Лекция Педагогикалық технологиядағы жаңартпашылық оқытытудың әдістері мен формалары

• 
  Маркетинг функциясы
  

• 
  Жоспарлау функциясы
  

• 
  Үйлестіру (координация) функциясы
  

• 
  Сараптау (анализ) функциясы
  

- педагогикалық кеңестің өткізілуінің жаңа формасы мен әдісіне қатысушылар қалай қарайды;

- ұсынылған тапсырманы (негізгі сауал жазылған жазбаны) мұғалімдер қаншалықты белсенді, дұрыс және бұрыс орындады;

- Пресс-конференцияның ІІ кезеңіне респонденттердің бәрі ат салысты ма;

- Пресс-конференцияның жалпы қорытындысын шығарғандағы сараптама туындаған проблеманың, сауалдың себеп-салдарын табуға көмектесе ме, сонымен қатар ұжымның белсенділік деңгейі қандай дәрежеде екендігін айқындай ала ма;

- сауал жазылған әрбір жазба түрлі көзқарас тұрғысынан сарапталады:

1.Қойылған сауалға кім жауап бере алады?

2. Қандай ақпарат келтіру керек?

3. Қандай дерек пен дәйектемені ұсыну керек?

4. Аталған сауал ұстаздар қауымы үшін қаншалықты қолайлы?

Пресс-конференция қабылданған шешімнің дұрыстығы мен тиімділігі және сонымен бірге, проблеманың ары қарай өз шешімін таба алуы дұрыс жүргізілген жүйелі сараптамаға байланысты болып келеді.

• 
  Болжам жасау функциясы
  

Енді аталған функцияның педагогикалық кеңесте болжануына ой жүгіртіп көрелік:

1. Пресс-конференция әдісі оңды түрде қабылданып, екі-үш адам ғана қарсы шықты.

2. 40 адамның ішінде 10-15 адам сауал қойылған жазба жолдады, олардың мазмұны пайызға шаққанда төмендегідей болып келді:

• 
  оң пиғылдағы көңіл-күй 95%
  
• 
  теріс пиғылды немесе арандатушы сауалдар 5%
  
• 
  ұйымдастыру бағдары 10-15%
  
• 
  кәсіби (педагогикалық) 70-75%
  
• 
  жеке бастық 15-20%
  
• 
  басқалары 3-5%
  

4. Пресс-конференцияға көңілі толғандар шамамен 95% болды.

5.Педагогикалық кеңестің екінші бөлігі 2 сағатқа есептелінеді, бұлай болатындығы демалыстан кейінгі көңіл-күйге орай бас-аяғы 30-40 минутқа созылуы да әбден мүмкін.

6. Күн тәртібінің сақталынбауына орай: ІІІ және IV кезеңді, әсіресе V кезеңді қысқартуға тура келуі мүмкін.

7. Сонымен, ойға алынған және жоспарланған пресс-конференция сценарийі 90%-ға жүзеге асырылады.

• 
  Ұйымдастыру функциясы
  

-пресс-конференция жарнамасын, мәжіліс залын, техникалық құралдарды, қажетті риквизиттерді даярлау (52-сурет);

52-сурет.

-эксперттік топты жасақтап, оларды алдын ала пресс-конференция сценарийімен таныстыу;

-жүргізушіні даярлап, оған пресс-конференцияның ерекшелігін ұғындыру;

-тұрақты түрде жағдайды бақылап, әрі бағалай отырып, оған түзетулер енгізу.

• 
  Бақылау функциясы
  

Мақсат айқындалып болған соң, аталған пресс-конференцияны жүргізуші мен сарапшылар бақылауға алады. Яғни, алға қойылған және орындалатын мақсаттардың жүзеге асырылуы анықталады.

Педагогикалық кеңесте бақылаудың бірнеше түрі болуы мүмкін:

-алдын ала (пресс-конференцияға қаншалықты дайындалғандығын анықтау)

-ағымдық (түзетулер мен ақыл-кеңестер үшін)

-жалпы қорытындылық (алынған мәліметтерді алдын ала қорыту және нәтижелерді бағалау)

Аталған функция өте қатаң болғандықтан, өте жиі қарсылық туғызып отырады. Сондықтан, бақылауды жүзеге асыру ерекше психологиялық біліктілікті керек етеді.

• 
  Шешім қабылдау функциясы
  

Пресс-конференция кезінде түрлі проблемалар немесе конфликтілік ситуациялар туындау мүмкіндігі ескеріліп, алдын ала олардың шешімін табу ойластырылады. Аталған функция өте күрделі болғандықтан, ақпаратқа, мәліметке, процесс пен құбылысқа дер кезінде пейіл қойып, шешімді өте шұғыл түрде қабылдау қажет. Бұл функция басқаларға қарағанда психологиялық астарға толы, әрі кедергіні жеңу мен қиналмай өту дағдысын, кемшіліктің орнын толтыру мен жөнге сала білуді және сәтсіз шешім қабылдаудан бас тартуды т.с.с. қажет етеді. Ерекше есте ұсайтын жайт «салиқалы шешім» – нәтижелі және тиімді шешім. Сонымен пресс-конференцияны өткізген кезде қандай шешім қабылдайтынымызды болжап, ой елегінен өткізіп көрелік?

- Пресс-конференцияға қатысушыларды қабылдау мен қарым-қатынас жасаудың тиімді болуы үшін қалайша оңтайлы орналастыруға болады;

-әрбір жазбаша сауалдан ең негізігі мазмұнды ғана іріктеп алып, екінші кезектегілерін қағыс қалдыру;

-қатысушылар арасында туындаған проблемалық жағдай мен конфликтіден қалай шығуға болады;

-ең үздік сауалдарды іріктеп ала білу;

-қорытынды шығару.

Енді кезекті ұлт мектептерінде өткізіліп жүрген пресс-конференция түріндегі cеминар сабағына берелік. Онда оқушылар оқу материалындағы жеңілдеу тақырыпқа өз беттерімен дайындалып, өздерінің осының алдындағы «электронды сабақтағы» жиған материалдары негізінде фактілік материалдарды, айқын мысалдарды даярлап, ақпаратты беру жолдарын ойлап табады. Біз осы сабақтың жоспарлық үлгіленуін келтірелік (53-сурет).

Пәннің оқытатыны

Пәннің қызметі

Неліктен

Егер де

Мысалы,

технологияны өзгертсек,

күн тәртібін өзгертсек,

ж
Оң тұсы

біліктілікті өзгертсек,

қосымша элементтер енгізсек

Нәтиже

53-сурет.

Семинар пән мұғалімінің кіріспе сөзімен ашылып, ол математика сабағының тақырыбын, пресс-конфернецияның мақсаты мен міндетін хабарлайды.

Жүргізуші сабақтың күн тәртібін хабарлайды. Мамандар 5-10 минут бойы белгілі бір есептің шешу жолын көрсетеді. Журналистер өздерінің есептерінің шығу жолдарын көрсетіп, қай жерінен қиналғандарын алға тартады.

Ұлттық мектептерде соңғы кезде кеңінен қолданылып жүрген белсенді оқыту әдістерінің түрлерінің бірі – ток-шоу семинарына мысал келтірейік.

1. Жүргізуші қатысушыларды таныстырып, ток-шоудың тақырыбымен таныс етеді.

2. Жүргізуші пікірталастың өткізілу ережесімен қатысушыларды таныстырып кетеді.

3. Талқыланатын проблема ұсынылады.

4. Жүргізуші қатысушылардың біріне сөз береді.

5. Проблема талқыға салынып, жүргізушінің жетектеуші сұрақтарымен нақты талданып отырған жағдайға сай анализ жасалынады. Қатысушылар өз гипотезаларын ұсынады. Болжамдар мен түрлі нұсқалар алға тартылады. Проблеманың тиімді шешімінің жолын табу іздестіріледі.

6. Пікірталастың қорытындысын шығару.

Пікірталас проблеманың бірден-бір дұрыс жолын үнемі ашып бере алмайды. Бірақ ұжымдық талқыға салуда ақиқатқа жақындай түсеміз. Енді біз осы дисуссияны өткізу ережесіне тоқталайық:

1.Бір-бірлеріне сыйластықпен қарау.

2. Сөз аларда қолын көтеріп, рұқсат алу.

3. Сөз сөйлеу кезегін жүргізуші белгілейді.

4. Пікір айтушы өз пікірін фактілермен, мысалдармен, қажетті әдебиеттермен т.б.дәлелденуі шарт.

5. Әркім өзіндік пікір мен көзқарасты ұстануға құқылы.

6. Адам мен тұлға емес, пікірлер мен көзқарастар талқыға салынады.

Математиканың жаңартпашылық мектепте жоғарғы деңгейде оқытылуын алдыңғы орынға қойып отыруымыздың өзіндік себебі бар. Кейбір басқа ғылым салаларында көбіне болжамдау мен даулы пікірлерге орын берілсе, математика дәлдікті,дәлелдеуді қалайды. Сондықтан ондағы деректер мен фактілерді ешбір бұрмалай алмаймыз.

Ток-шоудың зерттеушілік бөлімінде оқушылар өздеріне тиісті педагог-ғалым, педагог-практик (мектеп мұғалімі), жаңашыл-мұғалім, директордың оқу ісі жөніндегі орынбасары, математикалық білім берудің проблемасымен айналысушы журналист, оқу ісінің вице-министрі сияқты рөлдер бойынша өз пікірлерін білдіреді.

Қазір жаңартпашылық мектеп өмірінде тренингтік оқыту жаттығулары кеңінен қолданыла бастады.

5. 
   Жаңартпашылық мектептегі тренинг және оның өткізілуі
   

Жаңарпашылық мектептегі тренингтің қолданылуы төмендегідей болып келеді:

• 
  жаңа технологиямен білім беру мен еңбек әдістері;
  
• 
  кәсіби дағдыны таныту үшін;
  
• 
  Музыканы пайдалану тренинг үшін өте пайдалы. Ол табысқа – жетудің кілті.
  
• 
  Плакат пен маркер [81].
  

• 
  әлдене туралы ұғым-түсінік алу;
  
• 
  салыстырмалы талдау мен жинақтау жасау дағдысын дамыту;
  
• 
  мақсатқа қол жеткізу мен ұйымдастыруды дамыту;
  
• 
  шағын топта жұмыс істеп, әріптес бола білу дағдысын қалыптастыру;
  
• 
  бір-бірін тыңдай білу.
  

1. Басты ұстаным

2. Басты бағыт

3. Басты идея т.б.

Сабақ төмендегідей үлгіде өтуі тиіс:

• 
  жұптық жұмыс;
  
• 
  шағын топтық жұмыс;
  
• 
  ықшам топтық жұмыс;
  
• 
  жалпы жұмыс;
  
• 
  көрнекілік көрсету стиліндегі дербес жұмыс.
  

1. жұптық жұмыс;

2. шағын топтық жұмыс;

3. ықшам топтық жұмыс т.б.

Жұмыстың типтік кестесі:

1.Ұйымдастыру кезеңі (мәселені қою);

2.Ықшам топпен жұмыс (міндет қою, тренингке қажетті дағдыны қалыптастыру; өмірде қолданылуына бағыт ұстау);

3. Топаралық жұмыс (мұғалімнің бірыңғай теорияның ізімен кетпей, практикаға да баса назар аударып, түйіндеу, міндеттер қою);

4. Мұғалімнің сөзі;

5. Дербес жұмыс;

6. Топаралық жұмыс;

7.Жұптық жұмыс;

8.Дербес жұмыс;

9. Қорытынды бөлік.

Оқушыларды ықшам топтарға бөліп, сабақтың қысқаша жоспарын беру. Бұл олардың материалды қабылдауын жеңілдетеді. Тақтаға жазуға мүмкіндік болмайтындықтан, оларды кестеге түсіріп береміз.

Оқушыларды оқу процесіне тарту үшін «Топтау» жаттығуы қолданылады.

Сабақтың басында мұғалім «Бұл сөзді қашан естідің, ойларыңда қандай топтастыру туындайды?» деген сауалдарды қояды.

Мұғалім жауаптарды бағаламайды, оқушылардың ұсыныстарын не тақтаға, не қағазға жазды.

2.Топтық (ықшам топтық) жұмыс

Мұғалім топқа ой шабуылдық тапсырма беріп, егер ол қиындық туғызып жатса, өзі араласып, дұрыс жол сілтейді. Барлық ұсынылған нұсқалар жазып алынады.

Берілген тақырыпқа байланысты екі (үш-төрт) топ өз ойларын айтып болған соң, шығып сөйлеген оқушылардың көңілге қонымды ойлары дәптерге жаздырылады. Мұғалім оларды ғылыми көзқарас тұрғысынан толықтырып, анықтама береді.

Мұғалім шағын шолу жасап, оқушыларға екі-үш таратпа материал үлестіреді. Мысалдар келтіріп, қалай қолдануға болатын оқушылардың еншісіне қалдырады.

Дербес жұмыстар оқылып, топтардың арасында талқыланады.

Ықтимал сауалдар.

а. Неге қарсысың?

б. Нені алып, нені қосар едің?

в. Қай жерден қателесті?

г. Қай пікір дәлелдеуді керек етеді т.б.

8.Дербес жұмыс.

«Іс-әрекет тетігі» жаттығуы. Оқушыларға 3 минут ішінде тақырыпқа байланысты 3-4 идея айту ұсынылады. Идеялар жазылып алынған соң, оқушылар өзара парақтарымен алмасып, ұнаған идеялар дәптерге жазылынып алынады.

Тақырыптың көрсетілімдік жолдары

Мұғалім тақырыптың жолдарын қосымша тақтаға жазып шығады.

Сабақ соңында оқушылар сабақ бойы істеген жұмыстарының қорытындысын шығарып, өз ойларын төмендегідей негізде бөліседі:

а. Тақырыптан өзі үшін қандай жаңалықты ұққаны;

б. Оны өмір іс-тәжірибесінде қалайша қолдануға болатындығын;

в. Мұғалімге қоятын сауалын ретке келтіреді.

Сабақ соңында тақырыпқа байланысты қосымша оқуға болатын әде-

биеттер тізімі беріледі (бұл тізімді сабақтың басында да беруге болады).

Мектеп бітірген соң қайда оқығың келеді?

Неге?

Алғашында нені қаладың?

Кейін неге тоқталдың?

Осы мамандықты қалаған себебің неде?

Осы тоқтамың тоқтам ба?

Сен қалаған мамандықтың жақсы жақтары

Бұл өзі қалай болды?

Осы таңдауың сәтті ме?

Осы жолда қандай кедергілер болуы мүмкін деп санайсың?

Сен таңдаған мамандықтың ерекшелігі

неде?

Ойға алған арманың орындалмай қалса ше?

Сіздің міндетіңіз – оқушыларыңыздың болашаққа деген көзқарасын білу.

Мұғалім өз оқушысының кәсіп таңдауы туралы білуі үшін арнайы сұрақтар тізбегін құрастырып шығады. Ол үшін мұғалім мына мәселені шешіп алуы шарт.

Жобаланған сұхбат тренингінің мысалы жоғарда көрсетілген.

Бұл тренинг мектеп оқушысының басшылық қабілетін анықтауға, қалыптастыруға арналған.

1. 
   Ұйымдастыру кезеңі. Жаттықтырушының кіріспе сөзі.
   
2. 
   «Мүлтіксіз көш басшы» жаттығуы.
   
3. 
   «Көш басшының басты сипаты» жаттығуы.
   
4. 
   «Тізгін» жаттығуы.
   
5. 
   «Сенімді қатынас» жаттығуы.
   
6. 
   «Көш басшының ар кодексі» жаттығуы.
   
7. 
   «Ой толғақ» жаттығуы.
   
8. 
   «Дарындылық» жаттығуы.
   
9. 
   «Өрелілік» жаттығуы.
   
10. 
    «Қарама-қайшылық» жаттығуы.
    
11. 
    «Аяқталмаған сөйлем» жаттығуы.
    
12. 
    Тренингтің қорытындысын шығару. Рефлекция.
    

Жүргізуші қатысушы оқушыларға талданатын сауал таратпа материалы таратылып беріледі де, ол төмендегі тәртіппен талқыланады:

• 
  Мүлтіксіз басшы қандай болуы керек?
  
• 
  Қазіргі экономикалық дағдарыс кезеңінде көшбасшыға қандай сипаттар тән болуы керек?
  

Өзің келтірген сипаттар ішінен ең негізгісін бөліп көрсет.

Билік тізгінін әркім қолына ала алады. Бірақ оны қалай ұстап тұрады? Осы төңірегінде ой өрбіту.

Басшы мен бағынышты арасындағы оңды (нашар) байланыс пен қарым-қатынас туралы өз ойыңды білдір.

Қолынан іс келетін (іс келмейтін) басшыны дарыны негізінде салыстыр.

Ер және әйел басшының өзіндік ерекшелігі туралы білетініңді қағазға түсір.

Ұжымдағы, сыныптағы конфликті неден туады деп ойлайсың? Негізгі белгілерін жазып көрсет.

Мүлтіксіз басшы қандай болуы керектігі туралы ойыңды жалғастыр...

Билікті қолда қалай ұстап тұру туралы ойыңды жалғастыр...

Басшы мен бағыныштының оңды (нашар) байланыс пен қарым-қатынасы туралы өз ойыңды жалғастыр...

Қолынан іс келетін (іс келмейтін) басшы туралы ойыңды жалғастыр...

Ер және әйел басшының өзіндік ерекшелігі туралы ойыңды жалғастыр...

Тренингтің қорытындысын шығару. Рефлекция.

Тренинг. Сөз құдіреті

Мектептегі тәрбие сағатында қолданылатын бұл тренингтің мақсаты: оқушыларға сөз құдіретімен тәлім-тәрбие беру.

Дидактикалық – сөз құдіреті туралы этнопедагогикалық тұжырымдар-ды баланың жеке тұлға ретінде қалыптасуында қолдану.

Ғылымилық – педагогикадағы герменевтикалық, мәдениеттанушыл-ық, логикалық амал-тәсілдерді оқушы білімін бекітуде пайдалану [82;83].

Дамытушылық – өзін-өзі ұстай білуге, орынды сөйлеуге үйрету.

Тәлім-тәрбиелік – жұртпен тіл табыса білу, өз сөйлегені мен істегеніне жауапкершілікпен қарауға үйрету.

Әдістемелік материал: үлестірме материал.

Тәрбие сағаты барысы.

1.Ұйымдастыру кезеңі. Кіріспе сөз.

2. «Сөз» жаттығуы.

3. «Ойды ақта» жаттығуы.

4. «Маған ілес» жаттығуы.

5. «Кесімді сөз» жаттығуы.

6. «Реплика» жаттығуы.

7. «Дөкірлік» жаттығуы.

8. «Найзағай» жаттығуы.

9. «Кесімді сөз» жаттығуы.

10. «Кейінге қалдырылған әңгіме» жаттығуы.

11. «Жанама ой айту» жаттығуы.

12. «Даналық дарағы» жаттығуы.

13. «Кері байланыс» жаттығуы. Қорытынды жасау.

Осылайша, топтық жұмыс істеуге төселген жаңартпашылық мектептің ұстаздары үшін тренингті кеңінен қолдану оқу-тәрбие жұмыстарын жүргізген кезде үлкен жетістіктерге жеткізеді [84;85].
10 лекция

6. Жаттығулар. Ойын сабақтары

Ұлт мектептерінде кеңінен қолданысқа еніп келе жатқан жаттығулар мен ойын сабақтары туралы кеңінен сөз етеміз.

Уолт Дисней ХХ ғасырдың ең әйгілі адамдарының бірі. Ол шығармашылық процестің тиімді болуының амал-тәсілдеріне үлкен үлес қосты. Мектепте баланың шығармашылық қабілетке ие болуы үшін тұлғалық және ұйымдастырушылық жобасының моделін келтіре кетелік. Біз оқушының шығармашылық процесін бір-бірімен байланыстағы үш кезеңге бөлеміз. Олар: АРМАНШЫЛ – көз алдыға әкелу, РЕАЛИСТ – өз көз алдына әкелгенімен келесі батыл қадамдарға өтуі, СЫНШЫ – проблеманы бағалау мен оқу материалының көлемін шектеу (54-сурет).

Арманшылдың істейтін қадамы – бәрі де мүмкін. Жобалаудың бұл кезеңінде мақсаттың мәнділігіне көңіл бөлу мен шектеулер жасауға жол берілмейді.

Реалистің негізгі қадамы «Арман қалай да болсын жүзеге асады». Жобалаудың бұл кезеңінде шектеулер жасауды ойға алуға жол берілмейді.

Бұл сатыдағы жасалатын қадам мынандай болуы тиіс: егер де проблемалар туындайтын болса ше?

«Қажетті» немесе «жіберіп алғанға» қатысты «Қалай?» сауалын қою.

«Терминкарта» ойыны туралы құнды мәліметті Ресей зерттеушісі Н.А.Мореваның [86] біршама өзгерген ұғымдық-терминологиялық ойындарынан ала аламыз.

Егер оқушылардың жұбы екіден асса, терминкартаны ауыстыру жалғаса береді.

Ойын соңында оқушылар стресс түсіру үшін ойындық жаттығулар жасап, тілге жеңіл балалар өлеңдерін оқиды.

Жаңартпашылық мектептерде ұстаздар басшылыққа алуға тиісті тірек компетенциялардың сипатын [87] жұрт назарына ұсынамыз:

Ол үшін өздік тәрбие мынандай амал-тәсілдерді: өздік міндеттеме (өзін жетілдіру үшін мақсат пен міндет қою), өздік есеп беру (өзінің өткен өмір жолына көз жіберу), өзінің іс-әрекеті мен мінез-құлығына пайымдау жасау (табыс пен сәтсіздіктің себебін анықтау), өздік бақылауды (өзінің хал-ахуалы мен мінез-құлқын керексіз салдарлардан қорғаштап отыруды) қолдануды ұсынады.

Өздік тәрбие өздік басқару процесінде жүзеге асырылады [88].

Өзіндік айқындау арқылы мектеп оқушысы өзінің болашақ кәсібі мен өмір жолын таңдай алады.

Өздік тәрбие әдісіне жататыны: өздік таным, өздік сабыр, өздік қозғам.

Өздік танымға жататыны: өздік бақылау, өздік талдау, өздік бағалау, өздік салыстыру.

Өздік сабырға жататыны: өздік сенім, өздік бақылау, өздік бұйрық, өздік сендіру, өздік қуат (рух) беру, өздік ағынан жарылу, өздік мәжбүрлеу.

Өздік қозғамға жататыны: өз орнын табу, өздік қолдау, өздік қолпаш, өздік жаза, өздік шектем.