51
ұйымдастырылу және қызмет ету ерекшеліктері. Экономикасы дамыған елдердегі арнайы
несиелік-қаржылық мекемелердің түрлері.
Ӛзіндік бақылау сҧрақтары:
1. Банктік мекемелердің түрлері.
2. Эмиссиялық банктер және оларды ұйымдастырудың құқықтық формалары.
3. Эмиссиялық емес банктер: әмбебап банктер және операциялардың кейбір
түрлеріне маманданған банктер.
4. Банк жүйесі экономиканың дербес саласы ретінде, оның құрамдас элементтері,
экономикадағы рӛлі және оның атқаратын қызметері.
5. Банк жүйесінің түрлері.Екі деңгейлі банк жүйесінің құрылымы мен қызмет ету
механизмі.
Ҧсынылған әдебиеттер тізімінен: 1,3,10,15
3 бӛлім. Банктер және банк жҥйесі.
3.1. тақырып. Мемлекеттің Орталық банкі, оның қҧрылуы
және дамуы
1. Орталық эмиссиялық банктердің пайда болуы, түрлері және мемлекет
экономикасындағы оның ролі.
2. Қазақстан Республикасының Орталық банкі – Ұлттық банк. ҚР Ұлттық Банкі, оның
құрылымы, заңды статусы және есеп беруі.
3. Қазақстан Республикасы Ұлттық банкінің негізгі мақсаттары мен міндеттері.
Орталық банктiң қызметтерi:
- ежелден қалыптасқан мемлекеттiк ӛкiлi ретiнде заңды тұрде банкнота шығару;
- орталық банктiң ақша несие реттеу қызметi ол экономиканы ақша несие айналымына
әсер ету жолымен реттеу, яғни әкiметтiң экономикалық саясаттың құрамдас элементi;
- орталық банктiң сыртқы экономикалық қызметi. Мемлекеттiк валюталық саясатын
жүргiзетiн және валюталық бақылау органы болып табылады.
- орталық банктiң банк iсi қызметi- негiзгi клиентi коммерциялық банкер (бұл
дегенiмiз коммерциялық банктерден айырмашылығы);
- орталық банк үкiмет банк iсi қызметi. Ол әрi кассирi, несие берушiсi, қаржылық
кеңесшiсi;
Мемлекеттiк борышты басқару деп- орталық банктiң зайымдарын орналастыру және
конверсия операциясын жәргiзу.
Орталық банктiң операциялары:
Олар екi тұрге бӛлiнедi: актив-ол осы қаражатты орналастыру операциялары. Пассив-
ол операциялар банктiң ақша қаражатын тартып банктер ресурстарын құру операциялары.
Сонымен:
- мемлекет орталық банкпен тығыз байланысты. Оның саясатына шексiз ықпал етедi;
- орталық банк- ол дербес заңды тұлға;
- ақша несиелiк валюталық тұрақтылықты сақтаудағы iс-әрекетiнiң тиiмдiлiгiне
қажеттi жағдай жасау;
- әкiметтiң экономикалық саясатының негiзгi элементi ақша несиелiк қаржы саясатын
орындау орталық банкiнiң қызметiнiң тәйiнi болады.
Орталық банктiң мiндетi- ол Ұлттық ақша ӛлшемiнiң тӛлем қабiлеттiлiгiмен
валюталық курсын банк жүйесiнiң тиiмдiлiгiмен сенiмдiлiгiмен қамтамасыз ету /14/.
Қазақстан Республикасындағы банктер және банк қызметi туралы Республика
Президентiнiң 1995 жылғы 31-шi тамыздағы заң кәшi бар жарлығында Қазақстандағы 2-шi
деңгейлi банк жүйесi бар дедi. Олар:
Ұлттық банк- мемлекеттiк орталық банк.
Басқа барлық банктердi заңда тӛменгi деңгейлi банк деп жазылған.
52
Жекелеген елдер арасындағы экономикалық, саяси, мәдени және басқа байланыс
формалары олардың арасындағы алынатын тауарлар және қызметтерге тӛлеммен
байланысты ақшалай қатынастарды тудырады. Елдер арасындағы бұл ақшалай қатынастар
валюталық қатынастардың мазмұнын құрайды. Валюталық қатынастар валюталық
операциялар кӛмегімен жүзеге асырылады. Валюталық операциялар – бұл шетел
валютасын сату, сатып алу немесе бір валютаны екіншіге айырбастау.
Шетел валютасы валюталық операцияларды жүргізу объектісі болып табылады
және келесідей жағдайларда қолданылады:
- коммерциялық мәмілені жүргізу кезінде;
- валюталық нарықты құру кезінде;
- арбитраж жүргізу кезінде;
- тәуекелді реттеу кезінде.
Валюта - мемлекеттердің заңды тӛлем қаражаты ретінде қабылдаған ақша бiрлiгі
немесе банкноттар, қазынашылық билеттер және монеталар, оның iшiнде қымбат
металдардан жасалған монеталар (айналыстан алынған немесе алынатын, бiрақ айналыста
жүрген ақша белгiлерiне айырбасталуға жататынын қоса алғанда) түрiндегі қолма-қол
және қолма-қол емес ақша нысанындағы құнның ресми стандарттары, сондай-ақ
шоттардағы, оның ішiнде халықаралық ақша немесе есеп айырысу бiрлiктерiндегі қаражат
Валюталық операциялар:
валюталық құндылықтарға меншік құқығының және ӛзге де құқықтардың кӛшуіне,
сондай-ақ валюталық құндылықтарды тӛлем қаражаты ретінде пайдалануға байланысты
операциялар;
валюталық құндылықтарды, ұлттық валютаны, номиналы ұлттық валютамен
кӛрсетiлген бағалы қағаздарды және тӛлем құжаттарын, резиденттер шығарған номиналы
жоқ бағалы қағаздарды Қазақстан Республикасына әкелу, жіберу және аудару, сондай-ақ
Қазақстан Республикасынан әкету, жiберу және аудару.
Валюталық қатынастар – бұл, сыртқы сауданы, экономикалық және ғылыми
техникалық байланыс, шетелден кредиттер және займдаралу және ұсыну, валютаны сату
және сатып алу бойынша мәмілелерді жасау кезінде валютаның қызмет етуімен
байланысты қатынастар. Ӛзіндік дербестікке ие бола отырып, валюталық қатынастар
валюталық курс арқылы, елдің тӛлем балансы арқылы, несиелендіру режимі және
халықаралық есеп айырысулар арқылы халықаралық экономикалық қатынастардың
сипатына және тиімділігіне белсенді және елеулі әсер етеді.
Валюталық қатынастардың қатысушылары болып мемлекеттер (үкімет, орталық
және мемлекеттік банктер түрінде), заңды тұлғалар (коммерциялық банктер,
кәсіпорындар: импортерлар және экспортерлар, биржалар) және жеке тұлғалар
(брокерлар, спекулянттар және туристтер және т.б.) табылады.
«Валюталық операциялар» пәні валюталық жүйелерге, валюталық бақылау және
реттеу саясатына, халықаралық тӛлемдер және есеп айырысуларға, валюталық нарық және
ондағы операцияларға негізделген валюталық қатынастармен сипатталады.
Ӛзіндік бақылау сҧрақтары:
1. Қазақстан Республикасы Ұлттық банкінің негізгі мақсаттары мен міндеттері.
Қазақстан Республикасында баға тұрақтылығын қамтамасыз ету.
2. Мемлекеттік ақша-несие саясатын жасау және оны жүргізу. Валюталық реттеу
және валюталық бақылауды жүзеге асыру.
3. Қаржы жүйесінің тұрақтылығын қамтамасыз етуге ықпал жасау.
4.
Ұлттық банктің капиталы, резервтері мен табысы. Ұлттық банкпен
басқаруды ұйымдастыру.
5.
Ұлттық банктің жоғары басқару органдарын құру тәртібі және
олардың ӛкілеттілігі. Ҧсынылған әдебиеттер тізімінен: 1,3,10,15
