67
-құқықтық-қатынастар субъектілері арасында клиринг жүргізу.Экономиқалық тұрғыда
қор биржасы мына функцияларды атқарады:
- баға белгілеуші - биржа экономиқалық негізделген бағаны белгілеуге мүмкіндік
береді;
- бағаны болжау және ақпараттық-талдаулық-биржа мүмкін болатын сұраныс пен
ұсыныстың даму үрдісін анықтау бойынша ғылыми-зерттеу ортылығы болып табылады;
-тәуекелді сақтандыру(мерзімді биржа мәмілелеріне ғана тән);
-бағаны тұрақтандырушы функция-биржа бағаның ауытқу амплитудасы ескеріле
отырып,күн сайынғы баға тербелісі анықталады. Мұның аясынан тыс әрекет ету мүмкін
емес.
-Қор биржасы кез келген заңды тұлға ретінде ӛз клиенттері алдында белгілі бір
жауапкершілікте болады. Ол бағалы қағаздар нарығы субъектісінің шеккен зиянының
орнын толтыруға және ӛз функциясын дұрыс орындамаған, заңды бұзған, биржалық сауда
ережесін немесе коммерциялық құпияны ашып қойған жағдайда жауапқа тартылуы тиіс.
Ӛзіндік бақылау сҧрақтары:
1. ҚР-да бағалы қағаздар нарығының кәсіби қатысушыларының ӛзін-ӛзі реттеуші
ұйымдары, кәсіби қызметтері.
2. Брокерлік және диллерлік қызмет.
3. Бағалы қағаздар нарығының институционалды инвесторлары.
Ҧсынылған әдебиеттер тізімінен: 1,3,10,15
5 бӛлім. Халықаралық валюталық-несиелік қатынастар.
5.1.тақырып. Валюта жҥйесі және валюталық қатынастар
1.
Валюта жүйесін ұйымдастыру формалары: ұлттық және халықаралық,
дүниежүзілік.
2.
Валюта жүйесінің элементтері.
3. Дүниежүзілік валюта жүйесінің даму сатылары
Валюта-қаржылық қатынастармен байланысты банктік операциялар типтері.
Халықаралық «бэнкинг» ұғымы. Халықаралық банк қызметінің қатысушылары.
Банкаралық корреспонденттік қатынастардың қажеттілігі және қызмет ету мәні.
Халықаралық банк департаментіндегі корреспонденттік қатынастар. НОСТРО счет – бұл
корреспондентте банк атына ашылған корреспонденттік шот. ЛОРО счет – бұл банк-
корреспонденттің банкте ашқан корреспонденттік шоты.
Халықаралық банктік клиринг – банкаралық корреспонденттік қатынастардың маңызды
операциясы. Халықаралық валюталық аударымдар кӛмегімен халықаралық қызметтердегі
қажеттілік.
Валюталық жүйе. Халықаралық валюталық қатынастар – бұл ұлттық шаруашылық
қызметтерінің нәтижелері мен ӛзара алмасуына қызмет ететін және дүниежүзілік
шаруашылықтағы валюталардың қызмет етуі барысында қалыптасатын қоғамдық
қатынастар жиынтығы.
Валюталық қатынастардың жекелеген элементтері -вексель ісі түрінде Ертедегі
Грецияда пайда болған. Олардың келесі даму кезеңдері Лиондағы «вексель жәрмеңкелері»
мен басқа да Орта ғасырлық Еуропадағы сауда орталықтары болды, онда есеп айырысулар
вексель арқылы жүргізілді. Халықаралық қатынастардың одан әрі дамуы ӛндіргіш
күштерінің ӛсуімен, дүниежүзілік нарықтардың кұрылуымен, халықаралық еңбек
бӛлінісінің терендеуімен байланысты болды.
Халықаралық валюталық қатынастар материалдық ӛндіріс саласына, сондай-ақ бӛлу,
айырбас және тұтыну салаларына
қатысты халықаралық экономикалық қатынастарға делдал болады.
68
Валюталық қатынастар жағдайы ұлттық және дүние-жүзілік экономиканың дамуына,
саяси жағдайға, елдер арасындағы күштердің арақатынасына тәуелді.
Халықаралық шаруашылық байланыстардың дамуы шамасына байланысты
валюталық жүйе құрылды. Экономикалық тұрғыдан қарағанда – бұл шаруашылық
байланыстарды интернационалдандыру негізінде тарихи түрде қалыптасқан валюталық-
экономикалық қатынастар жиынтығы; ұйымдық-заңдық тұрғысынан қарағанда – белгілі
бір
қоғамдық-экономикалық
формация
шегіндегі
валюталық
қатынастарды
ұйымдастырудың мемлекетгік-құқықтық формасы.
Тарихта мынадай валюталық жүйенің типтері калыптас-қан: ұлттық, дүниежүзілік,
аймақтық.
Басында елдегі ұдайы ӛндіріс процесіне қажетті валю-талық ресурстарды
қалыптастыруға және пайдалануға, халықаралық айналымды жүзеге асыруға кӛмектесетін
валюталық-экономикалық қатынастардың жиынтығы ретінде ұлттық жүйе пайда болды.
Үйымдық-зандық
тұрғысынан
қарағанда
-бұл
шаруашылық
байланыстарды
интернационалдандыру негізінде тарихи түрде қалыптасқан және халықаралық құқық
нормаларын ескере отырып ұлттық заңдылықтармен бекітілген, елдегі валюталық
қатынастарды ұйымдастырудың мемлекеттік-құқықтық формасы. Ұлттық валюталық
жүйе елдің ақша жүйесінің бір бӛлігі бола отырып, ӛзінше дербес және ұлттық шекарадан
шыға алады. Ұлттық валюталық жүйенің ерекшелігі ел экономикасындағы сыртқы
экономикалық байланыстардың даму дәрежесімен анықталады.
Ұлттық валюталық жүйе мен дүниежүзілік шаруа-шылықтың даму негізінде
қалыптасқан және мемле-кетаралық келісім-шарттармен бекітілген халықаралық
валюталық қатынастарды ұйымдастыру формасы – дүниежүзілік валюталық жүйе ӛзара
ажырамастай байланысты. Ұлтгық және дүниежүзілік валюталық жүйелердің мүндай
байланыстылығы олардың біртұтас екендігін білдірмейді, себебі олардың міндеттері,
қызмет етуі және реттеу шарттары, жекелеген елдер экономикасын және дүниежүзілік
шаруашылыққа ықпал етуі әр түрлі болып келеді. Дүниежүзілік валюталық жүйені ұлттық
жүйемен байланыстыратын, яғни валюталық қатынастарға қызмет кӛрсететін және
реттейтін, мемлекетаралық валюталық реттеулердс және валюталық саясатты
шоғырландыруда негіз болатын ұлттық банктер болып табылады.
Дүниежүзілік валюталық жүйені мемлекеттік-құқықтық ұйымдастыру формасы
жетекші елдердің мүдделігімен және дүниежүзілік аренадағы күштердің орналастыры-
луымен, ӛндірістің және дүниежүзілік сауданың дамуымен анықталады.
Ұлттық және дүниежүзілік валюталық жүйе арасындағы байланыс пен
айырмашылықтар, олардың элементтері-нен байқалады
Егер ұлттық валюталық жүйе ұлттық валютаға – елдің ақша бірлігіне негізделген
болса, ал дүниежүзілік валюталық жүйе – бір немесе бірнеше резервтік валюталарға
немесе халықаралық есептесу бірліктеріне негізделеді.
Халықаралық валюталық қатынастар
Резервтік валюта – халықаралық тӛлем және резерв құралы функциясын орындайтын,
басқа елдер үшін валю-талық паритет пен валюталық бағамды анықтауға базалық кызмет
ететін, валюталар бағамын реттеу мақсатында валю-талық интервенция жүргізуде
пайдаланылатын алдыңғы қатарлы елдердің айырбасталған ұлттық валюталарының
ерекше категориясы.
Резервтік валюта мәртебесін алудағы алғышарттар:
- дүниежүзілік ӛндірісте, тауарлар мен капитал экспорт-
тарында елдердің билік ету позициясы;
- жоғары тиімді байланыс жүйесі бар несиелік-банктік
мекемелердің дамыған торабы;
- басқа елдерде оған деген сүранысты қамтамасыз ете-
