11
соңғысының пайдасына шешті. Мұнымен қоса, еуропалық судьялар осы
аспирант сынды үшінші жақ тұлға ойының еркіндік құқығына шектеу тым
асыра әсер ететінін бекітті (д. қажеттілік өлшемі сақталмаған). ЕАҚС сонымен
қатар, түрік билігі заңсыз мазмұнмен күрес үшін қиылысу шараларын шығаруға
онша талпынбады, себебі олар Google сайтын онда заңсыз мазмұнды
орналастырғаны және оны жою туралы соңғысын ескертпеген.
Интернетте ойды білдіру еркіндігі шектеуіне қандай ұстанымдар
қолданылады?
«Оффлайн ортада не қолданылса, онлайн ортада да сол қолданылады» - бұл
қағидат 2012 жылы Интернеттегі адам құқығы туралы резолюциясының адам
құқығы бойынша Кеңесінде бекітілген
xxx
. Қағидадат болжамында айтылғандай:
АСҚХП 19-бабы 3- тармағына сәйкес болуы тиіс (Жоғарыдан қараңыз).
Ойды білдіру еркіндігі құқығы АСҚХП-мен мақұлданған, кез келген
еркіндік пен құқықты жоюға бағытталған онлайн-әрекетке қатысатын
адамдар тарапынан талап етіле алмайды (Жоғарыдан қараңыз).
Онлайн ортада ойды білдіру еркіндігінің қажеттілігі туралы шешімді
қабылдау үшін қандай факторлардың маңызы бар?
Онлайн ортада ойды білдіру еркіндігінің қажеттігі туралы шешім
қабылданғанда төрт фактор ескеріледі:
1. Айтылу түрі
Халықаралық құқыққа сәйкес кейбір айту түрлері қорғаудың жоғары деңгейін
ақтайды. Мысалы, қоғамдық қызығушылықты білдіретін ақпарат, еркіндік,
саясат жайлы айтатын БАҚ. Осы айтулар түрін шектеу керек пе дегенді
шешуде, мемлекет оны қарастыру барысындағы еркіндікпен шектелген.
Столл Швейцарияға қарсы ісіндегі
xxxi
, құпия деп саналатын дипломатиялық
стратегиялық құжаттамаларды жариялағаны үшін айыптауға қатысты, ЕАҚС
журналистердің жалпы мүдделік ақпараттарды таратуына араласуы үшін,
мемлекеттің өкілдігі шектеулі деп атап өтті.
Бұл мысалдан айырмашылығы, коммерциялық айтылымдар (мысалы, жарнама)
немесе зиян келтірер сөздерге (кәмелетке толмағандарды қорғау мақсатында)
аз қорғаныс беріледі.
Бұл айтылуларға мемлекеттің шектеу қою қажеттілігін өз қалауынша шешуіне
айтарлықтай кең өкілеттілігі бар.
12
Авторлық құқықты бұзғаны үшін қылмыстық жауапкершілікке қатысты,
Нейдж және Сунде Колмисопилер Швецияға қарсы
xxxii
ісінде, ЕАҚС
интеллектуалды жеке меншікке құқықты қорғауды қамтамасыз ету және
қылмыстың алдын-алу мақсатында (авторлық құқықты бұзу) ойды білдіру
еркіндігіне құқықты шектеуге мемлекеттің мол өкілдігі бар деп бекіткен.
Тура сол сияқты, сайтында айтарлықтай тұрпайы фотосуреттер орналастырып
және онымен қоса сайтқа кірушілердің алдын-ала тексерісі болмаған сайт иесін
түрмеге қамауға қатысты, Перрин Великобританияға қарсы
xxxiii
, ісінде, ЕАҚС
денсаулық және адамгершілікті қорғау үшін мемлекеттің ойды білдіру
еркіндігін шектеуге зор өкілдігі бар деп бекітті.
2. Мазмұны
Жергілікті заң шығару орындары, қандай мазмұн заңсыз болып есептелетінін
анықтаулары қажет.
Қағида бойынша, ұйғарынды шектеу нақты және ерекше болуы тиіс; белгілі бір
сайттар мен жүйелердің қызметіне жалпы шектеулер АСҚХП жағдайымен
үйлесімді емес. Сонымен қатар, АСҚХП 19-бабы 3-тармағымен мемлекет
қолдауымен мемлекет немесе саясат жүйесін сынға алатын сайттағы
материалдарды жариялауға тыйым салуға келіспейді.
xxxiv
Мемлекеттік мекемелер, реттеуші органдар немесе сот интернет-баспаның
мазмұнын қарастырғанда, олар бұл мазмұнның қоғамдық тәртіп, азаматтық,
ұлттық қауіпсіздікті қамтамасыз етуге, өзге тұлғалар құқығына және басқа
заңды көзқарастарға қалай әсер ететінін қарастыруы тиіс.
xxxv
3. Мәнмәтін
Ойды білдіру мәнмәтіні оны шектеу қажеттігін бағалау барысында маңызға ие
болады. Мысалы, жастарды қорғау ерекше көңілді талап етеді, өйткені олардың
Интернеттегі осал тұстары өте жоғары.
K.Ю. Финляндияға қарсы
ісіндегі,
xxxvi
Мемлекеттің жасөспірімді сексуалдық
зорлыққа ұшындырған интернет-хабарламаның авторын жауапқа тартып және
тексеруге қабілетсіздігі салдарынан дербес құқықтылықтың бұзылғандығына
түскен шағымға қатысты, ЕАҚС мемлекеттің педофилдерден балалар үшін
интернет-қорғауды ұсыну бойынша міндеттері бар екенін бекітті.
ЕАҚС бұл жағдайда Финляндияның ұлттық заңнамасы онлайн хабарлама
қалдырған адамның тұлғасын ашуды қамтамасыз ете алмағандығы салдарынан,
әйел немесе еркек екені актіде көрсетілмегенін атады.
4. Ашық форум ретіндегі Интернет
Интернетті балалар мен жасөспірімдердің осал тұстарындағы нақты мәнмәтін
көзқарасы тұрғысында бақылау қажеттігіне қарамастан, мемлекет АКТ
(ақпаратты коммуникациялық технология) саяси партиялар және мемлекеттік
емес ұйымдар, адамдардың қолдануын (соның ішінде интернет-форумдар,
13
блогтар, саяси чаттар, жедел хабар алмасу және басқа да азаматтық
коммуникациялар) көтермелеуге міндетті.
xxxvii
Онлайн ортада пікір білдіруге
қойылған кез келген шектеу қоғамдық қызығушылықты білдіретін мәселелер
бойынша пікірсайысқа кері әсер етпеуі, сонымен қатар оған қоғамның қатысуын
шектемеуі қажет.
Онлайн
ортада
ойды
білдірудің
еркіндігін
шектеудің
нақты
сипаттамалары бар ма?
Интернетте ойды білдіру еркіндігіне шектеу сипаттамасының нақты екі түрі
бар:
1. Интернетте ойды білдіру саяси билік пен әр түрлі құқықтық дәстүр салдары
болып табылатын көптеген жергілікті ережелерге байланысты: сол себепті,
мемлекеттерге онлайн ойды білдіру еркіндігін шектеудің жалпы маңызын
бағалау қиынға соғады.
2. Тіпті Интернетте ойды білдірудің белгілі бір түріне рұқсат етілмесе де,
ондай шектеу қойылмаған шетелдік заңмен қорғанып, бәрібір
жауапкершіліктен құтылуға немесе ұлттық заңды айналып өтіп кетуге
болады.
Бұл жағдай нацистік ескерткіш заттарын Yahoo!
xxxviii
ақпаратты порталының
алпауыт интернет-іздеушісінде сатуға қатысты. АҚШ-қа қарағанда, Францияда
мұндай тауарды сату рұқсат етілмеген. Нәтижесінде Францияда Yahoo-ны
өзінің онлайн аукционында нацистік заттарды сатуға қолдау көрсеткендері үшін
сотқа берген. Дегенмен де, француз заң орындары Yahoo-ны өз заңдарын
бұзғандығы үшін сотқа бергеніне қарамастан, АҚШ соты Yahoo-ға қарсы
шешімді қабылдамады.
Мемлекет теле-радио хабар таратушы БАҚ және баспадан жеке онлайн
ортадағы ойды білдірудің еркіндігін реттеуге міндетті ме?
«Оффлайн ортада не қолданылса, онлайн ортада да сол қолданылуы тиіс» деген
қағидат, блогерлер, азаматтық журналистер мен интернет-БАҚ баспалық немесе
теле-радио хабар таратушы БАҚ деп қаралуы тиіс деген сөз емес. Көптеген
халықаралық сарапшылар және құқық қорғау ұйымдары, БАҚ-ты реттеудің
құқықтық базасы онлайн бұқаралық ақпарат құралдары мен теле-радио хабар
тарату, баспалар арасындағы ерекшеліктерді есепке алулары қажет деп
санайды.
xxxix
Бұл ой, дегенмен, мемлекет Интернетті ұстауды реттеу заңын
қабылдауы тиіс дегенді білдірмейді. Ондай заң қажет емес, себебі зарарлы
мазмұндар қазірде-ақ басқа заңдармен және өздігімен реттетеледі.
xl
Ойды еркін білдіру құқығына қатысты дербес жауапкершілік.
БАҚ
және
журналистер
жауапкершіліктері
мен
міндеттерінің
ерешеліктері неде?
АСҚХП 19- Бабы, 3-тармағы ойды білдірудің еркіндігі құқығын іске асыру,
ерекше міндет пен ерекше жауапкершілік жүктейтінін қарастырады.
Журналистердің ақпаратты бұқараға тарату, басқа адамдардың құқығын
құрметтеу, журналистік этиканы сақтау және т.б. міндеттері мен
жауапкершіліктері бар.
Достарыңызбен бөлісу: | 
