Қазақстан Республикасының Білім және Ғылым Министрлігі Ақтӛбе мемлекеттік педагогикалық институты

оқытудың  техникалық  құралдары,  демонстациялық  аппаратура,  оқытатын  және 

бақылайтын  жабдықтар  приборлар  мен  үлгілер,  натуралды  объектілер,  есіту-кӛру 

құралдары. 

   Жаңа  білімдерді  оқыту  мен  тәрбие  беру  саласына  жаңшылдықты  айыру  білу  маңызды. 

Бір  жағдайда жаңа ойды, жаңа білімді  қалыптастыру жүріп жатады,  басқа жағдайда-оны 

қолдану процесі жүзеге асырылады.  

    Инновациялар уақытша және сапалы кӛрсеткіштермен сипатталады. Олар қаншалықты 

тез  ескереді?  Осы  уақытқа  дейін  ӛзіне  лайық  ауыстырушы  таппаған  және  тиімді  болып 

келген идеаларды жаңа деп санауға бола ма? 

   Инновацияның мәні оның пайда болған уақытына тәуелді емес деген пікір қалыптасқан. 

Идеяның  басты  мәні-оның  қоғам  дамуынң  қазіргі  бағыттарына  қандай  дәрежде  сәйкес 

келетінің  анықтау  ,  педагог  пен  оқушы  еңбегін  ұтымды  жасау  кезінде  оқытудың  сапасы 

мен жоғары тиімділігін қамтамасыз ету. Бұл тұрғыда ӛткеннің прогресшіл ойларды және 

олардың негізінде құрылған тәжірибені ескерген деп қарауға болмайды. 

   Шынында,  ӛткен  жылдарда  ғалым-педагогтардың  айтқан  кӛптеген  ойлары  бүгін  де 

ӛзінің  мәнін  жайған  жоқ.  Олардың  ғылым  мен  практиканың  дамуына  үлкен  ықпал 

еткеніне  ешкім  таласпайды,  бірақ  бұл  он  жыл  бұрын  тұжырымдалған  инновацияларды 

жаңа деп санау керек дегенді білдірмейді. 

    Бастапқы  идеяның  жарияланған  уақытына  қарамастан  жаңашылдықтар  практикаға 

енгізілген  сәтте  бағалануға  тиіс.  Идеяның  ӛзі  қазір  ескіріп  кетуі  мүмкін,  ғыламда  жаңа 

шешім табылады, ал жаңашылдық енді ғана жүзеге асырылып жатады. Бұл орайда белгілі 

бір қағидаларды іске асыра алған педагогтаржы жаңашылдар деп санауға болады. Ғылыми 

қызметтің  жӛні  басқа,  оған  бірінші  жаңа  білім  алған,  оны  тұжырымдаған  және  бұл 

проблемаға кӛпшіліктің назарын аударған адам ғана таласа алады. 

   Білім  беру  саласындағы  инновация  жаңалығын  бағалау  үшін  оны  деңгейі  бойынша 

топтастырған  жӛн.  Ол  белгілі  бір  алынған  білімдердің  орнын  және  олардың 

сабақтастығын кӛрсетеді. 

   Нақтылау  деңгейі.  Инновациялар  бұл  деңгейде  оқыту  және  тәрбиеге  қатысы  бар  жеке 

теориялық  және  практикалық  жағдайларда  анықтайды.  Педагогика  ғылымындағы  бұл 

деңгейде  оқыту  және  тәрбиеге  қатысы  бар  жеке  теориялық  және  практиқалдық 

жағдайларды  анықтайды.  Педагогика    ғылымындағы  бұл  деңгейді  жаңалықтың 

модификациялық түрі деп атайды.   

   Оның  мазмұны-жетілдіру,  ұтымды  ету,  түр  ӛзгертушілік,  ұқсас  келетінді  жанғыту 

(бағдарламалар, әдістемелер, құрылымдар және т.б) 

    Модификацияға белгілі әдістемені жаңа (немесе басқа) әдіске кӛшіру де жатады. Бұған 

П.М.Эрдниевтің  математикалық  материалы,  тарихта  және  басқа  оқу  пәндердін 

дидактикалық бірліктеруі, ірілендіру әдісін кӛшіру мысал бола алады. 

    Толықтыру  деңгейі.  Инновация  оқыту  мен  тәрбие  беруде  белгілі  теориялық  және 

практикалық қағидаларды кеңейтеді. Алынған білім проблеманың бұрын белгілі болмаған 

жаңа қырларын ашады. Жалпы жаңалықтар жағдайды ӛзгертпейді, тек оны толықтырады. 

    Ӛзгерістер  деңгейі.  Ол  теорияда  бұрын  бомаған  оқыту  мен  тәрбие  беру  саласындағы 

әдістермен сипатталады. Кӛзқарастардың принципті ауысымы жүреді, сол саланың белгілі 

ұсыныстардың  айырмашылығы  бар  ӛзіндік  әдістері  ұсынылады.  Дидактикада  бұл 

деңгейге оқытуға деген тұтастық кӛзқарасқа негізделген зерттеулерді жатқызуға болады. 

    Ғылым  мен  практика  ұсынатын  жаңа  әдістер  жоғарғы  оқу-тәрбиелік  тиімділікті 

қамтамасыз етуге және оқушылардың әрі қарай дамуын ынталандыруға керек. Бұл орайда  

мүлде  жаңа  идеалармен  инновацияның  бәрі  бірдей  ӛзін  ақтамайды,  әрине  жекеленген 

кезендерде үміттіндіретін нәтижелер алынуы мүмкін. 

     В.А. Сластенин педагогикалық жаңа тәртіптін мынадай шарттар жиынтығын кӛрсетеді: 

жаңалық, 

тиімділік, 

жоғарғы 

нәтижелік, 

инновацияяны 

кӛпшілік 

тәрбиеде 

шығармашылықпен  қолданудың  мүмкіндігі.  Ғылыми  педагогикалық  тәжірибені  де 

бағалауға  бірдей  қатысы  бар  жаңалық  инновацияның негізгі  критерийі  болып  табылары. 

Сондықтан инновациялық процеске атсалғысы келетін мұғалім үшін ұсынылған жаңанын 

мәні неде екенін, жаңалықтың деңгейі қандай екенін анықтау ӛте маңызды. Біреулер үшін 

бұл,  шын  мәнінде,  жаңа  болуы  тиіс,  басқаларға  ол  олай  болмайды.  Осыған  байланысты 

мұғалімдерді  инновациялық  қызметке  кірісуіне  еріктілікті,  тұлғаның  ерекшеліктерін, 

жеке-психологиялық  сипаттамаларын  есепке  ала  отырып,  келу  қажет.  Жаңалық 

қолданатын  саласымен  және  белгілі  жәрежесімен  ӛзгешеленетін  абсолюттік,  оқшау-

абсалютті, шартты, субъективті болып бірнеше деңгейге бӛлінеді. 

Оқтайлылық  педагогикалық  инновациялардың  тиімді  критерийі  ретінде  нәтижелерге 

жету  үшін  мұғалімдер  мен  оқушылар  жұмсаған  күш  пен  еңбекті  білдіреді.  Әр  мұғалім 

оқушылар еңбегімен ӛз еңбегінің әр түрлі қарқынында бірдей жоғары нәтижелерге жетуі 

мүмкін педагогикалық инновацияларды білім процесіне енгізу және ең аз дене күшін, ой 

және уақыт шығындарымен жоғары тиімділікке жету оның оңтайлылығын кӛрсетеді.  

Нәтижелік инновациялардың критерийіретінде мұғалімдер қызметінің оң нәтижелерінің 

белгілі 

тұрақтылылығын 

білдіреді. 

Ӛлшеудегі 

технологиялық,нәтижелердін 

қадағалаулылығы  және  белгіленуі,  түсінудегі  және  баяндаудағы  бір  айқындық  бұл 

критерийді  оқыту  мен  тәрбие  беру  тәсілдерінің,  жаңа  тәсілдерінің  маңыздылығын 

бағалауда  қажетті  болады.  Бұл  критерийдің  құндылығы-толық  түсінуді,  тұлғаның 

қабылдауын және қалыптасуын қамтамасыз етуі. 

Инновацияларды  кӛпшілік  тәжірибеде  шығармашылық  пен  қолдану  мүмкіндігін 

педагогикалық  инновацияларды  бағалау  критерий  шарттарының  ретінде  қарастыруға 

болады. Шынында, егер құнды педагогикалық идея немесе технология мұғалім қызметінің 

ерекшеліктерінен және техникалық қамтамасыз етудің күрделілігінен немесе ӛзгешеліктен 

туындайтын тар, шектеулі шеңберде қолданылып қалса, онда бұл жағдайда педагогикалық 

жаңалық  туралы  айтуымыз  да  екі  талай  болуы  мүмкін.  Инновацияны  жаппай 

педагогикалық  тәжірибеде  шығармашылық  пен  қолдану  жеке  мұғалімдер  мен 

тәрбиешілер  қызметінін  бастапқы  кезеңінде  расталады,  ал  оны  сына  қапан  ӛткізгеннен 

және әділетті бағасын алғаннан кейін жаппай енгізуге ұсынуға болады. 

   Критерийлерді білу және педагогикалық инновациялардың бағалау кезінде оны қолдана 

білу  мұғалімнін  педагогикалық  шығармашылықта  сан  алуан  мүмкіндіктерін  кӛрсетуі 

үшін,  жай  ӛнімділіктен  кәсіби-педагогикалық  мәдениеті  игеруге,  ӛзінін  педагогикалық, 

қызметіне белгілі боған педагогикалық қауымдастықтың білімдерін, технолгияларын мен 

тұжырымдамаларын даралық-логикалық деңгейге және оларды эверистикалық креативтік 

талдап жасауға дейін енгізуге негіз жасайды. 

   Арнаулы  әдебиеттін  талдауы  және  мектептер  қызметінің  тәжірибелері  оқу  орындары 

жұмыс  тәжірибесінде  педагогикалық  жаңалықтарды  қолдану  қарқының  жеткіліксіздігін 

дәлелдеуде: педагогикалық инновацияның іске аспауының кем дегенде екі себебін айтуға 

болады.  Бірінші  себебінің  мәні  мынада:  инновация,  әдетте,  сынықтың  қажетті 

сипаттамадан және тексеруден етпейді; екінші  сабеп-педагогикалық жаңашылдықтардың 

енгізу  ұйымдастыру  жағынан  да,  техникалық  жағынан  да,  ең  басты,  тұлғалық, 

психологиялық қарым-қатнас жағынан да алдын-ала дайындалмаған. 

   Педагогикалық  инновацияның  критерийлері  мен  мазмұнын  дәл  түсіну,  оны  қолдану 

әдістемесін  меңгеру  жеке  мұғалімдерге  де,  оқу  орындарының  басшыларына  да  оларды 

ендіруді  әділетті  бағауға  және  болжам  жасауға  мүмкіндік  береді.  Инновацияны  ұмыту, 

оны енгізудегі асығыстық кӛбіне мектепте жоғарыдан жиі ұсынылған жаңашылдық біраз 

уақыт ӛткеннен кейн ұмытылуына немесе бұйрықпен және жарлықпен ӛзгертілуіне әкеп 

соқтырды. 

    Мұндай  жағдайдың негізгі  себептерінің  бірі-мектептерде  инновациялық  ортаның,  яғни 

ұйымдастырушылық  шаралармен  нығайтылған  белгілі  моральдық-психологиялық 

жағдайдың,  мектептің  білім  беру  процесіне  инновацияны  енгізуді  қамтамасыз  ететін 

әдістемелік психологиялық жағдайдың жоқтығы болып табылады. Мұндай инновациялық 

ортаның  жоғарғы  педагогикалық  жаңашылдықтың  мәні  жӛніндегі  оның  ақпараттық 

әлсіздігінен,  мұғалімнің  әдістемелік  даярлығының  жоқтығынан  кӛрінеді.  Педагогикалық