Лекция Педагогикалық технологиядағы жаңартпашылық оқытытудың әдістері мен формалары

Дөңгелек үстел – оқушыларға белгілі бір проблеманы өрістетіп, ақпаратты алуды арттыруға әсер ететін және олардың өзіндік позициясын бекемдейтін, әрі олардың танымдық қызметін ұйымдастырудың белсенді формаларының бірі, шешім қабылдауда қателіктен қашып құтылудың амалы – дискуссияны логикалық және шығармашылық мәдениетпен жүргізе білуге тәрбиелеудің төте жолы.

Аталған педагогикалық ұғымды салмақтаған кезде бірден түсінікті болатыны дөңгелек үстел нақты проблеманы шешу кезіндегі ақпараттық сипаттағы семинар-дискуссияның ерекше бір түрі болып саналады. Дөңгелек үстелді көбінесе жаңартпашылық мектептердегі математикадан қорытынды сабақ түрін өтуде, сонымен қатар ұстаздардың матемтикадан білімін көтеретін курстарда қолдану тиімді. Ресей зерттеушілерінің сестрин инновациясын психологиялық тұрғыдан мектеп педагогикасымен біртұтастықта алып, бала үлгерімінің психологиялық жағын басты назарда ұстап, Мектептерде дөңгелек үстел педагогикалық өмір салтына енгізілуде.

Мектеп өмірінде өтікізілетін кез келген Дөңгелек үстелдің мақсаты болып нақты өзекті проблеманы шешудегі пән мұғалімдерінің белсенділігі мен жинақылығы танылады. Дөңгелек үстел оқушылар арасында мектепаралық деңгейде математикадан өткізілетін қалалық олимпиада кезінде өткізген ыңғайлы.

Әуелі Дөңгелек үстелге қатысушылардың қажетті мөлшерін қарастырып алуға тиіспіз. Егер математикалық олимпиадаға жиналған мұғалімдер саны шамадан тыс көп болса, онда бір емес, екі жүргізуші (оларды әдетте тілшілер деп те атайды) болуы керек. Бір сыныпта әр мектептен келген 20-30 оқушы болғанда, бір тілші мен оған техникалық құралдар жағынан жәрдемдесетін ассистент болғаны дұрыс.

Дөңгелек үстелді өткізудегі ең маңыздысы күн тәртібін сақтау.

Дөңгелек үстелдің жалпы күн тәртібі – 2 сағаттан, оқушылардың жарыс сөзі – 10 мин., дискуссияға қатысуы – 3-5 минуттан болып келеді. Ал, қалған жағдайлары төмендегі 43-суретте көрсетіліп отыр.

Егер жағымды жағдайды мәуелі ағашқа баласақ, келеңсіз жағдайды қураған ағаш кейпінде суреттер едік (44-сурет).

44-сурет

45-сурет.

Дөңгелек үстелге қатысушы оқушылардың дискуссияға араласып кетуі әдетте өте күрделі. Өйткені олар:

• 
  өзінің ойымен қабыспайтын «бөтен» ойға, идеяға, ұсыныс пен позицияға назар аударады;
  
• 
  талқыланатын проблема туралы жеткілікті хабардар болмайды;
  
• 
  дискуссияны қалыпты жүргізе алмайды, яғни айтылған ойдың, идеяның шынайылығын сездіретін қарсы факті мен айғақтаулар негізінде дөңгелек үстелге қатысушыларды өзіне тарта алмау сияқты кедергілер алдымызды орайды.
  

Қатысушылар дөңгелек үстелге бейімделуі үшін алдын ала «ақпараттық шабуыл» өткізіп алу керек. Бұл – алдын ала бой жазу мен ой сергіту. Осы арқылы болашақ талқылатын проблема жөнінде ақпараттық база қалыптасады.

Егер қатысушылардың барлығын бір мөлшерлес білімділік және ақпараттық деңгейде деп санайтын болсақ, «ақпараттық шабуыл» кезінде дискуссияның еш кедергіге ұрынбай, біз қалаған арнада ашық та, қызу өтетіндігі дау тудырмайды. Осылайша, өз тарапымыздан көзге көрінбейтін психологиялық кедергіні жеңіп шығып, олимпиадаға қатысушы оқушылар үшін есте қаларлықтай дөңгелек үстел өткізе аламыз. Енді дөңгелек үстелді ұйымдастыру мен өткізудің әдістемесіне тоқталалық (47-сурет).
Дөңгелек үстел өткізу әдістемесі

47-сурет.

Осы арада дөңгелек үстелдің кейбір өзіндік ерекшелігіне ұстаздардың назар аударғаны жөн.

Біріншіден, ақпараттың жандануы. Дискуссия үстінде қатысушылар жалпы көзқарасты емес, өзінің жекелей пайымын айтады. Ол өз бетімен аяқ астынан ойға оралып, ақырына дейін түйінделмеуі де мүмкін. Сондықтан, осындай ақпаратқа байыппен қарап, оның ішіндегі ең құндысын, ең сенімдісін басқа дискутанттардың пікірімен салыстыра отыра, шұғыл түрде қолданып, көрсете білу керек.

Екіншіден, аталған семинар-сабақтың көп дауыстылығын (полифония-лығы) атап өтуіміз қажет. Дөңгелек үстел кезінде іскерлік шу бой көрсетіп, көп дауыстылық орын алады. Ол өз кезегінде шығармашылық пен өрелік ахуалдың, тақырыпқа қызығушылықтың орнауына өз көмегін тигізеді.

Сонымен дөңгелек үстел – өрелі оқушылардың семинар-сабақ үстінде өзара ақпараттық қарым-қатынас жасау процесі, онда тек ақпарат алмасу ғана емес, өзінің жеке позициясын қорғау мен өзгенің пікірін мойындау, жоққа шығару, бейімдей түзету де орын алады. Осылайша қажетті жаңа ақпараттық кеңістік пайда болып, жүргізуші ұстаздар тарапынан жаңартпашылық нұсқаулар мен шешімдер қабылданады.

Дөңгелек үстел дәстүрлі сабақтардан көп ерекшеленеді, атап айтқанда қайталау сабақтарынан бөлектенеді. Өйткені, онда мұғалім оқушыларға өзінің сенімін таңады. Дискуссия кезінде дискустант әуелі «өзі үшін», содан кейін «өзгелер үшін» түйіндеулер іздестіріп, сол арқылы өз ойын өзгелерге мойындатады.

Сонымен дөңгелек үстелдің негізі – ақпарат пен қарым-қатынас жасау болып табылады. Тап осы жөнінде американың атақты магнаты Рокфеллер мынандай пікір айтқан болатын: «Ақпарат пен қарым-қатынас жасау – қант пен кофе сияқты тауар. Мен осы тауарға басқаларға қарағанда артықтау ақша төлер едім».