігі берілген. Үйірмелер жаяу жету
және көлікпен жету көрсеткіштерінде болғанымен, әр бесінші
баланың қосымша білім алу мүмкіндігі қаланың төмен сапалы
ортасының салдарынан қиындау болып тұр (нашар көлікпен
жету
көрсеткіші, қала бойынша өз бетінше қозғалу).
Қалада тегін секциялар мен үйірмелер болғанымен,
қандай да бір себеппен олар зерттелген топтар үшін азғантай
қызығушылық танытады, немесе балалардың жеткіліксіз санын
қамтиды. Алматының қосымша білім алатын 18 жасқа дейінгі
тұрғындардың тек 18 %-ы тегін секциялар мен үйірмелерге
қатысады; басқаларының ата-аналарына әр үйірме үшін айына
шамамен 10 – 20 мың теңге төлеуіне тура келеді. Балалардың
өзінің қосымша білім алуға деген ниетінің жоғары екені
анықталды, бірақ олардың ол білімді алмайтындарының басты
себебі – қосымша сабақтар бағасының жоғарылығы.
Инфрақұрылым
Алматыда балаларға арналған заманауи алаңдары
стандартты салынып жатыр, бірақ балалар мен олардың ата-
аналарының мүдделері ескерілмеген.
Сондай-ақ, орнатылатын
типтік алаңдар жасөспірімдердің қажеттіліктерін ескермейді.
Ата-аналардың тек 5 %-ы қазіргі қолданыстағы балалар
алаңдарының 10 жастан асқан баланы қызықтыруы мүмкін
деп есептейді. Ата – аналардың жартысынан көбі балалар
алаңдарының тек мектеп жасына дейінгі балалар үшін қызықты
екендігіне сенімді.
Балалар алаңдарын салғанда жобалаушылар
климаттық ерекшеліктерді жиі ескере бермейді (резеңке жабын,
қыста тайғақ және ыстық ауа-райында буландырғыш химиялық
қоспалар), соның себебінен алаңдар қауіп-қатердің көзі болуы
мүмкін.
Жасөспірімдер, осы инфрақұрылымның негізгі
пайдаланушылары бола отырып, ауданның спорт алаңдары
туралы ата-аналарынан жақсы біледі.
Алматының айналасындағы бай табиғатқа қарамастан,
қала ішіндегі көптеген аудандарда жаяу жүріп жететін саябақтар
мен
жасыл аймақтар жоқ, бұл балалардың бос уақытын
таңдауға тікелей әсер етеді.
Мәдени мекемелер жасөспрімдердің түсінігінде
кинотеатрлармен шектеледі, ал театрлардың бағдарламалары
мен мұражайлары туралы тек балалар ғана емес, сондай-ақ
ата-аналар да аз хабардар(қоныстанған).
Алматыдағы әр бесінші бала саябақтарда болмайды
және мәдени мекемелерде ата-аналарымен бірде-бір рет болып
көрмеген.
Жасөспірімдердің есеюіне қарай, олар үшін қаладағы
ең тартымды жерлер ойын-сауық – сауда орталықтары болып
табылады.
80
ОСО танымалдығы өз бетінше (үлкендердің ілесіп
жүруінсіз) серуендерге арналған
орын ретінде бірқатар
факторлардың жиынтығымен түсіндіріледі: жақсы жарықтандыру,
адамның көптігі, күзет сауда орталықтарын бос уақытты
өткізу және тілдесу үшін қауіпсіз етеді. Егер сондай-ақ оларда
қосымша функциялардың (тамақтану орындары, дәретханаға
бару, төтенше жағдайда көмек алу) бар екендігін ескерсек,
инфрақұрылымы жоқ саябақтардың не себепті жасөспірімдердің
серуендеуі үшін тартымды емес екендігі белгілі болады.
Қауіпсіздік
Ата-аналар да, балалар да, өз жауаптарында
автомобиль қозғалысын қаладағы бала қауіпсіздігінің басты
қатерлерінің қатарына жатқызды. Бұл қорқыныштар негізді –
ЖКО саны бойынша 100 мың адамға, және ЖКО салдарынан
зақымданғандардың саны бойынша, соның ішінде 0-ден 17 жасқа
дейінгі балалар, Алматы қаласы
Қазақстан қалалары ішінде
көшбастайды
2
. ЖКО-ның негізгі себебі – жылдамдықты көбейту
болып табылады. Мектепке, дүкенге бару, немесе қала бойынша
серуендеу күйзеліс тудырады және өмір мен денсаулыққа
қауіпті болуы мүмкін, бұл қаланың шеттегі аудандарындағы
жаяужолдардың жоқтығын күшейтеді.
Сенім
Тіпті қалалық орталарының объектілері жетілдірілмеген
жерлерде, атмосфера қала тұрғындары мен өзара көмек
мәдениеті арасындағы тұрақты байланысты қалыптастыру
арқылы маңыздана және жылдам жақсаруы мүмкін. Бұл
әсіресе қиын жағдайға тап болған балалар үшін маңызды, олар
қоғамның көмегіне сүйене алады.
Зерттеу деректері бойынша, балалар мен ата-
атаналардың көпшілігі өз отбасының
көмегіне сене алады және
қолдаудың басқа көздеріне сүйенбейді. Ата-аналардың тек
7% және жасөспірімдердің 8% полицияның көмегіне сүйенеді.
Әр екі топтағы жауап берушілердің 9% - ы кездейсоқ өтіп бара
жатқан адамдардың көмегіне сүйенуге дайын.
Машиналардан кейін, екінші орында балалар мен ата-
аналар қауіп-қатер көзін бөтен адамдардан көреді. Яғни, олар
тек қаланың басқа тұрғындарына сеніп қана қоймай, олардан
әлеуетті қауіп-қатерді жиі көреді. Жасөспірім қыздар қаланы
өздерін қауіпсіз сезетін жер ретінде жиі бағалайды.
Қатысу
Тұрғындардың балалар қалалық ортасын дамыту
туралы шешім қабылдау процесіне қатысуының төмен тартылуы
және шаралар туралы нашар хабардар болу, аудандық
қоғамдастықтардың жоқтығы қала
тұрғындарының бір-бірімен
араласпауын күшейтеді.
Қала билігі қолда бар коммуникация арналарын
ақпарат беру үшін және балар мен ата-аналарымен толық
өзара әрекеттесу үшін айтарлықтай тиімді пайдаланбайды, бұл
балаларды қоғамдық қалалық белсенділіктің түрлі нысандарына
қосу мүмкіндігін бірден шектейді.
2 bit.ly/2GoRmo1, bit.ly/2IokXnf кестелеріндегі статистиканы қараңыз
