Ермек ахметов

4-кесте
Әдетті  картография  және  ГАЖ:  сараптау жүйешесіндегі
функцияны  салыстыру
____________ Карта________
Сызғыш, планиметр, 
транспортир және т.б. 
құралдар аналитик-маманға 
кажет
I  Мәліметтердің шектелген 
I  мүмкіндіктері, 
топтастырылған және қағаз 
картада көрсетілген.
_____________ ГАЖ____________
Компьютердің мүмкіндіктерін 
өлшеу,  салыстыру және деректер 
қорындағы ақпараттарға 
түсініктеме беру үшін
қолданылады.__________________
Бастапқы мәліметтерге тез, 
жылдам жетуге 
қамтамасыздандырады, 
топтастырады және қайта 
классификациялау, деректерді әрі 
қарай сараптауға мүмкіншілік 
береді.
ГАЖ-бен картографияның ерекшелігі сараптаудан өткен 
нәтижелерді  көрсету  болып  табылады  (5-кесте).
5-кесте
Дәстүрлі  картографня  және  ГАЖ:  функцияларды 
жүйелік  түжырым  түрінде  салыстыру
Карта
ГАЖ
Тек графикалық көрсетілімдер
Карта -  ГАЖ-дың тек бір түжырымы
Карталардың түрлі формалары
дәстүрлік карталар мүмкіндіктерін 
ГАЖ аздаған өзгерістермен  үсына 
алады
Модификациялар,  картограм- 
маларды  т.б.  кірістіруі мүмкін
Сондай-ақ кесте, сүлба, диаграмма, 
фотография  т.б.  кірістірілген.
ГАЖ -ды ң  басқа  ақпарат т ы қ  ж үйелерден  басты
айырмашылығы:
• Географиялық нысан және  қүбылыстардың кез келген
сандық  және  сапалық  сипаттамаларының  арасындағы 
нүктелік,  сызықтық,  аудандық  және  тең  өлшемді  тор 
түріндегі  өзара  байланыстарды  қамтамасыз  етеді.
• Қүрамында кеңістікте координацияланған мәліметгердің 
сараптау алгоритмі болғандықган 
КЕҢІСПКТЕ ҮЙЫМДАС- 
ТЫРЫЛҒАН ЖӘНЕ КЕҢІСТІКТЕ  “ОЙЛАУШЬГ'
  жүйе.
18

Яғни  геокеңістіктік деректермен жұмыс істегенде  ГАЖ- 
ды  пайдалану аса  маңызды,  себебі  ГАЖ:
• Кеңістіктіктегі  кез  келген  ақпараттар  түрін  интеграл-
дайды;
• Географиялық координатталған деректерді  құрау үшін 
дара  түжырымдамалық,  әдістемелік  және  технологиялық 
негіздерді  ұсьшады
•  Бізді  қорш аған  ш ы найы   ортада  ны сандарды ң 
географиялық өзара орналасуына (алыс/жақьін) негізделген 
деректерді  карастыруға  мүмкіндік  береді.
•  Д еректерді  көрсетуде  жөне  манипуляциялауда 
(картографиялық бейне көмегімен) жаңа, шынайыға жақьін 
және  оңай түсінетін  әдістерін үсынады.
Жалпы айткднда,  геоақпараттық жүйе — бұл жер бетінің 
бір  бөлігіне  бекітілген  кеңістік  деректерін  өңдеуге  жөне 
басқаруға  арналған  құрал.  Ал  термин  интелектуалдық, 
мәдениеттік,  экономикалық  жөне  саясаттық  мақсатта 
өзгеріп  түрады.  Сондықтан,  біріне-бірі  қарама-қарсы 
анықгамалар  пайда  болды.
Егер  біз  ГАЖ-ға  анықтама  бермей,  тек  сипаттама
жасасақ,  онда  ол  деректер  қорымен  жүмыс  істейтін
карапайым операцияларды — сауал мен  статистиканы және
география-лық  талдауды  біріктіретін  технология  болып 
шығады.
ГАЖ-дың айтылу баламалары және  шыккдн  көзі
Термин
Шыққан көзі
Г еографиялық акпараттар жүйесі 
Геоматика
Американдык терминология 
Еуропалык терминология
Табиғи корлардын ақпаратты жүйесі 
Жер ғылымы мен  геологиялык 
ақпаратты жүйе 
__________________
Пәндік терминология
Кеңістіктегі ақпаратты жүйе 
Кеңістікте талдау акпаратты жүйе
Г еографиялық емес 
терминология
Сонымен,  географиялық  акпараттық  жүйе  дегеніміз 
кеңістікте  координата түрінде  таралған  немесе  белгіленген 
және  бейнеленген  деректерді  жинақтап,  сақтап,  өндеп, 
сараптауды  қамтамасыз  ететін  және  басқару  шешімін 
кдбылдайтын  ақпараттық жүйе.
Ал геоақпараттық жүйенің шешетін есебіне байланысты 
толық  және  жартылай  функциялы  болып  жіктеледі.
19

ГАЖ  аумақгы  кдмтуы  бойынша  ғаламдық  планеталық, 
континенттік,  ұлтаралық  немесе  мемлекеттік,  аймақтық, 
жергілікті  болып  бөлінеді.
1.4  Геоақпараттық жүйенің құраушы  бөліктері
ГАЖ бес түрлі күрамнан түрады. Бүлар ақпараттық күрал, 
бағдарламамен  қамсыздандыру,  деректер,  орындаушылар
және  әдістер  (1.2-сурет).
Ақпарагтық қүрал
ГАЖ -  бағдарламалармен жабдықгалған компыотер. Кдзіргі 
кезде  ГАЖ  —  ортақгандырылған  серверлермен,  тораптальш 
жекеленген  компьютерлермен,  үстел  үстіндегі  жекеменшік 
және  әртүрлі компьютерлі  платформада жүмыс  істейді.
Бағдарламамен  қамсыздандыру.  ГАЖ  технологиясы 
әртүрлі  функциялық  күжаттармен  қамтамасыз  етілген. 
Бүлар,  географиялық  ақпаратты  сақтауға,  өңдеуге  және
бейнелеуге  арналған.
Негізгі  бағдарламалық  күраушы  болып  дерекгер  қорын 
басқаратын жүйе (ДҚБЖ), кеңістікте сүранысты қолдайтын 
және өңдейтін, бейнелейтін күралдар мен функцияларға оңай 
жету үшін географиялық қолданушы  интерфейстен түрады.
Деректер  -
  бүл  ГАЖ технологиясының  ең  маңызды  да 
кажетті  күраушысы  болып  есептеледі.  Деректер  —  нысан 
туралы  белгілі  ф акторлар,  немесе  ны санды   өлшеу 
барысындағы  алынған  мәліметгер.
Кеңістікте  таралған  географиялық  деректер,  олармен 
байланысты кестелік деректерді пайдаланушьшың өзі жасауға 
мүмкіншілігі  бар  немесе  қамтамасыз  етуші  мекемеден, 
интернетген  т.б.  алынады.  Кеңістікте  таралған  деректерді 
басқаруда  ГАЖ  түрлі деректермен  интеграцияға түседі.
ГАЖ-дың  кұраушы  бөліетері
Акдараттық 
күрал
1.2-сурет. 
Геоакпараттык жүйелер  күрамы
20