1. ГЕОГРАФИЯЛЫҚ АҚПАРАТТЫ
ЖҮИЕГЕ ЫРІСПЕ
1.1 Неге геоақпаратты жүйе?
ГАЖ туралы деректер 50-жылдың аяғы мен 60-жылдың
басында пайда болды. Бір сөт, сіз өткен ғасырдың 60
жылдарында, деп есептеңіз. Сіз үлкен мемлекеттік табиғи
қор министрлігінде қызмет істейсіз. Сіздің істейтін
бөлімшенің алдына табиғи қорлар — орман — тоғай,
топырақ, жан-жануарларлар, сулар және өсімдіктер қорын
есепке алу қажеттілігі туралы тапсырыс берілді. Есепке
алудан баскз, бүл байлықгарды калай гагеру және қолдану
керектігі жөнінде алдағы 25 немесе 100 жылға болжау жасау
кажетгілігі де айтылды. Әрине, мүндай ауқымды мәселені
шешуде экологиялық, демографиялық, әлеуметтік, жан-
жануарлар, адам мен орта т.б. мәселелері шығады. Мүндай
көлемді мәселені шешуде, табиғи байлықгар туралы акдарат
и
жинау, сақгау, оны үиымдастыру, сараптау және үлплеу
керек, ал бүл көптеген адамдардың қол күшін қажет етеді.
Бүл жүмыстың соңғы нәтижесі, өртүрлі саладағы карталар
мен жылдам да экономикалық тиімді әдістерді қолдану
болып саналады.
Осы кезде, біздің есімізге компьютер түседі. Егер
компьютер бізге үлкен көлемді ақпараттарды енгізуде,
сақтауда, оларды сараптауда және моделдеуде көмегін
тигізсе жақсы болар еді ғой. Бірақ есіңізде болса, сіз
компьютерлік технологияньщ дамуы төмен деңгейдегі өткен
ғасырдың 60-жылдарьщца өмір сүріп жатырсыз. Тіпті бар
болғанның өзінде де ол алгебралық және тригонометриялық
функцияларды ғана орындай алатын. Мысалы, графикалық
деректермен (кейін бүл геометриялық немесе географиялық
нысандар) жүмыс істеу, оны сипаттайтын жазба деректер
(кейін атрибуттар) болмаған. Ал графикалық деректерді
енгізу немесе басып шығару, оның көш ірмесін алу
мүмкіндігі мүлдем жоқ болатын. Осылардың бөрін сараптай
келе сол кездегі ғылым мен өндіріс саласының жетістіктерін
пайдалана отырып, компьютерлік баскару жүйесін және
географ иялы қ деректерді сараптау — географиялық
ақпараттар жүйелерін ойлап табу мәселесі жүктелді.
5
Геоақпаратты жүйелермен бүгінгі күні айналысып
жаткандарға бүл қиял тәріздес көрінер еді. Әрине бүгінгі
күнгі стандартка салсақ бүл шынында да солай болған.
Жоғарыда айтылған мөселелер 60-жылдардың басында
Канаданың орман және ауылшаруашылығын дамыту
министрігінде болған жағдай еді. Жер аумағы жөнінен
Канада үлкен мемлекет. Топографиялық карта жасау үшін
ол елдегі топоғрафтардың саны да жетпейтін еді. Неден
бастау керек болды. Әрине, қолда бар топографиялық,
тақырыптық карталардан және ғылым мен техниканың
сол кездегі жетістігінен. Канадада бірінші жасалған ГАЖ
мемлекеттің жер қорын есепке алу жүйесі арналған.
Географиялық ақпаратты жүйелер басылымдарына коз
жүгіртсек, ГАЖ -дың шығуьша елеулі үлес қоскан мемлекет-
тер — Канада, АКДІ, Швеция және Франция.
1.2 Географиялық ақпарат жүйелерінің шығу тарихы
Географиялық ақпарат жүйелерінің пайда болғанына
50 жыл толды. Мүндай жоғарғы технологиялық бағытқа бүл
аз ба, әлде көп пе? Басқа
ақпаратты
технологиялар арасьшан
неге куатгы және жылдам таралып келе жатыр? Бүл ғылым,
технология немесе әдіс пе, өлде компьютерлік программа
ма? Осы уақытка дейін барлық салаға бірдей арналған
ГАЖ-дың түбегейлі анықтамасы да жоқ. Жоғарыдағы
айтылған мәселелерге ГАЖ-ға арналған басылымдарда әлі
де болса талас-тартыстар жүріп жатыр.
Дегенмен, ГАЖ-дың шығуына және жылдам таралуына:
а) топографиялық жүмыстардың, әсіресе тақырыптық
картографияның мол төжірибесі.
б) картографияльис, үрдістерді автоматтандыру;
в) компьютерлік технологияның мол жетістіктері мен
информатика және компьютерлік графиканың дамуы себеп
болады.
Әр түрлі сипаттамасы бар тематикалық (тақырыптық)
карталарды немесе деректерді жүйелі және кешенді түрде
қолдана оты ры п географ и ялы қ ны сандардан жаңа
мәліметтер алу ГАЖ технологиясын қолданушыларға оте
қолайлы бодцы.
ГАЖ технологиясының даму тарихын торт кезеңге бөлуге
болады.
6
Пионерлік кезең өткен ғасырдың 50-жылдарында
компьютерлік технологияның жетістіктерімен 60-жылдары
пайда болған графикалық дисплейлер жөне де ЭЕМ-нің
баскада сыртқьі кұжаттарьшың дамуына байланысты болды.
Бұл к езең н ің тағы бір ерекш елігі-бағдарлам алы қ
алгоритмдер мен графикалық мәліметтерді дисплейде
бейнелеу мүмкіндігі мен кеңістіктік сараптама әдістері және
деректер қоры н басқару ж үйесіне байланы сты
бағдарламалйрдың шығуы.
Бүл кезеңде, география саласында пайда болған
теориялық жүмыстар және кеңістіктегі қарым-қатынас,
әсіресе географиядағы сандық әдістерінің дамуы өз ықпальш
тигізді.
Геоинформатика мен ГАЖ-дың шартты дамуьгаа және
жетістігіне ықпал жасаған, әрине бүл Канада Географиялық
Ақпараттық Жүйесінің (Сапасіа Оео§гарһіс ІпГогтаІіоп
Зукіет, СОІ8) шығуы мен оның жасалуы болды. Ол өткен
ғасырдьщ 60-жылдарьшың басында жасалып осы уақыткд
дейін қолданыльт келе жатыр.
Канадалық ГАЖ-дің “атасы ” Роджер Томлинсон
жетекшілігімен көптеген концепциялық жетістіктерге
технологиялық шешімдер кабылданды және іске асырылды.
Сонда геоақпаратты жүйе технологиясының дамуына
және өркендеуіне Канаданың қосқан үлесі қандай деген
заңцы сүрақ туады.
1. Геодеректерді енгізу автоматтандыру процесінде
сканерді қолдану.
2. Картографиялық ақпараттарды тематикалық кабаттарға
бөлу жөне олар үшін “атрибутгік деректер кестесін” қүру
кон ц еп ц и ясы ж асалды . Бүл ж етістік (планды қ)
геом етри ялы қ геоақпаратты бірнеш е ф айлға бөлу
нысандардың түрған орны (жері) туралы геоақпарат файлы
ж әне сол нысандар туралы мазмүнды тақы ры пты қ
ақпараттар файлы.
3. Полигондармен овелейлік (жабын) операциялары
функциялары мен алгоритмдерін, ауданды өлшеу және баскз
картометриялық есептер шығару т.б.
ГАЖ технологиясының дамуына жөне өркендеуіне
Гарвард университетінің компьютерлік графика жөне
Массачусетс технологиялық университетінің кеңістікті
сараптау лабораториялары өз үлестерін қосты.
Гарвард лабораториясының бағдарламалары кең түрде
таралып ол көптеген ГАЖ қосымшаларына деректер қорын
жасауға мүмкіндік берді.
7
Достарыңызбен бөлісу: |
