22629
ЕРМЕК АХМЕТОВ
МИРҒАЛИ КУНАЕВ
001
4д
у
ЕРМЕК АХМЕТОВ
МИРҒАЛИ КУНАЕВ
ГЕОАҚПАРАТТЫҚ
ЖҮЙЕ НЕГІЗДЕРІ
Алматы
2008
ББК 26.1 я 7
А 94
Қ.И.Сәтбаев атындағы Қазақ үлттық техникалык
университетінің Ғылыми кеңесі баспаға ұсынған
Пікір жазғандар:
М.Ш. Өмірсеріков, геолоғия-минералоғия
ғылымдарының докгоры, профессор;
А.Т. Бекботаев, ғеология-минералоғия
ғылымдарының кандидаты, профессор
А
94
АХМЕТОВ Е.М., КУНАЕВ М.С.
Геоақпараттық жүйе негіздері
( Оқу қүралы). —
Алматы
Арыс” баспасы, 2008. — 208 бет.
І5ВИ 9965-17-536-5
кұралында геоақпарттар жүйелерінщ
(ГАЖ) теориялық негізі, жүмыс істеу принциптері ж ән е оны
қолдану жолдары кдралады.
Бүл еңбекте кіріспе; кеңістікге сараптауы; кззіргі география
негізі; картография негіздері; деректерді ұйымдастыру ерек-
шеліктері; деректерді енгізу ж әне оны техникалық кдмсыздандыру;
дерек ті сақтау ж ән е редакциялау; дерек терді шығару ж ән е
техникамен кдмсыздандыру; бағдарламалармен кдмсыздандыру;
жобалау қарастырылады. С ондай-ақ картография мен геоақ-
параттық ж үйеде пайдаланылатын көптеген терм индер мен
ұғымдарға түсініктеме берілген. Әрбір термин курсивпен бел-
гіленіп, ал жақша ішінде оның ағылшынша эквиваленті көрсе-
тілген. Әр бөлімнің аяғында білімді тексеру ж әне пысықгауға
арналған бақылау сұрақгары, к іт ң ^ ш щ ж д а ^ б а д ш п а ‘ бёріптен.
Кітап жаратылыстану ғылымд^ры мамандарыйё^ й й й ш і ж әне
өндіріс мекемелерінің юлзметкефлерше* сондай-а(Я^йі^ддайгерге
арналады.
И а к а д I
С
Бейсөмбаөв
аты ;
^ й гылыми
ББ&Ш гІІя 7
І8ВИ 9965-17-536-5
©Ахметов Е., Қунаев. М. 2008
© “Арыс” баспасы, 2008
Бүл еңбек Қ.И.Сәтбаев атындагы Қазақ улттық
техникалық университетінің 75 жылдыгына арналады.
Авторлар
КІРІСПЕ
Өткен ғасырдьщ соңында ақпараттық жүйелердің жаңа
класы - географиялы ақпаратты жүйелер (ГАЖ) пайда
болды. Олар табиғи ресурстарды баскару мен өндірістің
көптеген түрлерін үйымдастырудың негізгі қүралына
айналып отыр.
Біздің елде “ГАЖ” түсінігі 1992 жылдан бастап кеңейе
түсті. Бүгінгі таңда әртүрлі деңгейдегі геоақпараттық
жобаларды үйымдастыруда қүрамында жүздеген мың
маманы бар ондаған мың үйым еңбек етуде. Олар шешетін
сүрақтар адамзат іс-әрекетінің барлық салаларымен
байланысты: онеркәсіпті, көлік және ауылшаруашылығын
жедел басқару, материалдық және табиғи ресурстарды
пайдалануды ж оспарлау, эко л о ги ял ы қ ж ағдайды ң
мониторингі, қүрылыс және архитектура, табиғи және
кдлалық кадастр, бизнес және қаржы географиясы, жер
реформасы және т.б. Аймақгық және ірі кәсіпорындарды
баскарудағы сүрақгарды ерекше атап өту керек, себебі қол
астымыздағы ресурстарымызды білмей, жалпы аймақгың және
овда орналасқан жеке кәсіпорындардың даму мәселелерін
шешу мүмкін емес.
Геоақпараттық жүйелер атрибупық деректер қорының
сүлбалары мен байланыс процедураларын көрсететін
гр аф и калы қ қүралды тиімді түрде қолданы латы н
жобалардың автоматтандырылган жүйелерінде дамыған
технологиялардан пайда болады.
Геоақпаратты жүйелердің анықтамалары коп, нақгы
айтканда — бүл аймақгық деректерді жинау, сақгау, өндеу,
сараптау және шьнаруға арналған компьютерлік жүйелер.
Демек, ол графикалық функцияларды жөне деректер
қорымен (ДҚ) жүмыс жасау функцияларын біріктіреді,
сонымен қатар, қүрамында графикалық модуль және
деректер қорын басқару жүйесінің (ДҚБЖ) модулі бар.
Соңғысы карталардағы, пландардағы нысандар т.б.
байланысты атрибуттық деректерді сақтауға жөне
үйымдастьфуға мүмкіндіктер береді. Осьшайша, ГАЖ-да
фафикалық және атрибупық деректердің жинақгары кдтар
өңделеді, ал пайдаланушы болса, олардың арасындағы
сарапталуға тиісті байланы старды таңдайды ж әне
сараптаудан шыккан нәтижелердің бейнеленуін бақылайды.
3
ГАЖ көмегімен деректерді жинау, деректерді сақгау,
деректерді басқару, дерекгерді сараптау, карталар қүрастыру
(басып шығару) іске асырылады.
Карта көмегімен адам шынайы ортаны бейнелей алады.
Мысалы, бір қаланың картасын әр түрліше салуға болады.
Алға қойылған мақсатка байланысты үйлер, көшелер т.б.
пайдалана отырып түрліше карта жасап шығаруға болады.
Мысалы, каланың экологиялық картасы, орналасқан
ауданына байланысты түрғын үй бағаларының картасы.
Сонда карта, шынайы қоршаған ортаның бір бөлігін
бейнелей алады екен.
Егерде біз картаны зерттесек, ол әртүрлі санды элемент-
терден түрады екен. Мүнда векторлық нысандар (нүкте,
сызық, көпбүрыштар т.б.) және растрлы элементтерді
көреміз. Картаның негізгі компонентін графикалық
нысандар және атрибуттармен байланыстырып ДК, сақгауға
болады. Графикалық мөліметтерді енгізу дигитайзер және
сканерлер арқылы жүзеге асырылса, енпзудің автоматты
немесе растрлы қ бейнесін енгізуде интерактивті
векторизаторларды пайдалану қажет.
ГАЖ-дағы деректерді бейнелеу әртүрлі карта, график,
үшөлшемді бет, сызбалар т.б. экранға, “кдтты көшірме
ретінде принтер мен плотгерде шығаруға болады.
ГАЖ-дын тағы бір ерекшелігі, бейнелеу барысында оңцеу
және тасымалдаудың әр түрлі амалдарын, мысалы, “карта
кдбаты” (өргүрлі кдбаттар жинағын) пайдаланып карталарды
бірінің үстіне бірін қойьт сараптама жасау тиімді.
Картадағы нысанды тандауға геометриялық немесе
нысанның атрибуттарын пайдаланып ДК,-на сүраныс жасауға
болады.
ГАЖ үстел үстіндегі каргография деректерше сараптама
жасаудың куатгы күральша айналды.
Геоақпаратгық технологиялардьщ дамуы, ГАЖ-дың баска
Да ақпаратты қ
технологиялар ж әне жүйелермен
интеграцияланған жолымен жүріп жатыр. Кдзіргі уақьітта
картограф иялы қ қүжаттарға сүраныс өсті. Олар
пайдаланушыны интернет арқылы өнім жөне кызмет туралы
акпаратпен камтамасыз етіп қана қоймай, сонымен бірге оған
бүл өнім немесе қьізметгі кайдан алуға болатыньш жөне оган
жетудің ең қыска жолын көрсетеді.
Кдзіргі уақытга ГАЖ - бүл дүние жүзінде миллиондаған
адам кіретін көпмиллиондық индустрия. ГАЖ мектептерде,
колледждерде, университеттерде оқытылады және бүл
технологияны
адамзат іс-әрекетінің барлық салаларында
қолд анады.
4
Достарыңызбен бөлісу: |
