5. П олиция ж ұм ы сы нда ж үліктер, бандиттерге,
тонаушылар туралы деректер қорьш жинап оны іздеуде.
6. Соғыскерлер, соғыс жөне әскерлердің жылдам қозғалу
жоспарларын;
, г
:
-
7. Ғылымда (биология, геология, география, экология
т.б.) табиғи феномендерді модельдеуге т.с.с.
Демек өндірістің, ғылымның және қоғамның барлық
саласында қолданатьш қуатты технология деуге болады.
Мүны кітап басып шығару технологиясы, телефонды
ойлап табу, арбаны машинаға айырбастау ғаламдық,
компьютерді ойлап табумен салыстыруға болады.
Қазіргі кезде картаны цифрлы түрге алмастыру және
цифрды картографиялық тақырыптық қабаттар түрғызу,
өзара кдтынасын табу-геоақпараттық технологияның үлкен
жетістігі.
Санақ есептеме ауданы
Жолдар
Автобус маршруттары
Сауда орталықтары
Индустрнялық аудандар
1.3-сурет.
Жер бетінде орналаскцн нысандарды
тақырыптық кцбаттарға бөлу
Қазіргі кездегі геоақпараттық жүйелер тақырыптық
қабаттағы деректерді автоматты түрде сарапқа салып
нөтижелі шешім қабылдай алаты н дәреж еге жетті.
Сондықган ГАЖ карталарымен жүмыс істеу, географиялық
деректер туралы, тіпті деректерді жинау өдісі жөне оны
сақгау көзкдрасын мүлдем өзгертгі.
1.7 Байланыстар технологиясы
Географиялық акдаратгы жүйе ғылыми пөндер және баскд
ақпараттық технологиялармен тығыз байланыста (1.4-
суретінде көрсетілген). Оның негізгі өзгешелігі-кеңістіктегі
деректермен айла-өрекет және
сараптама жасау
мүмкіншілігінде.
24
ГАЖ
)
\
-
11
....
........
...
\
Тол ограф ия
[ ........ ■......
”4
Каріографня
Арацашыктьікта ів р тте у
]—
Топограф ия
—
(
Ииф орм атика
1
Маіематика и статистика
1.4-сурет.
ГАЖ-дың гылыми пәндермен және
технологиялармен байланысы
А қпаратты қ ж үйенің көпш ілік мақүлдағандай
аны қтамасы ж оқ болғаны мен, төмендегі мысалдар
геоақпаратгы жүйлерді үстөлдік картография жүйесі, САЕ>
(АБЖ) жүйесі, деректер қорын баскдру және ғаламдық
позициялау жүйесінде (СР8) біраз өзгешілігі бар екенін
анықгады.
Үстөлдік картографиялық жүйелер. Бүл жүйенің негізі
карта, картадағы нысандар деректер қоры болып
табылады. Коптеген Ү.К.Ж.-де деректерді баскдру жөне
сараптау мүмкіншілігі шектелген.
Автоматты бағдарлама жүйесі (АБЖ). Бүл жүйе багдар-
дың
сы зуы н,
гим араттарды ң
ж обасы н
жөне
қүрылымдарды жасауға арналған. Ондағы утилиттер
картографиялық деректерді сүйемелдегенімен, үлкен
кеңістіктікте деректер қорын басқару жөне сараптауды
жасай алмайды.
Аракдшықгықга зертгеу және СР8. Кейінгі кезде жер
бетінде орналаскдн нысандар туралы деректер жинау және
олардан деректер қорын қүру үшін арақашықгықга зертгеу
әдісін қолдануда. Жерді арақашықтықтан зерттеу үшін
ғарыштық аппаратқа немесе жер серіктеріне өлшеу
аппаратураларын орнатып, жөне бүларды әр түрлі деңгейге
орналастырьш спектр диапазонында жерді аракдшықгықган
зерттейді. Әртүрлі деңгейде және диапазонда өлшенген жер
бетінде орналаскдн нысандар түрліше өзіне тән мәліметгер
береді. Бүл кең түрде таралған үлкен аймақгы алып жаткдн
аудандардан деректер жинауға өз септігін тигізеді. Бірақ
қүрамында деректер қорын баскдру және оны сараптау
қүралы жоқ болғандықтан оны ГАЖ технологиясына
жатқызуға болмайды.
25
Кдзіргі кезде ГАЖ көп миллионды индустрия. Бұл салада
көптеген адамдар кызмет жасайды. Аталган технология
адамдар істейтін өндірістің барлық салаларын камтиды.
ГАЖ қолданылатын негізгі салалар: экология және
табигатты қолдану; регионалдық жоспарлау; демография
жөне жүмыс қорларын зерттеу; жол қозғалысын баскару;
әлеуметтану және саясаттану.
ГАЖ-ды қолданудың территориялық деңгейлері:
- ғаламдық деңгей — масштабы 1:4500000-100000000
- мемлекеттік деңгей — барлық акваториялармен қосып
мемлекеттік территориялар 1:2500000 — 1:20000000;
- аймақгық деңгей — оған: табиғи және экономикалык
аймақгар, мемлекеттік субъектілер масштабы (1:500000 1
1:40000000); муниципалдық деңгейдегі калалар, аудандар,
кала жанындағы аудандар масштабы жатады;
- жергілікті деңгей — 1: 500000 -1:1000000;
- муниципалдық деңгей — 1:50000 және одан үлкен.
Б акьиау сүракщары:
1. Алғашқы ГАЖ-ды қүрудың қозғағыш күштерін
атаңыз?
2. Географиялық ақпараттық жүйе деген не?
3. ГАЖ бен ком пью терлік сы зба арасы ндағы
айырмашылықгы атаңыз?
4. ГАЖ-дың — құрам бөлігін атаңыз?
5. ГАЖ-дың дамуына кдндай пәндер әсер етті?
6. ГАЖ-дың шешетін мәселелерін айтып беріңіз?
2. КЕҢІСТІКТЕ САРАПТАУ: ҚАЗІРП ГЕОГРАФИЯ
НЕГІЗІ
2.1 Кецістіктік нысацдары
Кеңістіктік сараптау дегсніміз кеңістік нысанларынын
орналасуын, байланысын жоне баска кеңістік деректерінің
кеңістіктсгі катынастарын камтамасы) ететін функциялар
тобы. Бүл функциялар тобына:
торларды сараптау,
нысанның коршілестігін жоне алыс-жақындыгын сараптау,
бедердің цифрлыкүлгілерін күрастыру жоне оңдеу, буферлі
юна шегіңдегі нысандарлм кеңістіктікте сараптаулар кіреді.
Шынайы нысанды цифрлық түрде корсету, баскаша
айтканда жергілікті нысанның цифрлық үлгісі, оның түрган
орны, қасиеттер жинағы, атрибуттар (сойкес позициялық
жоне позициялык емес кеңістік деректері) немесе нысанның
өзін
кеңістік нысаны дейді.
Кеңістіктік нысандарды төрт негізгі түрге боледі: нүктелік
(нүктелер), сызықтық (сызыктар), аудандық немесе
полигондық, контурлық (полигондар) жоне беттік (жер
бедері), аталу түріне сойкес 0-, 1-, 2- жоне үшөлшемдік,
сонымен бірге т.б. денелер. ГАЖ-да шынайы ортаны осы
төрт түрлі нысандармен үсынуга болады. Нүкте, сызық және
аймақтар өзіне сөйкес символдармен берілсе, ал беттер
биіктікпен немесе компьютер қүралдарымен корсетіледі.
ГАЖ-да барлық деректер кеңістікте орналаскан.
Жоғарыда аталып откен нысандардың жеке немесе
біртекті жинағы озіндік дербес қабат күрайды.
Осы торт кеңістік нысандарымен күнде кездесетін
қоршаған ортаның табиғи немесе әлеуметті феномендерін
үлгілеуге болады.
Нүктелік нысан (роіпг) —
нол олшемдік нысан. Нүктелік
нысан нүктелік координаттар жөне атрибуттармен
сипатталады. Оның жиыны нүктелік қабатты күрайды. Бүл
нысанның әрқайсысы бір нүктеде орналасады. Мысалы;
ағаш, үй, жоддардың қиылысы, бүлақ, үңғыма т.б. Мүңдай
нысандарды дискретті деп атайды, себебі әр уакытта
кеңістікте бір ғана нүктені алып жатады. Бейнелеу
барысында, мүңдай нысандар кеңістікте не ені, не үзыңдығы
27
Достарыңызбен бөлісу: |
