Орындаушылар. ГАЖ технологиясын кең түрде қолдану
адамның қаты сы м ен болады. Адамдар (мамандар)
бағдарламалық өнімдермен жүмыс жасайды, жобалар
күрастырады, оларды жүзеге асырады. ГАЖ технологиясын
пайдаланушы болып техникалық мамандар жөне кдрапайым
қызметкерлер де істейді. Олар үшін ГАЖ күнделікті немесе
проблемалы мәселелерді шешіп беретін күрал.
Әдістер. ГАЖ-ды қолдануда оньщ табысқа жетуі және
нөтижелі болуы жобаны дүрыс жасау және жүмыс шартына
тікелей болады. Ал мүның бәрі әрбір өндірістің алға қойған
мақсатына байланысты. Бүл кезде ГАЖ-ды қолданушы осы
ГАЖ-дың бір бөлігі саналады. Кеңістіктік сараптама және
үлгілеу кезінде болады. Әрине, мүндай жүмыс барысында
үлкен тәжірибе кзжет.
ГАЖ-дың басты артьіқшылығы, бүл картадагы нысандар-
дың кеңістіктегі байланысын табу. Жалпы айткднда, ГАЖ
картаны өз бойында сақгамайды, ол осы карталарды күрайтын
нысаңдар туралы деректерді сақгайды. Ал осы деректер арқылы
қолданушы алдына қойған мақсатын орындайды.
ГАЖ кеңістіктегі деректерді, жекеленген нысандармен және
географиялық ақпаратгармен байланыстырады. Ал бүл
ақпарат нысанның сипаттамасы (графика) немесе атрибутгары
ретінде сақгалады.
Мысалы, жол торабы жолдың осьтік сызығымен көрсетіл-
се, біз жол туралы көп мәліметтер ала алмаймыз. Ал осы
жол туралы мөлімет көбірек алғымыз келсе (үзындығы, ені
т.б.) біз деректер қорына жүгінуіміз керек болады.
Яғни біз деректер қорындағы мәліметтерді пайдаланып
шартгы белгілер арқьілы жолды бейнелеп көрсете аламыз.
Тіпті ГАЖ-да сақгалған атрибуттарды қолдана отырып,
картадағы нысандар туралы жаңа мәліметтер алуға
болады, мысалы жолдың үзындығын немесе көлдің, тау
жыныстарының жалпы ауданын табуға мүмкіншілік береді.
Қысқаша айткднда, ГАЖ өзінде картаны немесе
оның бейнесін сақгамайды, ол карта туралы деректер
қорын сақгайды. Сондықган ГАЖ-да деректер қоры, ГАЖ
технологиясының кіндігі болып саналады. Бүл осы
жүйенің басқа жүйелерден (қарапайым сызба немесе
компьютерлік картографиялық жүйе ) басты өзгешелігі.
Сондықганосы замандағы ГАЖ технологиясының күрамы
деректер қорын баскдру жүйесімен жабдьпсталған.
21
Яғни біз нысан туралы үш мәлімет білуіміз керек, бүл
не, бүл кдй Ижерде орншіаскдн және ол баскд нысандармен
қалай байланысады?
Ш ын мәнінде ГАЖ-да мәліметтер сипаттамасын
картадағы нысандармен байланыстыра отырып, жаңа
байланыстар қүруға болады, мысалы: үй салуға берілген
участокты ң
ж арам ды -
лығын, егіннің шығуын, салатын анықгамаларын алуға
болады.
1.5 ГАЖ-дың шешетін тапсырмалары
Толық функциялық ГАЖ бес мәселені — енгізу, манипу-
ляциялау, баскдру, сауал және сараптау мен бейнелеуді шешеді.
Енгізу. ГАЖ-да дүрыс жүмыс жасау үшін деректерді баскд
түрдегі кджетті және оңтайлы цифрлы форматқа өзгерту
қажет. Мәліметтерді карта түрінен цифрлы түрге өзгертуді
цифрлау оцифрловка дейді. Қазіргі кезде жоғарыда аталған
үрдісті іске асыру үшін дигитайзерлер (цифрлаушы) және
сканерлер қолданады. ГАЖ-дарда, растрлық бейнені
автоматгы түрден векторлық түрге ауыстыратын вектори-
занторлар қойылған, мысалы МарЕёіІ.
М а н и п у л я ц и я л а у .
Нақты жоба жасаған кезде алға
қойылған мақсатгы шешу үшін, кейбір кездерде ақпаратқа
толықгыруларды енгізу кджеттілігі туады. Мысалы енгізілген
геологиялық мәлімет (карта) 1:200000 масштабта, ал
магниттік карта 1:100000 масштабта. Екі ақпарды біріктіріп
өңдеу үшін, бір масштабта және бір картографиялық
проекцияда болған жөн. ГАЖ технологиясын кеңістікте
таралған ақпараттармен жүмыс істеу үшін әртүрлі амалдар
қолданады.Бүл әрекеттердің барлығы алға қойылған
мақсатты шешуге бағытталған.
Баскдру. Шағын жобаларда географиялық мәліметтерді
қарапайым файлдарда сақтауға болады. Бірақ геодеректер
кобейген сайын және оны пайдаланушылар қатары өскен
сайын, оларды сақгау қүрылымын анықгауда деректер
қорын басқару жүйесін қолдану қажет. Геоақпараттық
жүйеде әрине деректер қорын реляциялық (кестелік) жүйе
ретінде көрсету өте ыңғайлы болар еді, себебі деректерді
кесте түрінде сақгау қолайлы. Яғни, кестелерді бірімен-бірін
байланыстыру үшін жалпы өріс тағайындалады.
Бүл
қарап ай ы м ж әне
икем ді амал
көптеген
ГАЖ
технологиясында қолданылады.
Сұраныс және сараптау. Қолыңызда ГАЖ технологиясы
және географиялық деректеріңіз болса, онда төменгідей
22
карапайым сүрақгарға жауап бере аласыз. Мынау не? Егер
бүл нысан болса, олар бірінен бірі қандай қашықгықта
орналаскан? Бүл кдй ауцанга жатады? Бүлардан баскада күрделі
сүрақгар мен сарагггамалаларға жауап беруге болады (Үй салуға
орын барма? Жаңа жол салынса, ол көліктердің жүру
кабілеттілігіне және экология мәселесіне калай әсер етеді?).
ГАЖ-ды пайдаланып әртүрлі жағдайларды ойын-шарт
ретінде көрсетуге болады, мысалы “қалай болады, егерде...”.
Қазіргі кездегі ГАЖ-да қуатты әрі қолайлы сараптау
жүйелері бар, өсіресе, бір-біріне жақьшдық жүйесі және
бірінің үстіне бірін кабатгастыру жүйелері ерекше бөлек
түрады. Н ысандардың өзара ж ақы нды қ қатынасын
анықгайтын жүйені — буферлеу дейді. Мысалы, көлдің
жағасынан 100 м кашықгықгағы үйлердің санын анықгау
немесе ауыл төңірегінде 500 м кдшықгықга канша бүлақ бар,
орталықган 10 км кдшыкгықга орналаскан мүнай күбыры
кднша мүнай өткізеді т.б. Әртүрлі (гидрография, топография)
тақырыптық қабаттарды қабаттастыру үшін деректерді
жинақтау (интеграция) процесі қолданылады. Бүл
кабатгастыруды кеңістікте өзара қосу арқылы топырақ туралы,
жердің еңістігін, осімдіктер, жердің бағасы туралы деректер
алуға мүмкіншілік береді.
Визуализация (бейнелеу). ГАЖ-дың соңғы нәтижесі, бүл
деректерді карта немесе граф ик түрінде
көрсету.
Геофафиялық деректерді сақгау жөне көрсетудегі онімді
әдістерінің бірі — карта. Бүрынғы уақытта картаны көптеген
жылға жасайтын. Бүгінде, ГАЖ технологиясын пайдаланьш,
оған қосымша ғрафиктермен, кестелермен, үш олшемді
бейнелеулермен т.б. деректермен толықгыруға мүмкіншілік
алынды.
1.6 ГАЖ-дың мүмкіншілігі мен қолдану аумағы
Әртүрлі өндіріс саласында істейтіндер ГАЖ-дың
мүмкіншілігін пайдалана отырып көптеген мөселелерді шешеді:
1. Ағаш дайындаушылар территорияда өсетін ағаштардың
кднша түрлері бар екендігін;
2. Жедел жәрдем қызметкерлері, шақырушыға ең қысқа
жолды немесе маршрутгы табады;
3. Социолоғия жөне демография мөселелерін;
4. Сатушылар, тауардың кдйсысы қай уақытта өтетінін,
кдндай тауарларға ізденіс көптігін;
23
Достарыңызбен бөлісу: |
