57
қалпына келтіруге ғана емес, сонымен қатар оның еңбекке
қаблетсіз отбасы мүшелерін асырауға да жеткілікті болуы тиіс.
Бұл жұмысшы күшін ұдайы ӛндіру құнының тӛменгі шегі болып
табылады.
Жалақының мӛлшерін анықтайтын екінші әлеуметтік –
ұдайы ӛндірушілік фактор – қызыметкерлер біліктілігінің
деңгейі.
Жалақы мӛлшері мен байланысты үшінші әлеуметтік – ұдайы
ӛндірушілік фактор – әр түрлі елдердегі әлеуметтік және
экономикалық ӛмір жағдайларының даму деңгейіндегі ұлттық
ерекшеліктер.
Еңбек ақы тӛлеудегі бұл ерекшеліктер,түптей келгенде,
ӛндіргіш күштердің ғылыми-техникалық деңгейі мен қоғамдық
еңбектің тиімділігіне, жұмысшы күшінің даму деңгейіне, ӛмірдің
қол жеткізілген қалыпты сапаларына және басқада факторларға
байланысты.
Еңбекке ақы тӛлеудің мӛлшеріне нарықтық факторлар елеулі
әсер етеді. Бірінші нарықтық фактор – еңбек нарығындағы
сұраныс пен ұсыныс. Еңбек үшін сый беру мӛлшері бәсекелес
нарықта сұраныс пен ұсыныс заңдарына сәйке ӛзгеруі мүмкін.
Еңбек үшін сый беру мӛлшеріне әсер етуші екінші нарықтық
фактор еңбек нарығындағы бәсеке немесе монополия болып
табылады, бұл нарықтағы бәсеке, әрине, жалақы деңгейінің
еңбектік тепе-теңдік бағасына жақындауына әкеледі, яғни еңбек
арығы ӛзіне тән бәсекесімен мынадай принципті пайымдайды:
еңбек үшін тең ақы.
Тестілер:
1. I – дифференциалдық рентаның пайда болу себептері:
а) Жердің жекелеген учаскелерінің құнарлылығындағы
ерекшелік
б) Нарыққа қарағанда учаскенің орналасу ерекшелігі
в) Жердің экономикалық құнарлылығын арттыру
г)
Учаскелерді
орналастырумен
құнарлылығындағы
ерекшеліктер
д) Барлығы дұрыс
58
2. II- дифференциалдық рентаның пайда болу себептері:
а) Жердің жекелеген учаскелерінің құнарлылығындағы
ерекшелік
б) Нарыққа қарағандағы учаскенің орналасу ерекшелігі
в) Жердің экономикалық құнарлылығын арттыру
г)
Учакелерді
орналасуымен
құнарлылығындағы
ерекшеліктер
д) Барлығы дұрыс
3. Жалпылай алғанда дифференционалдық рентаның пайда болу
себебі:
а) Жерге деген жеке меншіктің монополиясы
б) Жерде капиталистік шаруашылық жүргізудің монополиясы
в)
Нарыққа
қарағанда
учаскенің
орналасуы
мен
құнарлылығының ерекшелігі
г) Жердің шектеулігі
д)
Қоғамның
ауылшаруашылық
ӛнімдеріне
деген
қажеттілігінің ӛсуі
4. Жер рентасының екі қалыпты нысаны:
а) Абсолюттік және монополиялық
б) Дифференционалдық және монополиялық
в) Монополиялық
г) Құрлыс учаскесінен рента
д) Абсолюттік және монополиялық
5. Жер бағасы анықталады:
а) Жер құнымен
б) Жер рентасының кӛлемімен
в) Қарыз процентінің нормасымен
г) Жер құнымен және жер рентасының кӛлемімен
д) Жер құнымен және қарыз процентінің нормасымен
6. Ӛндіріс факторы ретінде капитал мына түрдегі табыс береді:
а) Девидент
б) Жалақы
в) Рент
г) Процент
д) Сыйақы
59
7. Бастапқы нысандарының үш нысаны:
а) Процент,рента,әлеуметтік трансферттер
б) Жалақы,пайда рента
в) Процент,халықтан алынатын салық, қарыз
г)
Қалыпты
пайда
жалгерлік
ақы,аммортизациялық
аударымдар
д) Девиденттер, процент,зейнетақы
8. Жалақының нысанын кӛрсет:
а) Номиналды жалақы
б) Нақты жалақы
в) Кесімді жалақы
г) Дифференционаланған жалақы
д) Жалақының тарифтік жүйесі
9. Ӛзге жағдайлар тең болған кезде жер рентасы ӛседі,егер:
а) Жер бағасы тӛмендесе
б) Жерге деген сұраныс ӛссе
в) Жерге деген сұраныс азайса
г) Жердің ұсынысы ӛссе
д) Банк процентінің нормасы артса
10. Жер иесі жыл сайын ӛз жер учаскесі үшін 4200 долар рента
алады, ал банк ӛз салымшыларына жылына 3,5% сыйа0ы т-
лейд37
Жер бағасы:
а) 100 мың доллар
б) 120 мың доллар
в) 15 мың доллар
г) 50 мың доллар
д) 200мың доллар
11. Еңбекке деген сұраныс функциясын құрған кезде аргумент
ретінде болады:
а) Жалақы
б) Баға
в) Процент ставкасы
г) Табыс
д) Еңбек ұсынысы
60
12. Жалақының негізгі нысандары:
а) Номиналды және нақты
б) Натуралды және ақшалай
в) Мерзімді және кесімді
г) Прогрессивті және регриссивті
д) Тура және жанама
13. Нақты жалақы бұл:
а) Атқарылған жұмыс күші үшін алынған ақша соммасы
б) Еңбек үшін алынған ақшаға сатып алуға болатын тауарлар
мен қызметтер саны
в) Жұмыстағы және банктегі салым үшін алынған ақша
соммасы
г) Жыл қортындысы бойынша жұмыста алынған ақша
соммасы
д) Жинақ нысанында жыл ішінде жиналғанақша соммасы
14. Нақты жалақы деңгейіндегі ӛзгерісті номиналды жалақыны
қай кӛрсеткіштің динамикасымен салыстыру арқылы анықтауға
болады:
а) Пайда нормасының
б) тауарлар мен қызметтер бағалары деңгейінің
в) салық салу ставкасының
г) жұмыс аптасы үзақтығының
д) процент нормасының
