Қазақ тілі мен әдебиеті (оқыту тілі қазақ тілі емес мектептер үшін) Қысқа мерзімді жоспарлар жинағы 8-сынып

 
 
 
 
9.5  Биоалуантүрлілік. Жойылып бара жатқан жануарлар мен өсімдіктер 
 
Сабақтың тақырыбы: «Өсімдіктер экологиясы» 
 
Оқу мақсаттары 
8.5.1.5 демеулік шылаулардың (болымсыздық немесе 
қарсы мәнді, нақтылау) қызметін білу, ауызша және 
жазба жұмыстарда орынды қолдану 
Сабақ мақсаттары 
Демеулік шылауларды ауызша және жазба жұмыстарда 
орынды қолданады 
Құндылықтарды дарыту 
азаматтық жауапкершілік 
Пәнаралық байланыс 
биология 
АКТ қолдану дағдылары 
PowerPoint презентациясы 
Бастапқы білім 
М.Әуезов «Көксерек» әңгімесі 
Тірек сөздер 
тал, көшет, қалпына келтіру, көзделіп отыр 
Қажетті ресурстар 
 
 
Сабақтың жүргізілу барысы 
 
Грамматиканы түсіну. 
1-тапсырма.    Демеулік  шылаулар  –  тіркескен  сөздеріне  қосымша  мағына,  сөйлемге 
эмоционалды өн беретін шылаулар.  
 
 
 
 
 
 
 
Практикалық тапсырма 
 
2-тапсырма. Мәтіннен демеулік шылауларды тауып, мағыналарын анықта. 
 
Адамдар  мыңдаған  жылдар  бойы  өсімдіктер  мен  жануарлар  дүниесін  пайдаланып 
келді және де өзінің жан-жақты тіршілігінде жануарлар мен өсімдіктердің пайдалы қорын 
қолданып  қана  қойған  жоқ,  сонымен  бірге  табғатты  өзгерту  арқылы  көптеген  түрлердің 
өмір  сүру  жағдайларына  әсер  етті.  Табиғатқа  ықпал  етудің  әсерінен  жер  бетінде 
өсімдіктер  мен  жануарлардың  кейбір  түрлерінің  жойылу  процесі  басталды.  Ал  жасыл 
өсімдіктер Жер ғаламшарының «өкпесі» ғой, өсімдіктердің адам өмірінде де алатын орны 
ерекше.  Адам  күнделікті  өзіне  қажетті  тамағын,  киімін  және  тұрмысына  қажетті 
бұйымдар мен заттарды да өсімдіктерден алады. Дана халқымыз «Атаңнан мал қалғанша 
Бағалау критерийі 
Дескриптор 
 
Эссе құрылымы мен 
дамуын  сақтап, 
тақырыпқа байланысты 
берілген мәселенің 
оңтайлы шешілу 
жолдарын ұсынады 
- кіріспе бөлімде кілт сөзге 3-4 сөйлеммен анықтама береді; 
- негізгі бөлімде мәселеге қатысты пікірін білдіреді; мысалдар  
   келтіреді; мәселенің шешу жолдарына 2-3 ұсыныс береді; 
- тақырып бойынша меңгерген сөздерді орынды қолданады; 
- қорытынды бөлімде тақырыпқа қатысты ой қорытындысын  
  жасайды. 
Нақтылау мәнді демеуліктер:  
қой (ғой), -ды, -ді, -ты, -ті. 
Мысалы, сол ғой, айтқан-ды, көрген-ді. 
Болымсыздық демеуліктер: тұрсын, 
тұрмақ, тұрғай, түгіл. 
Мысалы, ол түгіл, сен тұрмақ. 

 
 
тал  қалсын»,  «Бір  ағаш  кессең,  он  тал  ек»  деп  айтқан-ды.  Наурыз  мейрамы  кезінде 
бұлақтардың  көзі  ашылып,  жағалауына  жасыл  көшеттер  егілген.  Бұл  мыңдаған  жылдар 
жалғасып  келе  жатқан  халықтық  экология  үлгі-өнегелік  дәстүр.  Халықтық  тыйым 
сөздердің көпшілігі өсімдіктерді аялай білуге арналған. Мысалы, «жалғыз ағашты кеспе», 
«орманды өртеме», «көкті таптама», «гүлді жұлма», «бұтақты сындырма». 
Қазақстанның  өсімдіктерге  арналған  Қызыл  кітабы  1981  жылы  шықты.  Онда  306 
өсімдік түрі тіркелген-ді. Жаңа нұсқасына 400 өсімдік түрін тіркеу көзделіп отыр.   
 
Өнім не нәтиже 
  
3-тапсырма. Нақтылау, болымсыздық демеулік шылауларды қолданып, берілген тақырып 
бойынша топпен постер жасап, сынып алдында қорға. 
 
1-топ: «Орман – ел дәулеті, жер сәулеті».  
2-топ: «Бабалар еккен шынарды балалары саялайды» 
3-топ: «Табиғатты аялап, қорғайық!» 
1 
1-сурет. Науырзым қорығы.               2 сурет. Қызғалдақ.                 3 сурет. Бәйшешек.  
 
 
Жағдаятттық тапсырма.  
«Бүкілқазақстандық  ағаш  отырғызу  күні»  акциясы  өткізілуде.  Сенің 
ата-анаң  да  «Көгалдандыру  –  көптің  ісі»  деп  барғалы  жатыр.  Ал  сен 
болсаң,  бірнеше  күн  бұрын  досыңмен  кинотеатрға  баруды  жоспарлап 
қойған едің. Осындай жағдайда сенің шешімің қандай болмақ, демеулік 
шылаудың бір түрін қолданып, досыңа не ата-анаңа бармаудың себебін 
түсіндір. 
 
_____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________ 
 
Бағалау критерийі 
 
Дескриптор 
Демеулік шылауларды 
ауызша және жазба 
жұмыстарда орынды 
қолданады 
- нақтылау, болымсыздық демеулік шылаулардың жасалу  
  жолын түсінеді; 
- демеулік шылауларды ауызша және жазба жұмыстарда  
  орынды қолданады. 

 
 
10-бөлім: Наурыз және әлем халықтарының оны қарсы алу ерекшеліктері
 
Б.Ж.Бопайұлы «Қазақы наурызнама» (үзінді) 
 
10.1. Сабақтың тақырыбы: «Наурыз салты» 
Оқу мақсаттары 
8.1.4.1 - орта көлемді прозалық, драмалық және поэзиялық 
шығармалардан үзінді тыңдау, тақырыбы мен идеясын 
талдау; 
Сабақ мақсаттары 
Б.Ж.Бопайұлының  «Қазақы наурызнама» атты 
шығармасынан үзінді тыңдап, тақырыбы мен идеясын 
талдайды.  
Құндылықтарды дарыту 
Құрмет
 
Бастапқы білім 
Биоалуантүрлілік. Жойылып бара жатқан жануарлар мен 
өсімдіктер
 
Тірек сөздер 
Наурыз мерекесі, Қызыр ата, Ұлыс күні 
 
 
                                         Сабақтың жүргізілу барысы 
 
                  
Мәтіналды жаттығулар 
 
1-тапсырма. «Қатесін тап» 
 

 
Мұғалім оқыған әңгімені тыңда; 

 
қате жерінде қол соқ;  

 
қатені дұрыста; 

 
әңгімені тыңдап, сабақ тақырыбын болжа. 
 
Мәтін. 
Бүгін наурыз мейрамы. Ұйқыдан оянып, күнтізбеге көз салдым, 22 ақпан екен. Тез 
жуынып, үстіме аяз атаның киімін киіп, мектепке асықтым.  Кеше анама осы мерекенің 
басты  тағамы  –  күркетауық  пісіріп  беруін  өтінген  едім.  Анам  менің  тілегімді 
орындапты. Тағамды алып, мереке болатын алаңға  жол тарттым.  Мен келсем, мереке 
басталып  кетіпті.  Барлығы  ұлттық  ойындар  ойнап,  қазақтың  салт-дәстүрін 
тамашалап жүр екен.  
 
2-тапсырма. Екі бағандағы сөздерді мағынасына сай сәйкестендір. 
 
Дабыралы 
Ырыс 
Құт 
Думанды, салтанатты 
Үрку 
Қорқу 
Ескі-құсқы 
Қыстан қалған, сақталған ет 
Сүр ет 
Ескі, тозған 
Қатық 
пияз тұқымдастар тобына жататын өсімдік 
Сарымсақ 
Сүттен жасалатын тағам 
Қызыр ата 
Мифтік бейне, бақыт әкелуші 
Ырыздық 
Береке 
 
 
                 Мәтінмен жұмыс кезеңі 
 
 
Т 
Т