ӘОЖ 371.315.7:004.4:512
ИНТЕРНЕТ ТЕХНОЛОГИЯСЫНЫҢ ҚОЛДАНУ АЯСЫ
А.О. Алдабергенова, п.ғ.к., доцент
І. Жансүгіров атындағы Жетісу мемлекеттік университеті, Талдықорған қаласы
aigul_ao@mail.ru
Қайырбек Гулжанат Ерікқызы, Информатика мамандығының магистранты
І.Жансүгіров атындағы Жетісу мемлекеттік университеті, Талдықорған қ.
Gul92janat@mail.ru
Қазіргі әлемдік даму кезеңінде ғаламдық ақпараттық интернет желісі бүкіл әлемдік
ақпараттық кеңістіктің ең көлемді және жаппай жайылған сұранысы болып табылады.
Сол себепті де интернет технологисының және елімізде интернет көзіне қосылу
шараларының барлығы қазіргі таңда еліміздің жаһандану барысына оң әсерін тигізбек.
Бұл мақалада интернет технологияларына жалпы түсінік берілген және
қазақстандықтардың осы интернет технологиясын қолдануы бойынша талдаулар
баяндалған.
Развитие современного мира, глобальная сеть новости в мировом информационном
пространстве интернета развернута в массовом масштабе и спроса. По этой причине,
интернет технологий и доступ к интернету в стране будет иметь положительное влияние
на процесс глобализации .
В статье, изложены общие сведение про интернет-технологий и сделан анализ
использования интернет- технологий казахстанцев.
The development of the modern world, the global news network in the world information
space of the Internet is deployed on a massive scale, and in demand. For this reason, Internet
technologies and Internet access in the country will have a positive impact on the process of
globalization.
The article sets out general information about Internet technology and made an analysis of
the use of Internet technologies in Kazakhstan.
Кілт сөз: технология, домен, интернет, ғаламдық ақпараттық интернет желісі,
интерактивті бейнеқызмет
Жалпы жаңа ақпараттық қоғамның негізін қалаушыларының бірі оның ғаламдық
сипаты екені рас. Жаңа ақпараттық қоғамды қалыптастыру үдерісінде біртіндеп ақпарат
тарату және алмасу тәсілдері мен әдістері жаңартылады, уақыт үнемделеді, ұлттық
шекаралар мен кедергілер бұзылады, әлемдік ақпараттық кеңістігінің, экономика, сауда,
қаржы, адамзат өмірінің басқа салаларының құрылымы түбірімен өзгереді, адамдардың
көзқарасы мен адамзат құндылықтарының қарқындылығы, мәдениет пен мәдени
моделдердің әмбебаптығы байқалынады, динамизмі жылдамдатылады, бәсекелестік күшейе
түседі.
Қазіргі таңда Қазақстан Республикасының барлық жерінде компьютерлендiру
жұмысы аяқталды. Осы жұмыстардың нәтижесiнде Қазақстан Республикасының азаматтары
республиканың кез-келген нүктесінде тұруына қарамай жаңадан келген жаңалықтармен
таныс болып отыр. Тәжірибеден білетініміздей уақтылы алынған ақпарат - бұл өлшенбейтін
байлыққа тең. Осылардан келiп шығатыны ақпараттық технологияның дамыған ғасырында
компьютерлік техниканы қолданбай жұмыс істейтін мемлекеттік және коммерциялық
мекемелер, жоғары оқу орындары және т. б. көптеген салалар кемде-кем деп айтсақ та
болады. Бұның барлығы білім сапасына деген талаптарды барынша күшейтеді, себебі
нарықтық қоғамда тек әлемдік стандарттарға сай жоғары деңгейлі дайындыққа ие мамандар
ғана қажет екендігі бірден түсінікті. Соңғы кездердегі ҚР-ның білім жүйесіндегі
реформаларын осымен түсіндіруге болады. Оған қоса, қоғамдық өмірдің барлық
салаларындағы аса қуатты интеграциялық процестер жоғары білім жүйесінен сәйкес
жауапкершілікті, мамандар дайындауды ұйымдастырудағы халықаралық компоненттерді
күшейтуді талап етеді, білім мен ғылымды интернационализациялауды қажет етеді.
Қазіргі әлемдік даму кезеңінде ғаламдық ақпараттық интернет желісі бүкіл әлемдік
ақпараттық кеңістігінің ең көлемді және жаппай жайылған сегменті болып табылады.
Сонымен бірге, уақыт өте, интернет желісі ақпарат алу және алмасудың, сондай-ақ жаппай
пайдаланушылардың байланысы үшін ең қол жетерлік құрал болғаны айдан анық. Қазіргі
уақытта ақпараттық кеңістіктің жұмыс істеуіне сай келетін халықаралық ұйымдарға мыналар
жатады:
1) The Internet Corporation for Assigned Names and Numbers (ICANN) - IP-адрестерін,
хаттамалардың параметрлерін бөлу, домендік атаулардың жүйесін әкімшілеу (Domain Name
System, DNS), түбірлік серверлер (Root Server System) деп аталатын жүйенің жұмыс істеуін
әкімшілеу және қолдау үшін құрылған коммерциялық емес ұйым;
2) Интернет желісінде нөмірлеуді бөлу жөніндегі уәкілетті ұйым (бұдан әрі - IANA,
The Internet Assigned Numbers Authority);
3) Еуропалық желілік үйлестіру орталығы (RIPE NCC) - тіркеушілер үшін ІР-
адрестерді бөлуді және тіркеуді қамтамасыз етеді. RIPE NCC тіркеушілер үшін ІР-адрестерді
бөлу мен тіркеуді қамтамасыз етеді. RIPE NCC қызмет көрсету аймағында Интернеттің
ғаламдық ресурстарын әділетті бөлуге кепілдеме бере отырып, Еуропа, Таяу Шығыс,
Солтүстік Африка және Азия бөлігінің тіркеушілеріне қызмет көрсетеді;
4) The Internet Engineering Task Force (IETF) - Интернет сәулетін дамыту және
қолданыстағы инфрақұрылымның үздіксіз қызмет етуінің біріктірілген міндеттерін дамытуға
жұмыс жасайтын желілік хаттамаларды дайындаушылардың, операторлардың, өндірушілер
және зерттеушілердің халықаралық ашық бірлестігі болып табылады;
5) Дүниежүзілік зияткерлік жеке меншік ұйым (ДЗЖҰ). Жоғарғы деңгейдегі домендер
(TLD, Top Level Domain) екі үлкен бөлікке бөлінеді: Біріншісі - жалпы пайдаланатын
домендер (generic TLD немесе gTLD) және екіншісі - ұлттық екі әріпті домендер (country
code TLD немесе ccTLD). Жалпы пайдаланатын домендерге COM, NET, ORG, INFO, BIZ,
MUSEUM, NAME, AERO, COOP, PRO, INT, GOV және басқа да домендер жатады [1].
Интернет қолданушылар жағынан Қазақстан әлемде 144 мемлекеттің ішінде 58 орын
алады. ТМД елдері арасында Ресей Федерациясынан кейін екінші орында тұрмыз. Мұның өзі
Қазақстан үшін зор жетістік. Себебі, әлемнің көптеген елдерінде интернет жылдамдығы өте
төмен көрсеткіште. NetIndex.com сайты жүргізген мониторинг нәтижесінде, 2015 жылы
Қазақстанда интернеттің орташа жылдамдығы 17 Мбит/с құраған. Ал, әлемдегі ең жоғары
жылдамдық Сингапурда тіркелген. Онда интернет жылдамдығы 104 Мбит/с көрсеткен. Ал,
Гонконгтағы интернеттер 96 Мбит/с жылдамдықпен жұмыс істейтіні анықталған. Енді былай
алып қарасақ, 2005 жылы «Қазақтелеком» АҚ интернет жылдамдығын сәл көбейткені сол еді
2005 жылы Қазақстанда 10 мың сайт ашылған. Кейіннен жылдан жылға интернет
жылдамдығын кішкене де болса көбейтудің арқасында бізде сайт ашушыларың да қатары
көбейді. Мысалы, биыл 125 мыңға жуық домен сатып алынған. Енді болашақта Қазақстанда
интернет жылдамдығы көбейген сайын жаңа сайттардың да көптеп ашылуы мүмкін деп
болжам жасай аламыз. Қазіргі кезде интернет жылдамдығы тек қалалық жерлерде ғана
белсенді жұмыс жасайды. Мүмкін, Қазақстандағы интернет контентінде орыс тілінің басым
болуының бір себебін осыдан іздеген де жөн шығар. Болашақта қандай да бір провайдерлер
ауылдық жерлердегі интернет жылдамдығын арттырса, ол жақта да жаңа сайттар ашылып,
қазақ тілді контенттің көбеюі мүмкін. Инвестиция және даму вице-министрі Асқар
Жұмағалиевтың ресми мәлімдеуінше қазіргі кезде Қазақстандықтардың 70% интернет
пайдаланады. Яғни, бұл Қазақстандағы 12 млн. адамның интернет қолдануға мүмкіндігі бар
деген сөз. Қазіргі таңда республика аумағының 97-98 пайызға жуығы телефон желісімен
қамтылған деп есептесек, онда алдағы жылдары ұялы телефон арқылы интернетке
кірушілердің қатары көбейері анық [2].
Кесте 1.
2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014
6-74 жас аралығында
Интернет
желісін
пайдаланушылардың
үлесі
4
8,3
13,7 15,1
18,2
31,6
50,6 61,9
63,3
63,9
6-15 жас
аралығында
Интернет желісін
пайдаланушылардың
үлесі
-
-
-
-
-
-
55,8 32,0
42,5
43,6
16-74 жас
аралығында
Интернет желісін
пайдаланушылардың
үлесі
4
8,3
13,7 15,1
18,2
31,6
49,5 67,9
67,6
68,1
Кесте 1. Интернет желісін пайдаланушылардың үлесі (пайызбен)
Кесте 2.
2011
2012
2013
2014
Қазақстан
Республикасы
55,8
32,0
42,5
43,6
Ақмола облысы
65,1
36,5
49,0
50,3
Ақтөбе облысы
56,8
40,5
39,7
37,4
Алматы облысы
42,3
34,1
36,0
42,3
Атырау облысы
47,3
27,6
37,7
39,7
Батыс-Қазақстан
облысы
62,8
44,9
46,9
41,1
Жамбыл облысы
57,0
25,7
39,4
41,4
Қарағанды облысы
71,5
32,1
48,0
52,6
Қостанай облысы
72,9
37,7
52,1
55,5
Қызықорда облысы
49,7
31,1
30,5
32,0
Маңғыстау облысы
47,4
31,6
40,2
41,9
Оңтүстік-Қазақстан
облысы
45,6
27,7
38,4
36,2
Павлодарская
78,7
37,4
56,4
60,3
Солтүстік-Қазақстан
облысы
61,1
29,7
55,0
53,0
Шығыс-Қазақстан
облысы
54,3
33,8
42,1
41,6
Астана қ.
69,1
40,7
41,3
49,8
Алматы қ.
66,5
42,3
55,7
53,5
Кесте 2. Облыстар бөлінісінде 6-15 жас аралығы бойынша Интернет желісін
пайдаланушылардың үлесі
Кесте 3.
2008
2009
2010
2011
2012
2013
2014
Қазақстан
Республикасы
15,1
18,2
31,6
49,5
67,9
67,6
68,1
Ақмола облысы
20,3
21,2
29,0
50,8
76,4
75,4
76,0
Ақтөбе облысы
18,5
19,1
39,2
59,3
81,3
79,8
80,1
Алматы
облысы
7,3
11,5
26,4
48,7
57,8
56,0
57,3
Атырау облысы
18,7
25,0
28,0
66,0
85,0
82,8
82,9
Батыс-
Қазақстан
облысы
16,6
13,8
35,2
59,4
72,2
70,8
71,0
Жамбыл
облысы
12,3
12,3
23,8
28,2
59,4
57,6
57,8
Қарағанды
облысы
17,7
23,1
35,9
53,6
68,4
68,1
68,4
Қостанай
облысы
14,1
26,1
26,9
45,2
81,9
80,4
80,5
Қызықорда
облысы
12,8
11,6
21,6
32,7
72,1
76,6
76,7
Маңғыстау
облысы
27,7
20,9
37,4
51,6
61,9
77,7
77,9
Оңтүстік-
Қазақстан
облысы
7,5
16,4
23,0
43,5
54,8
51,8
52,5
Павлодарская
25,1
19,8
30,3
58,0
68,3
70,5
70,8
Солтүстік-
Қазақстан
облысы
17,5
16,3
36,0
49,1
74,8
73,1
73,3
Шығыс-
Қазақстан
облысы
16,3
21,2
31,4
43,4
71,7
71,0
71,4
Астана қ.
11,6
12,3
41,0
52,2
68,5
68,1
68,9
Алматы қ.
23,0
23,7
49,0
63,3
71,6
73,1
73,6
Кесте 3. Облыстар бөлінісінде 16-74 жас аралығы бойынша Интернет желісін
пайдаланушылардың үлесі (пайызбен) [3].
Қазіргі уақытта Қазақстан Республикасында 4G технологиясы енгізілуде, Интернет
желісіне кең жолақты қолжетімділік (бұдан әрі - КЖҚ) жүйесін дамыту ADSL,
CDMA/EVDO, 3G, FTTH сияқты технологияларды пайдалану арқылы жүзеге асырылады.
ADSL технологиясы (Asymmetric Digital Subscriber Line) - асимметриялық цифрлық
абоненттік желі - интерактивті бейнеқызметтерге (сұраныс бойынша бейне, бейнеойындар
және т.б.) және деректерді жылдам жіберуге жоғары жылдамдықты қолжетімділікті
қамтамасыз ету үшін (Интернетке қол жеткізу, жоғары вольтты байланыс желілерімен
басқа желілерге қашықтан қол жеткізу) үшін әзірленген. ADSL технологиясы Интернет
желісіне қол жеткізу жылдамдығына жоғары талап қоймайтын абоненттерге КЖҚ
қызметтерін көрсетудің неғұрлым бұқаралық және арзан тәсілі болып табылады. Қол
жеткізудің мыс желісі пайдаланылатын байланыс желісінің кез келген дерлік учаскесінде
ADSL технологиясы бойынша КЖҚ желісін ерістетуге болады.
Абонентке қарай ақпарат беру жылдамдығы 7 Мбит/с дейін (ADSL2+ үшін 24
Мбит/с дейін) құрайды, ал абоненттен - 1 Мбит/с дейін. Қол жеткізу жылдамдығы тарату
желісінің мыс кәбілінің жағдайына, АТС-тан абонентке дейінгі қашықтыққа, кәбілдегі
абоненттер санына және т.б. тәуелді.
Бүгінгі күні ADSL технологиясын пайдаланатын абоненттер саны бір миллионнан
аса адамды құрайды.
FTTH (Fiber To The Home) - үйге (жеке/жеке меншік үй, пәтер деп түсініледі)
орнатылатын оптикалық-талшықты кәбіл. Жоғары жылдамдықты КЖҚ қызметтеріне деген
ұлғайып келе жатқан сұранысты қанағаттандыру және көрсетілетін қызметтер спектрін
кеңейту мақсатында 2011 жылы (FTTH) Fiber to the Home әмбебап талшықты-оптикалық
қол жеткізу желісінің құрылысы басталды. Жоба Астана, Алматы қалаларындағы және
Қазақстан Республикасының барлық облыстық орталықтарындағы көппәтерлі үйлерді және
коттедждік құрылыстарды 100 % қамтуды көздейді.
CDMA/EVDO (Evolution Data Optimized) - CDMA стандартындағы ұтқыр байланыс
желілерінде пайдаланылатын деректерді жоғары жылдамдықпен беру технологиясы.
Бүгінгі күні перспективалы және электр энергиясымен қамтамасыз етілген ауылдық елді
мекендердің бірі жеке және ұжымдық қолжетімділік арқылы 100 % телефондандырылған.
2011 жылдан бастап CDMA 450 стандартындағы ауылдық байланыс CDMA 450
технологиясының EVDO платаларымен жете жабдықталуы арқылы EVDO технологиясы
пайдаланыла отырып дамуда, бұл Қазақстан Республикасының ауыл тұрғындарына
Интернет жүйесіне КЖҚ қызметтерін көрсетуге мүмкіндік береді. CDMA 450/EVDO
технологиясы абоненттердің орналасқан жеріне қарамастан, желінің әрекет ету шегінде,
сондай-ақ қозғалыс кезінде деректерді жоғары жылдамдықта пакетпен беру қызметтеріне
қол жеткізуін қамтамасыз етеді. Ауылдық жерде CDMA 450/EVDO технологиясы бойынша
деректерді берудің жоғары жылдамдығына цифрлық деректерді тығыздаудың жаңа
алгоритмін қолдану есебінен қол жеткізіледі, бұл CDMA 450 желісі қамтитын аймақтың кез
келген нүктесінде Интернетке жоғары жылдамдықты қолжетімділікті қамтамасыз етеді.
Қазіргі уақытта еліміздің көптеген облыстарының ауылдық елді мекендері тұрғындарының
Интернет желісіне сымсыз КЖҚ алу мүмкіндігі бар.
3G технологиясы - бұл үшінші буынның ұтқыр байланысы. Оның басты
артықшылығы - деректерді берудің, Интернетке қол жеткізудің жоғары жылдамдығы. 3G
үшінші буынының желілері бейнетелефондық байланысты ұйымдастыруға, ұтқыр
телефонда ағынды бейнені көруге және т.б. мүмкіндік береді.
LTE технологиясы екінші және үшінші буындағы ұялы байланыс желісінің негізгі
эволюциялық бағыты болып табылады. LTE технологиясы базалық стансадан қолданушыға
326,4 Мбит/с дейін жылдамдықпен және кері бағытта 172,8 Мбит/сек жылдамдықпен
мәліметтерді жолдаудың теориялық жылдамдығын қамтамасыз етеді*.
Байланыс операторының пікірі бойынша LTE технологиясы қондырғының өндіріс
қуатын, таралу аймағын және клиенттерге қызмет көрсету жылдамдығын ең жоғары деңгейге
дейін арттыруға мүмкіндік береді. Бұдан бөлек, LTE технологиясының жаңа
мүмкіндіктерінің арқасында операторлар радиожиілік ресурстарын пайдалана отырып
контент жолдай алады, сондай-ақ ТВ, радио және басқа да медиа құралдарымен бәсекелесе
алады [4].
4G (LTE) технологиясы (Long Term Evolution) - деректерді 300 Мбит/с дейінгі
жылдамдықпен (базалық станциядан пайдаланушыға) және 75 Мбит/с дейінгі
жылдамдықпен
(пайдаланушыдан
базалық
станцияға)
пакеттік
беру
үшін
оңтайландырылған, жоғары жылдамдықты ұтқыр байланыс жүйелерін құру мүмкіндігін
қамтамасыз ететін, деректер берудің ұтқыр хаттамасы [5].
2G және 3G желілерінің қоданушылары жаңа буындағы байланыс қызметіне ауыса
отырып, жоғары жылдамдықтағы сымсыз Интернетке қосылып қана қоймай,
мультимедиялық қосымшалардың, дербес медиа-қызметтердің, т.с.с әпсәттік ашылуы мен
үздіксіз жұмысына баға бере алады.
Интернет қызметтеріне «Қазақтелеком» АҚ тарифтерін төмендету көзделген.
«Қазақтелеком» АҚ Интернет желісіне коммутирланған қол жеткізу қызметтерінің және
Интернет желісінің кеңжолақты қол жетімділігі қызметтерінің (бір жалғы телемдерді
қоспағанда) тарифтерді төмендету жөнінде біршама іс-шаралар жүргізілді. Ағымдағы жылға
ресурстардың хостингі қызметтеріне тарифтерді төмендету, сондай-ақ «Қазақтелеком» АҚ
ұсынатын тарифтік жоспарлардың құрылымын, яғни Қазнетті дамытуға және танымал етуге
ықпал ететін қызметтерді кеңейту және қайта қарау жоспарланған. Осыған орай «Nursat» АҚ
Интернет желісінің ресурстарына сапалы қолжеткізуді қамтамасыз ету үшін Европа және
Мәскеуге жоғарғы жылдамдықты спутник арналарын пайдаланады. Жетекші ресейлік
сервис-провайдерлері мен өзара алмасу трафигінің нүктесіне қосылу интернет желісіндегі
ресейлік ресурстарға тез жетуге мүмкіндік береді. Коммутацияланатын қолжетімдіге
электрондық почта, түнде және демалыс күндері шексіз қолжетімділік, қол жеткізудің
жылдамдығы 56 кбит/с (протокол V.90), Қазақстан бойынша роуминг кіреді.
«Kazakhstan-Online» деректерін берудің ұлттық желісі Қазақстан Республикасының
көптеген елді мекенін және тораптарды қамтиды. Желінің жалпы өткізу қабілеттігі -
секундына 698 мбит. «Kazakhstan-Online» желісіне кең жолақты АТМ - желісі болып
табылады және АТМ - форумының әлемдік стандарттарына сәйкес. 1999 жылы қыркүйекте
«Kazakhstan-Online» желісі базасында «Интернет - аймағы» жобасы коммерциялық
пайдалануға берілді. Бұл қызмет түрі Қазақстанның, барлық аумағында Интернетке
коммутациялық қолжетім мүмкіндігін ұсынады және ұтқыр және үйде пайдаланушыларға,
сондай-ақ ұйымдардағы жеке пайдаланушыларға арналған. Интернет желісіне қол жеткізу
қалалық телефон желісінің арналары бойынша «Kazakhstan-Online» торабына «нүкте-нүкте»
қосуын орнату арқылы жүзеге асырылады. «Интернет-аймағы» жобасымен бірге 2000 жылы
маусымда жалпы білім беру оқу орындарына бағытталған жаңа жоба енгізілді. Бұл жоба
«Қазақстандық интернет» деп аталады және Қазақстандық интернет-ресурстарына
коммутациялық қол жеткізу мүмкіндігін береді. Қазіргі уақытта Интернеттің ғаламдық
ақпараттық желісінде Қазнеттің саны жағынан да (операторлар мен пайдаланушылар саны)
сапасы жағынан да (көрсетілетін қызметтер спектрінің кеңеюі) белсенді өсуі байқалады.
Интернет саласындағы қазақстандық заңнама өз дамуының бастапқы кезеңінде тұр [6].
Жоғарыда атап көрсетілген интернет технологисының және елімізде интернет көзіне
қосылу шараларының барлығы қазіргі таңда еліміздің жаһандану барысына оң әсерін
тигізбек. Интернет технологиясының көмегімен көптеген шетелдердің жоғары оқу
орындарынан қазақстандық азаматар қашықтықтан оқыту бағдарламасы көмегімен білім
алуда. Сол секілді күнделікті өмірімізде қай сала болсада өз уақытымызды үнемдеп, тиімді
пайдалануға үлкен мүмкіндік жасалынған.
ӘДЕБИЕТТЕР:
1.
http://www.uniface.kz/index.php?post=article§ion=3&id=5
2.
19.09.2015 Қазнет желісін пайдаланушыларға талдау жүргізу http://til-
audit.kz/posts/15
3.
Қазақстан Республикасы Статистика агенттігінің 2012 жылғы 2 тоқсандағы
жедел деректеріне сәйкес.
4.
https://www.beeline.kz/kz/info_pages/info_page1
5.
http://adilet.zan.kz/kaz/docs/U1300000464
6.
http://medialaw.asia/document/-1010
Достарыңызбен бөлісу: |