географиялық координатындагы деректерін колданатын
ақпаратты жүйе екендігі шығады. Географиялы к
координатгалған немесе геокеңістіктік деректер ең колайлы
дерек саналады. Оған географиялық орналасу жоне табиғи,
немесе жасанды жасалған нысандардың кдсиелн, сондаи-ак
олардың жер бетіндегі шекарасы т.б. мшііметтер жатады. Бүл
ақпарат арақашықтықты зерттеу, картографиялау және
түсірілім дер, зерттеу жүмыстары арқылы алынады.
Географ иялы қ мәліметтер төрт
интегралданған
күраушылардан түрады. Олар:
• орналасуы
• касиеті және сипаттамасы
• кеңістіктік ара-қатынас
• уақыт
Кррытьщдылай келіп геоакпарапық жүйеге дал аныктама
береік.
ГЕОАКДАРАТТЫК, ЖҮЙЕ — географиялық координат-
танған деректерді жинау, енгізу, сақгау, баскдру, сараптау,
математика-картографиялық модельдеу және геокеңістік
•
ақпараттың кеипін көрсетепи алгоритмдік процедура
аппараттық программалар қүралдарының жиынтығы
Аощмауиіі (иуя.
шяфулІ жуектеу. гпгтт)
ДКв жрегтеуді
•вЬт
Ц*»* ф^ютпгы
яп* кте»
Дгугпеуді
• сщ а яп у
/
Л»
іопі
екЫда шыгфу
СЮ
фрлі карта.бапп
картж. лу гіКгпопі
1.1 -сурет.
Ггоакпараттык жүйенің жалпы сүлбасы
14
Анықтама бойынша, ГАЖ көбіне кеңістік-уақыттық
ақпаратпен байланысты болғанымен кейде компьютерде
қолДанылады. Бүл анықтама ішкі жүйелер идеясын
қолдайды, бүл ГАЖ зертгеуінің шектерін көрсетеді.
Анықгамаға сөйкес ГАЖ келесі ішкі жүйелерден түрады:
1. Деректерді жинау, ол өртүрлі көздерден деректер
жинап, алдын ала оларды сараптайды. Ол сондай-ақ
кеңістіктіктеғі әртүрлі деректерді өндеуді іске асырады.
(Мысалға, топографиялық изосызықгарды жер бедерінің
үлгісіне айналдырды).
2. Деректерді сақтау және таңдау — деректерді
кеңістіктікте таңдау, жаңарту және өңдеу мақсатын
үиымд астырады.
3. Деректерді баскдру және сараптау — деректер негізінде
оларды топтастырады жөне бөледі, параметрлер және
шектеулер орнатады, үлгілеу функцияларын аткдрады.
4. Шығару — деректер қорын немесе оның бір бөлігін
кесте, диаграмма немесе картографиялық қалпында
көрсетеді.
Бүл анықтама қазіргі кездегі компьютерлік ГАЖ-ды
дәстүрлі қағаз карталармен оңай салыстыруға мүмкіндік
береді. Бүл картограф и ялау процесі кезеңдерін
қарастырғанда ерекше көрінеді (1-кесте). ГАЖ-дьщ бірінші
жүйе ішіндегі ішкі жүйесін картографиялау үрдісінің бірінші
және екінші қадамымен, яғни ақпаратты жинау және
карталарды компиляциялаумен байланыстыруға болады (2-
кесте). Дәстүрлі картографиялау кезінде картограф картаны
нүктелер, сы зы қтар, аудандар арқылы ф и зи калы қ
тасымадцағышта, яғни кдғаз және пластикте орьшдаиды.
Ал ком пью терлік аналог нүктелерці, сы зықтарцы ,
ауцанцарды компьютерлік жүйеге жазуца (коцтауцы)
электронцық қоңцырғылар қодцанылацы. Бүған қоса, ол
цифрлық ақпарат көзцерінің кең спектрін қамтицы. Оларға
цайын цифрлық карталар, жер бецерін цифрлық түрце
үлгілеу (ЦМР), цифрлық ортофототүсірілімцер т.б. жатацы.
Бүл технологияның механизмцері бір-бірінен өзғеше
болғанымен, оларцың қолцанатын әдістері өте үқсас.
15
1-кесте
Дәстүрлік картографиялау және ГАЖ жағдайындағы
картографиялау процестерін салыстыру
Мәліметтерді
аэрофототүсірілімдер,
геодезиялык жұмыстар, т.б.
жинау
Мәліметтерді
өңдеу:
агрегирлеу,
классификациялау және басқа да
сызықтық процестер
Картаны жасау: соңғы сатысы
Картаны тираждау
ГАЖ
Мәліметтерді жинау:
аэрофототүсірілімдер,
геодезиялық жүмыстар, т.б.
ақпарат көздері___________
Мәліметтерді
агрегирлеу,
классификациялау
сараптау,
процестеі
өңдеу:
және
циклдық
Картаны
жасау:
әрқашан
соңғы саты бола бермейді:
бір карта негізінде баска
карталар күрылады.
Картаны тираждау
Дәстүрлі картография және ГАЖ: жүйе ішіне
бөлімшесінің функцияларын салыстыру
2-кесте
Енгізу: қағазға жазу (компиляция)
-нүктелер
-сызьпстар
-аудандар
Акпарат көздері
аэрофототүсірілімдер
қашықтыктан
зондтау
геодезиялық жүмыстар
сөзбен бейнелеу және сурет
салу
статикалық мәліметтер және
т .б .
ГАЖ
Енгізу: компьютер жадына
жазу (кодтау)
-нүктелер
-сызықтар
а у д а н д а р _________
Ақпарат көздері-
дәстүрлідегі барлығы, соған
сандык коса:
даиын
сандық
карталар
жер бедерінің
сандьпс модельдері
сандық
орто фототүс і рі л ім дер
Мүндай өзгешілік сақгау жөне сүрыптау ішкі жүйесінде
орьш алады. Картографиялау өдісінде тікелей сәйкестіктер
болмағанымен, картаның өзі деректерді сақгау және сүрыптау
16
қ/ралы болып табылады. Нүктелер, сызықтар, аудандар
картаға салынған және картаны оқитын адамның таңдауы
үш% сол жерде сақгалады.
К ейде, картаны ң қаны қты лы ғы (м әлім еттердің
көптігінен) және қиындығы қолданушыға деректер алуға
кедергі жасайды. ГАЖ технологиясының сақгау және таңдау
жүйесіндегі кдрапайым картадан артықшыльпы, ол сүраныс
жасауға, керекті деректерді алуға ғана оралады т.б. (3-кесте).
Жалпы аитқанда, бүл ішкі жүйе, нүктелік, сызықгықжәне
аудандық нысандардың геометриялық координаталарын
және оларға байланысты сипаттамаларды (атрибуттарды)
анық немесе анық емес түрде сақгайды.
3-кесте
Әдетгі картография және ГАЖ: сақгаудың ішкі жүйесі
және таңдауларды салыстыру
ГАЖ
кағаздар
жәшіпнде
көмегімен бейнеленеді
Нүктелер, сызықтар және облыстар
Нүктелер, сызықтар және
символдар I облыстар растр немесе
координаталар және
идентификаторлар түрінде
компьютерде сакталады.
Атрибуттар кестесі
координаталармен
байланысты.
Таңдау - бүл картаны карапайым I Таңдау,
тиімді
компьютерлік тақдау әдісін
қажет етеді.
Іздеудің компьютерлік әдістері табиғи түрде ГАЖ-дын
программалық кдмтамасыздандыруына қатысты. Карто-
фафиялық әдісте сараптаудың ішкі жүйесі мүлдем болмайды.
Дөстүрлі картада аракашыкты өлшеуге сызғыш, бағытты
өлшеуге транспортир, торлар ауданын анықтау үшін
планиметр кджет болады.
Сараптаудьщ шікі жүйесі ГАЖ “жүрегі” болып саналады.
ГАЖ-дағы сараптау қазіргі компьютерлердің жоғары
жетістіктерінде қолданылады,
салыстыру және оған түсінікт
сақгалған ақпаратка тез жету
классификациялау жөне оны
қолдану.
2-1
г беру, д^і!§йт^іЩ й>щ ца
әнеааі^еедфИеуЛ^едіерді
араіхтау кезінйе іссшнбівөзо
К І
г ылыми
Ц А р і
9 0 л л л .
Достарыңызбен бөлісу: |
