68
Басқарушыларды бұл кезеңдегі басты тұлға, әрине, кәсіпорын
иесі- капиталист болды.
XIXғ. ортасыннан бастап жүйелі басқару тұжырымдамасы
дами бастады. XXғ. басында бұл тұжырымдама жаңа сапалы
мәнге ие болды- басқаруды ұйымға жетістік әкелуі мүмкін дербес
әрекет ӛрісі ретінде қарастыра бастады. Бұл кезеңді
менеджменттегі жаңа тӛңкеріс кезеңінің басы деп есептеуге
блады. ОЛ менеджрлер тобының капиталистер тобын ысыруымен
сипатталады. Кәсіби менеджлер тобының бӛлінуі басталды.
XIXғ. басы XXғ. аяғы – бұл менеджменттің әлеуметтік-
экономикалық ғылым ретінде пайда болу кезңі. XXғ. бірінші
жартысында басқару ойының үш анық ерекшелінетін мектебі дми
бастады: ғылыми менеджмент мектебі, адамдар қатынасының
мектебі және басқару ғылымдарының мектебі бұл мектептердің
дамуы басқару ойын қалыптастырудың эволюциялық сипатын
айғақтайды. Жаңа мектептің пайда болуы алдыңғысының
қағидаларынан толық бас тартуды ұйғармайтын. Қазіргі кездегі
менеджментті зерттеу аталған мектептер мен олардың сансыз
ӛзгешеліктері жиі қиылысатындықтарын кӛрсетті. Нақты
ӛндірістік менеджментте бір ұйымның шеңберінде, әдетте,
әртүрлі мектептердің элементтері үйлеседі.
Тестілер:
1. Менеджменттегі индустриялы қоғам теориясының ӛкілі:
а) Ф.Тейлор
б) Ф.Гильберт
в) Т.Веблен
г) Дж.Гэлбрейт
д) Г.Эмерсон
2. Менеджменттегі адам қатынастары мектебінің негізін
қалаушы:
а) Ф.Тейлор
б) Ф.Гильберт
в) Т.Веблен
г) Дж.Гэлбрейт
д) Г.Эмерсон
69
3. Ғылыми менеджмент мектебінің негізін қалаушы:
а) Ф.Тейлор
б) Ф.Гильберт
в) Т.Веблен
г) Дж.Гэлбрейт
д) Г.Эмерсон
4. Менеджменттегі технократия теориясының егізін қалаушы:
а) Ф.Тейлор
б) Ф.Гильберт
в) Т.Веблен
г) Дж.Гэлбрейт
д) Г.Эмерсон
70
Ұлттық экономика: негізгі нәтижелер және
оларды ӛлшеу
Француз және ағылшын классиктері ұлттық экономиканың
оның тұтас, бӛлінбеген күйінде қарастырды. Олар шағын
экономикалық нысандар мен үлкен нысандар арасына ешқандай
шекара жүргізген емес сонымен қатар бұл шаруашылық
құрылыстар ӛзара байланысты зерттеледі. Неоклассиктер
біршама
басқаша
істеді.
Олар
бірден
елдің
барлық
шаруашылығын жеке меншік қызметіне аударды. Сонымен қатар
олардың қызметі- не қоғамның килігу қажеттілігін жоққа
шығарды. Мұндай кӛзқарас классикалық капитализм дәуірінің
нақты шындығын айтарлықтай кӛрсетті.
Алайда ұлттық экономика шағын экономикалық нысандарға
аударылатын тұжырымдама ассиметриялы болды. Ол ұлттық
экономиканың қарама – қарсы секторы – жалпы бӛлінбейтін
меншіккке негізделген шаруашылықтың мемлекеттік құрылысын
мойындамайды. Бұл құрылысты неоклассиктер XIXғ. соңы
үшінші бӛлігінде және батыс елдерде шаруашылық ӛмірге
мемлекеттің араласуы айқынырақ бола бастаған бұдан соңғы
кездерде байқамады. XXғ. 30-50 жылдарында мұндай сыңар
жақты кӛзқарасқа қарама-қарсы мемлекеттің шаруашылық
қызметін қоса жалпы ұлттық экономикалық мәселелерін зерттей
бастаған
макроэкономика
пайда
болды.
Батыстағы
макроэкономиканың негізін қалаушы Джон Кейнс деп есептеледі.
Ол ел кӛлемінде ӛндірістің тұрақты ӛсуі мен еңбекке қабілетті
халықты толық жұмыс пен қамтуға қол жеткізу экономика
ӛрісінде мемлекеттің тікелей араласуынсыз мүмкін емес
болғанын дәлелдеп кӛрсетті. Осыған орай әрине ұлттық
экономиканың субъектісі ретінде бір жағынан мемлекеттің және
екінші жағынан фирмалар мен үй шаруашылығы арасында
қандай да бір жаңа қатынастар пайда болды.
Макроэкономиканың
Кейнстік
варианты
теориялық
зерттеудің орталығына ең алдымен халық шаруашылық
қатынастарын қойды. Осыған орай макроэкономиканың даму
мәселелері кӛзден тыс қалды.
Нәтижесінде
басқа
ассиметриалық
тұжырымдама
қалыптасты.
71
Осыдан барып экокнмикалық теорияның екі әртүрлі бӛлігі
ӛзара немен ӛзгешеленеді деген сұрақ туды.
Бұл сұрақтың жауабы ретінде мынадай теңдеу келтіріледі.
Кӛрнекті түрде айтқанда микроэкономика жеке ағашты, ал
макроэкокономика тұтас орманды зерттейді. Бұдан мынадай
айқын қорытынды келіп шығады:
Микроэкокомика (ағаш) пен макроэкономика (орман)
арасында ең басты сандық ӛзгешеліктер бар. (Осы тәрізді пікірді:
экономиканың
оқулығында
С.Фишер,
Р.Дорнбуш
және
Р.Шмалензи
профессорлар
білдірді.
Акценттеріндегі
ӛзгешеліктеріне
қарамастан
микроэкономикамен
макроэкономика мәнісі бойынша әртүрлі пәндер емес. Бірдей
тұжырымдамалар және негізгі идеялар екі салада да қлданылады)
Тестілер:
1. Ұлттық есеп жүйесі нені білдіреді?
а) бір жағыгда ресурстар, екінші жағында олардың
пайдалануы кӛрсетілген арнайы байланыстар
б) айырбас операциялары жиынтығының тепе- теңдік күйін
білдіретін ӛзгеше кестелер
в) елдің негізгі экономикалық кӛрсеткіштерін бағалайтын
халық аралық стандарт
г) ЖІӚ, ЖҰӚ, ТҰӚ, және жеке табыс оның құраушы
бӛліктері болып табылады.
д) барлық белгілердің жиынтығы
2. Елдегі бар еңбек пен жасалған әрі қорланған материалдық игіліктер
а) түпкі ӛнім
б) қоғамдық жиынтық ӛнім
в) жалпы ұлттық ӛнім
г) ұлттық табыс
д) ұлттық байлық
3. Белгілі кезеңде жасалған материалдық ӛндірістің барлық ӛнімі:
а) түпкі ӛнім
б) қоғамдық жиынтық ӛнім
в) жалпы ұлттық ӛнім
г) ұлттық табыс
д) ұлттық байлық
