82
2 – БӨЛІМ.
БАҒЫТТАР, КҮШ ОРЫНДАРЫ ЖӘНЕ
ҚАУІП-ҚАТЕР(СЕРУЕНДЕР, САУАЛНАМАЛАР
ЖӘНЕ КАРТАЛАУ) АЙМАҚТАРЫ (ДАЛАЛЫҚ
ЗЕРТТЕУЛЕРДІҢ ДЕРЕКТЕРІ)
Алеся Нугаева, әлуметтік психолог, урбанист,
Eco Kultura қоғамдық қорының директоры
Заябрева Вероника, психолог, Санкт-
Петербург Гуманитарлық кәсіподақ
университетінің
аға оқытушысы
84
Қазақстандық әлеуметтік тәжірибе үшін серуендеу мен
картаға түсіруге қатысты жаңа әдістерді қолдану зерттеудің
маңызды кезеңі болды. Олар тікелей қалалық ортадағы балалар
мен жасөоспірімдерді бақылау арқылы алынған қосымша
деректерді ұсынды.
Серуендеу шеңберінде мақсатты топтармен
экспресс-сауалнама және нысандандырылмаған сұхбаттар
әдістері қолданылды (зерттеудің
егжей-тегжейлі Төлқұжатын
3-қосымшадан қараңыз).
Далалық зерттеудің компоненті қалалық кеңістікті
оның қауіпсіздік, балалар мен жасөспірімдердің талап-
тілектеріне бейімділігі, сондай-ақ, еркін ойын үшін оның әлеуеті
мәнмәтінінде талдауға арналған анағұрлым күшті әдістемелік
оптиканы қолдануға мүмкіндік берді.
КІРІСПЕ
85
Балалардың құқықтары туралы БҰҰ конвенциясының 31
- бабында баланың демалуға және бос уақытын өткзуге құқығы
бар
екендігі көрсетілген, оның жасына сай ойындар мен ойын-
сауықтарға қатысу құқықтары, мәдени өмірге қатысу және
өнермен айналысу құқықтары белгіленген. Ойнау құқығы дегенде
заманауи әлемде тек балалардың, әдеттегідей, типтік, ойын
алаңдарын орнатуды ғана түсінбейді, қалаландандырылған
ортадағы «еркін ойынға» арналған жағдайлар жасауды да
меңзейді.
Әдебиетте ойынның
психологиялық теориясының
талдамалары бар
3
. Ол ойын процесін бала мінез-құлқының ерікті
қалыптасуымен, оның өз мінез-құлқы арқылы әлеуметтенуімен
және жетілуімен байланыстырады. Ойынның өзіне тән ерекшелігі
– рөлдер мен процестің қосжоспарлығы. Бір жағынан, ойнаушы
толық нақты және жиі стандартты емес міндеттерді шешуді
талап ететін белгілі бір әрекетті орындайды. Екінші жағынан,
осы әрекеттің бірқатар сәттері оларға тән жауапкершілікпен
және сансыз сыртқы жайттармен шынайы жағдайлардан
көңіл бөлінуіне мүмкіндік
бере отырып, шартты сипатқа ие.
Қосжоспарлылық ойынның дамытушы әсеріне себепші болады.
Еркін, немесе құрылымданбаған, ойын қоршаған кеңістікті
және өз мүмкіндіктерін баламен зерттеу элементін қамтиды,
айта кететіні, бұл тіпті үнемі, осы сөзді үлкендердің әдетте
түсінетін ойыны емес, бұл бала өз білгенінше таңдайтын, жай
эмоционалдық, болжап болмайтын нәтижесі бар еліктіретін
іс. Заманауи педагогтардың (Смирнова, Е. О., Рябкова И.А.,
Клепацкий В.В., Эльконин Д. Б.) пікірінше, дәл осы еркін ойын
балаға
шығармашылық дағдыларын, өз бетімен шешім қабылдау
қабілеттерін дамыту үшін және ынтасын білдіру, өмірдегі
өзгерістерге жылдам бейімделуі, эмоционалдық қиындықтарды
көтере білуі және интекллектуалды түрде өз ойын білдіру үшін
өте қажет.
Еркін ойынға арналған жағдайларды жасау жартылай
ата-аналардың жауапкершілігінде – бұл өз бетінше ойнауға,
стандарттық емес істерге, басқа балалармен
өзара әрекеттесуге
ынталандыру. Алайда, барлық осы белсенділіктің қалалық
орта жағдайларында тиісті кеңістіктермен қолдау тапқаны
маңызды, бұл қала биліктерінің, қаланы жоспарлайтын кәсіпқой
мамандардың, сарапшылардың және қала тұрғындарының
бастамашыл топтарының өзара әрекеттетсуін талап етеді.
3 Е.А. Аркин, Л.С. Выготский, А.Н. Леонтьев, Д.Б. Эльконин-ді қараңыз
86
1. ЖАУАП БЕРУШІЛЕРДІҢ КЕСКІНІ
ӘР ЛОКАЦИЯ БОЙЫНША ЖАУАП БЕРУШІЛЕР САНЫ:
10 АДАМ
ЖАУАП БЕРУШІЛЕРДІҢ ЖАЛПЫ САНЫ:
60 АДАМ
ТҰРҒЫЛЫҚТЫ ЖЕРІ:
ДАЛАЛЫҚ ЗЕРТТЕУЛЕР ОРЫНДАРЫ
ЖАСЫ:
7-ДЕН 17-ГЕ ДЕЙІН
Жауап берушілердің жыныстық қатыстылығы барлық
локацияларда ұлдар мен қыздар арасында салыстырмалы
тең бөлінді, ол зерттеуді жүргізу және серуенге қатысқан
балалардың өзіндік ойын талап-тілектерін ескеру барысында
гендерлік теңгерімді сақтау туралы айтуға мүмкіндік береді.
Зерттелетін серуендер үшін балалар ерікті түрде таңдалды,
ерікті бастамалардағы негізгі критерий - тұратын жері болды.
Жауап берушілердің жас құрамы зерттелетін 6 локацияда
салыстырмалы түрде біркелкі іріктелді, сыналатындардың
негізгі жас өзегі 7 - 10 жасты құрады.
Баланың осы ауданда
тұру ұзақтығын көрсететін
индикатор локациялар бойынша едәуір айырмашылықтарды
көрсетті. Аралас топтар тарихи орталықта және қаланың
солтүстік бөлігіндегі ескі шағын аудандарда белгіленген.
Алматының батыс бөлігіндегі шағын аудандарында және жеке
меншік секторында жиналған топтар, сонда «өмір бойы» тұрып
жатқандықтарын айтқан жауап берушілерден ең үлкен санымен
ерекшеленеді. Жаңа құрылыстарда – қолжетімді тұрғын үй шағын
аудандарында және орта топтың кешендерінде – сол жерде 2
жылдан 5 жылға дейін тұрып жатқан жауап берушілер заңды
түрде басым.
