69
ҚАЗАҚСТАН МЕКТЕПТЕРІНДЕГІ БАЛАЛАРҒА ҚАТЫСТЫ
ЗОРЛЫҚ-ЗОМБЫЛЫҚТЫ БАҒАЛАУ
15,2%). Ата-аналарына бауыр басуы төмен ба-
лалар арасында, сондай-ақ ата-аналарына ба-
уыр басуы жоғары балалармен салыстырғанда,
жыныстық сипаттағы пікір айту мен қысымшылық
жасау (5,9%) және кемсіту (7,9%) ықтималдығы
барынша жоғары болған (тиісінше, 2,6% және
4,2%). Қорыта келгенде, ата-аналарына бауыр
басуы төмен балалар арасында сондай-ақ ата-
аналарына бауыр басуы жоғары балалармен
салыстырғанда,
мектептерде басқа балаларды
қорқытып, ақшаларын тартып алу (2,1%) және
кибербуллингке (2,6%) қатысу ықтималдығы
айтарлықтай жоғары болған (тиісінше, 0,4% және
0,8%).
3.16–кесте. Балалардың демографиялық деректері мен басқа да көрсеткіштер бойынша
мектепте зорлық-зомбылық және кемсіту жасаған тұлғалар (сауалнама жүргізу)
Іріктеме
N=4207
Психология-
лық зорлық-
зомбылық
жасау
Жеке
зорлық-
зомбылық
жасау
Қорқытып
алушылық
Жыныстық
сипаттағы пікір
білдірулер мен
қысымшылықтар
жасау
Кибербул-
линг жасау
Кемсітулер
жасау
n
%
n
%
n
%
n
%
n
%
n
%
Жынысы
Қыз балалар 241 11,3% 173 8,1%
11
0,5%
39
1,8%
11
0,5%
83
3,9%
Ер балалар
346 16,7% 487 23,6% 17
0,7%
82
4,0%
31
1,5% 107 5,2%
Сыныбы
5-сынып
83 11,3% 84 11,4%
4
0,5%
22
3,0%
5
0,7%
33
4,5%
6-сынып
89 11,6% 115 15,0%
6
0,8%
23
3,0%
14
1,8%
40
5,2%
7-сынып
105 14,7% 122 17,0%
2
0,3%
17
2,4%
1
0,1%
44
6,1%
8-сынып
115 16,5% 110 15,8%
8
10,2%
18
2,6%
15
2,2%
34
4,9%
9-сынып
107 15,3% 133 19,1%
4
0,6%
21
3,0%
3
0,4%
23
3,3%
10-сынып
88 14,7% 96 16,1%
1
0,2%
20
3,3%
4
0,7%
16
2,7%
Қала/ауыл
Қала
354 15,5% 393 17,2%
8
0,4%
59
2,6%
18
0,8% 114 5,0%
Ауыл
233 12,1% 267 13,9% 17
0,9%
62
3,2%
24
1,2%
76
4,0%
Отбасындағы зорлық-зомбылық
Жоқ
373 10,9% 454 13,3% 12
0,4%
72
2,1%
22
0,6% 108 3,2%
Иә
209 27,4% 200 26,2% 13
1,7%
46
6,0%
20
2,6%
78 10,2%
Ата-аналарына бауыр басуы
Төмен
80 23,5% 72 21,2%
7
2,1%
20
5,9%
9
2,6%
27
7,9%
Жоғары
505 13,1% 586 15,2% 17
0,4%
100
2,6%
32
0,8% 161 4,2%
Мектепке бауыр басуы
Төмен
53 31,2% 60 35,3%
5
2,9%
14
8,2%
5
2,9%
16
9,4%
Жоғары
534 13,2% 600 14,9% 20
0,5%
107
2,7%
37
0,9% 174 4,3%
Ашу-ыза
Төмен
227 7,6% 311 10,4%
9
0,3%
51
1,7%
14
0,5%
69
2,3%
Жоғары
360 29,4% 349 28,5% 16
1,3%
70
5,7%
28
2,3% 121 9,9%
Жеке содырлық
Төмен
215 7,3% 183 6,2%
9
0,3%
46
1,6%
12
0,4%
70
2,4%
Жоғары
372 29,7% 477 38,1% 16
1,3%
75
6,0%
30
2,4% 120 9,6%
70
ҚАЗАҚСТАН МЕКТЕПТЕРІНДЕГІ БАЛАЛАРҒА ҚАТЫСТЫ ЗОРЛЫҚ-ЗОМБЫЛЫҚТЫ БАҒАЛАУ
3.16-кестеде
сондай-ақ, балалардың
мектепке
бауыр басуы мен мектепте зорлық-зомбылық
жасау және кемсіту арасындағы арақатынас
қарастырылған. Бұның алдындағы зерттеулер
мектепке бауыр басуы төмен немесе басқа ба-
лалармен және оқытушыларымен бауыр ба-
суы нашар балалар арасында мектепте зорлық-
зомбылық жасау және кемсіту ықтималдығы
барынша жоғары екенін көрсетті. Осы зерттеулерді
қолдау үшін, 3.16-кестеде мектепке бауыр басуы
жоғары балалармен салыстырғанда, мектепке
бауыр басуы төмен балалар арасында мектептегі
басқа балаларға қатысты психологиялық
(31,2%) және жеке (35,3%) зорлық-зомбылық
жасау ықтималдығының үш еседен барынша
жоғары екендігі көрсетілген (тиісінше, 13,2%
және 14,9%).
Мектепке бауыр басуы төмен балалар арасын-
да сондай-ақ мектепке бауыр басуы жоғары ба-
лалармен салыстырғанда, жыныстық сипаттағы
пікір білдіру мен қысымшылық жасау (8,2%)
және кемсітушілер (9,4%) ықтималдығы екі
есе жоғары болған (2,7% және 4,3%). Қорыта
айтқанда, мектепке
бауыр басуы төмен бала-
лар арасында мектепке бауыр басуы жоғары
балалармен салыстырғанда, басқа балалардан
қорқытып ақша тартып алу (2,9%) және кибер-
буллингке (2,9%) қатысу ықтималдығы едәуір
жоғары болған (тиісінше, 0,5% және 0,9%).
Қорытындысында, 3.16-кестеде мектеп-
те зорлық-зомбылық жасауға және кемсітуге
балалардың ашу-ызаға және жеке содырлыққа
бейімділігінің әсері көрсетілген.
Ашу-ызаға және
жеке содырлыққа бейімділігі жоғары балалар
ашу-ызаға және жеке содырлыққа бейімділігі
төмен балалармен салыстырғанда тиісінше,
29,4% және 29,7%), психологиялық зорлық-
зомбылық актілерін төрт есе жиі жасайды
(тиісінше, 7,6% және 7,3%). Одан басқа, ашу-
ызаға бейімділігі жоғары балалар (28,5%) ашу-
ызаға (10,4%) және жеке содырлыққа (6,2%)
бейімділігі төмен балалармен салыстырғанда,
мектепте жеке зорлық-зомбылық жасау актілеріне
(38,1%) үш есеге дерлік көбірек бейім болған.
Одан басқа, ашу-ызаға және жеке содырлыққа
бейімділігі жоғары балалар ашу-ызаға және
жеке содырлыққа
бейімділігі төмен бала-
лармен салыстырғанда (тиісінше, 0,3% және
0,3%), басқа балалардан төрт есе жиі қорқытып
ақша тартып алатыны туралы айтты (тиісінше,
1,3% және 1,3%). Сондай-ақ, ашу-ызаға және
жеке содырлыққа бейімділігі жоғары балалар
(тиісінше, 5,7% және 6,0%) ашу-ызаға және
жеке содырлыққа бейімділігі төмен балалармен
(тиісінше, 1,7% және 1,6%) салыстырғанда,
жыныстық сипатта қорлауға үш есе көбірек бейім.
Ашу-ызаға және жеке содырлыққа бейімділігі
төмен балалармен салыстырғанда (тиісінше,
0,5% және 0,4%),
ашу-ызаға бейімділігі жоғары
балалар кибербуллинг (2,3%) актілерін төрт есе
жиі жасаған және жеке содырлыққа бейімділігі
жоғары балалар (2,4%) алты есе жиі жасаған.
Ақырында, ашу-ызаға және жеке содырлыққа
бейімділігі жоғары балалар ашу-ызаға және
жеке содырлыққа бейімділігі төмен балалар-
мен салыстырғанда (тиісінше, 2,3% және 2,4%)
мектепте басқа балаларға қатысты кемсітушілік
сипаттағы іс-әрекеттерді (тиісінше, 9,9% және
9,6%) төрт есе жиі жасаған.
Мектепте зорлық-зомбылық
жасаған балаларға тиетін
салдарлар
Сұхбат жүргізілген балалардан мектепте зорлық-
зомбылық іс-әрекеттерін жасаған балаларға не
болғаны туралы сұрадық. Сұхбат жүргізілген 402
баланың арасында 37,0%-ы
өздері куә болған
мектепте зорлық-зомбылық жасаған адамдарға
ештеңе болмағанын айтты. Бірнеше бала былай
түсіндіреді: «Ол мектепке келуін қойған жоқ,
оны жазалаған жоқ» [314]. Көп жағдайда бала-
лар мектепте зорлық-зомбылық жасағандарға
ештеме болмағанын айтты, себебі мектептегі
зорлық-зомбылық жағдайы туралы ешкім
ешкімге хабарламаған, мектеп мұғалімдері де,
қызметкерлер де
мектептегі зорлық-зомбылық
куәгері болмаған.
«Ештеңе емес, олар ақшаны тартып алып, мек-
тепке еркін келіп жүреді. Бірақ оларды ешкім
жазаламайды». [355]
«Ештеңе емес, олар ер балаларға айтып қоймауы
үшін оларды қорқытады». [353]
Екінші жағынан, кейбір балалар зорлық-
зомбылық жасаған адамдар туралы және
мектептегі зорлық-зомбылық проблемалары ту-
ралы барлығының білетіндері, бірақ мәселелерді
жою немесе зорлық-зомбылық себепшілерін
