Лекция конспектісі кредит саны -3 Шымкент-2019ж Құрастырған: к б.ғ. доцент Есқараев. Н. М

15 кг/см
2
жететін тамыр жүйесі де әсер етеді. Биологиялық мүжілуде топырақ 
түзіледі, сондықтан оны мүжілудің негізгі түрі санайды.
Мүжілудің нәтижесінде тау жыныстары өсімдіктерге қажет күлдік, 
қоректік элементтерін бірте-бірте жоғалтады. Сондықтан мүжілу үрдістері 
тау жынысынан топырақ түзе алмайды. Олар тау жыныстарын топырқ 
түзілуге ғана дайындай алады.
Топырақ түзуші себеп-шарттар.
Топырақ түзілу процесіне әсер етуші 
маңызды себеп-шарттары болып өсімдік және жануарлар әлемі, климат, 
топырақ түзуші жыныстар, жер бедері, геологиялық жасы және адамның 
өндірістік әрекеті саналады.
Өсімдік және жануарлар әлемі. 
Топырақ түзілу процесіне жасыл 
өсімдіктер, хлорофилсыз төменгі сатыдағы ағзалар және жануарлар 
қатысады. Бұлардың әрқайсысының рөлі әр түрлі, бірақ олардың бірлесе 
әрекет етуі тау жынысын топыраққа айналдырады.
Төменгі сатыдағы өсімдік ағзалары. 
Олардың тау жыныстарына 
алғашқылардың бірі болып қоныстанады және топырақ түзілу үрдісінің 
алғашқы сатысында, оның биологиялық мүжілуіне белсенді қатысады. Олар 
тіршілік әрекетіне қара шірінді құрамына енетін жаңа органикалық заттар 
құрайды, өсімдік қалдықтарын жоғарғы сатыдағы өсімдіктер минералды 
және азотты қорек көзі ретінде пайдаланатын, қарапайым қосылыстарға 
дейін ыдыратады, ауаның бос азотын байлайды. Бұларға бактериялар, 
саңырауқұлақтар, актиномицеттер, балдырғанда мен қыналар жатады.
Топырақта тіршілік ететін жануарлар
қарапайымдылардан –
талшықтылардан, 
тамыраяқтылардан, 
ифузориялардан; 
жоғары 
ұйымдастырылғандардан –құрттардан, жәндіктерден және олардың балапан 
құрттардан, омыртқалы жануарлардан –саршұнақтардан, аламандардан, 
қосаяқтардан, сұр тышқандардан және т.б. тұрады. Олар өсімдік 
қалдықтарының ыдырауына мүмкіндік жасайды, топырақты органикалық 
заттармен байытады, су және ауа өзкішгізтікті жақсартады.
Макробедерлі
деп үлкен аумақтық жалпы кейпін анықтайтын және 
тектоникалық үрдістерініғ нәтижесі болып саналатын, оның ең ірі пішіндерін 
– қыраттарды, тау жүйелерін, үстірттерді; пайда болағн орташа шамадағы 
бедер пішіндерін –қыраттарды, тау жүйелерін, үстіртерді, шатқалдарды 
айтады. 

жүктеу 1,33 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: