6
ерекшеліктері. Ақша құн ӛлшемі ретінде және баға масштабы. Баға – құнның ақшалай
кӛрінісі. Құн заңы және оның жүзеге асуы.
Ақша айналыс құралы ретінде. Ақша айналыс Заңы. Шаруашылық айналымының
ақшаға деген қажеттілігін бағалау. Тӛлемдер айналымы және оны ұйымдастырудың
негізгі заңдылықтары. Ақша қор жинау және қазына жасау құралы ретінде. Қоғамдағы қор
және қазына жасаудың негізгі формалары және олардың перспективалары.
Ақшаның дүниежүзілік қызметі. Әлемдік ақшаның құрылымдық формаларының
эволюциясы.
Әлемдік ақшаның құн ӛлшемі, айырбас құралы және жалпы байлықтың қоғамдық
заттануы ретіндегі атқаратын қызметтері. Ұлттық валютаны және халықаралық есептесу
бірліктерін әлемдік ақшалар ретінде қолдану. Алтынның демонетизациялану процесі.
Қазіргі таңдағы алтынның ролі.
1.2. тақырып. Ақша айналымы, ақша айналысы және ақша жҥйесі
Ақша айналымы және ақша айналысы туралы түсінік. Қызмет етуші ақшаның
формалары: толық құнды, толық құнсыз – қағаз және несиелік ақшалар. Қолма-қол және
қолма-қолсыз ақша айналысы. Ақшалай және тӛлем құралдарының түрлері. Ақша
айналысының эволюциясы. Металл ақшалар айналысы. Несиелік айналыс құралдары.
Қағаз ақшалар айналысы. Электронды тӛлем құралдары. Ақша базасы, ақша массасы және
ақша агрегаттары. Ақша айналысы заңы. Ақша жүйесі, оның элементтері мен негізгі
типтері. Қолма-қолсыз есеп айырысу формалары. Инфляция. Инфляцияның түрлері және
оның пайда болу себептері. Инфляцияның әлеуметтік-экономикалық салдарлары және
мемлекет тарапынан оған қарсы күресу әдістері.
1.3. тақырып. Ақша реформалары және валютаны
тҧрақтандыру әдістері
Ақшалай дағдарыстар. Ақша реформаларының тарихи маңызы. КСРО-дағы 1922-
1924 жылдардағы ақша реформасы және оның кезеңдері. КСРО-дағы 1947 жылғы ақша
реформасы және оның экономиканы дамытудағы маңызы. 1961 жылы КСРО-да баға
масштабының ӛзгеруі. Қазақстан Республикасындағы 1993 жылғы ақша реформасы, оның
қажеттілігі мен жүргізілу ерекшеліктері.
2 бӛлім. Несие және несие жҥйесі
2.1. тақырып. Қарыз капиталы, пайыз және несие
Несиелік қатынастардың пайда болуы және дамуы. Тауар ӛндірісі және қоғамдық
ұдайы ӛндіріс – несиелік қатынастардың даму негізі. Несиеге деген қажеттілікті
тудыратын негізгі және айналым қорларының (капиталдың) айналу заңдылықтары.
Несиелік капиталдың құрылу кӛздері. Біздің елімізде несие қорларын құрудағы
ерекшеліктер. Несиенің мәні және оның ӛзіндік экономикалық категория ретіндегі
сипаттамасы.
Несиелік капитал мен несие қорларының (несиелік ресурстардың) сипаттамалары,
олардың арасындағы айырмашылықтар мен ерекшеліктер. Несиелік капитал мен несиелік
ресурстар нарығы.
Несиелік проценттің экономикалық мәні. Тауар ӛндірісі мен несиелік қатынастар –
несиелік проценттің даму негізі. Несиелік процент бойынша қарым-қатынастар
субъектілері. Процент мӛлшерін анықтаушы факторлар. Проценттік қойылымдар, түрлері
және олардың ерекшеліктері. Қарыз алушылар мен қарыз берушілеріне байланысты
процент тӛлеу кӛздері.
Несиенің атқаратын қызметтері. Несиенің қайта бӛлу қызметі. Уақытша бос ақша
құралдарын қайта бӛлу механизмі. Нағыз ақшаларды несиелік ақшалар және
операциялармен алмастыру, айналыс шығындарын үнемдеу қызметі.
Несиелік капиталды орталықтандыру және шоғырландыруды жылдамдатудағы
қызметі.
7
Несие формалары. Банктік несие – несиенің неғұрлым кеңірек дамыған формасы.
Банктік несиенің түрлері, оның біздің еліміздегі және шетелдегі даму ерекшеліктері.
Коммерциялық несие және оның ерекшеліктері. Тұтыну несиесі, оның түрлері және оның
әртүрлі елдердегі даму ерекшеліктері. Мемлекеттік несие. Халықаралық несие.
2.2. тақырып. Несие жҥйесі. Несиелік мекемелердің тҥрлері
Несие жүйесі туралы ұғым, оның қызмет ету шарттары, негізгі құрылымдық
элементтері. Несиелік мекемелердің түрлері: банктік және банктік емес қаржылық-
несиелік институттар.
Банктік мекемелердің түрлері. Эмиссиялық банктер және оларды ұйымдастырудың
құқықтық формалары. Эмиссиялық емес банктер: әмбебап банктер және операциялардың
кейбір түрлеріне маманданған банктер.
Банк жүйесі экономиканың дербес саласы ретінде, оның құрамдас элементтері,
экономикадағы рӛлі және оның атқаратын қызметері. Банк жүйесінің түрлері.
Екі деңгейлі банк жүйесінің құрылымы мен қызмет ету механизмі. Бірінші және
екінші деңгейдегі банктердің қызметін ұйымдастыру ерекшеліктері. Қазақстанда екі
деңгейлі банк жүйесін құру және даму ерекшеліктері.
Экономикасы дамыған елдердің банк жүйесі және қызмет ету ерекшеліктері.
2.3. тақырып. Банктік емес несиелік мекемелердің мәні және тҥрлері
Маманданған несиелік-қаржылық институттар, олардың типтері мен қызмет ету
спецификасы. Зейнетақы қорлары, сақтандыру компаниялары, факторингтік, лизингтік,
пошталық-жинақтау компаниялары, ломбардтар, клирингтік палаталар және т.б. Олардың
ұйымдастырылу және қызмет ету ерекшеліктері. Экономикасы дамыған елдердегі арнайы
несиелік-қаржылық мекемелердің түрлері.
3 бӛлім. Банктер және банк жҥйесі.
3.1. тақырып. Мемлекеттің Орталық банкі, оның қҧрылуы
және дамуы
Орталық эмиссиялық банктердің пайда болуы, түрлері және мемлекет
экономикасындағы оның ролі.
―Қазақстан Республикасының Ұлттық банкі туралы‖ Қазақстан Республикасының
1995 ж. 30 наурыздағы Заңы.
Қазақстан Республикасының Орталық банкі – Ұлттық банк. ҚР Ұлттық Банкі, оның
құрылымы, заңды статусы және есеп беруі.
Қазақстан Республикасы Ұлттық банкінің негізгі мақсаттары мен міндеттері.
Қазақстан Республикасында баға тұрақтылығын қамтамасыз ету. Мемлекеттік ақша-несие
саясатын жасау және оны жүргізу. Валюталық реттеу және валюталық бақылауды жүзеге
асыру. Қаржы жүйесінің тұрақтылығын қамтамасыз етуге ықпал жасау.
Ұлттық банктің капиталы, резервтері мен табысы. Ұлттық банкпен басқаруды
ұйымдастыру. Ұлттық банктің жоғары басқару органдарын құру тәртібі және олардың
ӛкілеттілігі.
3.1. тақырып. Қазақстан Республикасы Ҧлттық банкінің
функциялары мен операциялары
Ақша-несие саясатының түрлері: рестрикциялық, экспансиондық, дефляциялық
және селективтік. Ақша айналысын басқару. Ресми қайта қаржыландыру мӛлшерлемесін
бекіту. Ақша-несие саясатының жүзеге асыратын операцияларының түрлері. Минималды
резервтік талаптардың нормативтерін белгілеу.
Бағалы қағаздарды сату және сатып алу. Ақша-несие саясатының негізгі
операциялары бойынша сыйақы мӛлшерлемелерін белгілеу. Сыйақы мӛлшерлемелерін
белгілеу.
