А. Д. Дінасылов, Э. А. Яхъяев, Е. М. Мажиев

 
 
 
14 
2.5 Негізгі жазулар 
Негізгі жазуды сызбаның оң жақ төменгі бұрышына орналастырады. А4 
пішіндерінде  ол  парақтың  тек  қысқа  жағы  бойымен,  ал  қалған  пішімдерде  – 
қысқа  жағы  бойымен,  сондай–ақ  парақтың  ұзын  жағы  бойымен 
орналастырылуы мүмкін.  
ГОСТ  2.104–2006  сызбалардағы  негізгі  жазулардың  пішіндерін     
тағайындайды. Жекелегенде, сызбалар мен сұлбалар үшін пішін 1 (2.4 сурет), 
ал  мәтіндік  конструкторлық  құжаттардың  бірінші  және  бастапқы  парақтары 
үшін  –  пішін  2  (2.5  сурет)  қолданылады.  Сызбалар  мен  сұлбалардың  және 
мәтіндік конструкторлық құжаттардың келесі парақтары үшін – пішін 2а (2.6 
сурет) пайдаланады.  
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
2.4 сурет 
2.5 сурет 
2.6 сурет 

 
 
 
15 
Негізгі  жазуда  (графалар  нөмірлері  жақшаларда  берілген)  мыналар 
көрсетіледі: 
 1 графа  – бұйым атауы (мысалы, Білік); 
 2  графа  –  техникалық  құжаттың  белгілеуі  (АЭжБУ  дағы  оқу 
сызбаларында  мына  түрдегі  белгілеу  ұсынылады:  АУк-13-02.01.03.08,  мұнда 
АУк-13-02  –  оқу  тобының  индексі,  01  –  ЕГЖ  нөмірі,  03  –  осы  ЕГЖ  дағы 
тапсырма нөмірі, 08 – нұсқа нөмірі); 
3  графа  –  материал  белгілеуі,  бұл  графаны  тек  бөлшек  сызбаларында 
толтырады (мысалы, Ст3 ГОСТ 380-2005); 
4  графа  –  литералар,  ГОСТ  2.103-68  бойынша  нақты  бір  құжатқа 
берілген  (графаны  сол  жақ  шеткі  тор  көзден  бастап  ретімен  толтырады. 
Мысалы, О литерасы – «тәжірибелік үлгі», «тәжірибелік топтама», У литерасы 
– «оқу сызбасы» дегенді білдіреді; У литерасы стандартпен қарастырылмаған, 
бірақ техникалық оқу мекемелерінде кеңінен қолданылады) 
5 
графа – бұйым салмағы (мысалы, 0,75 кг); 
6   графа  –  зат  кескіннің  сызбадағы  масштабы  (мысалы,  1  :  1),  ГОСТ 
2.302–68 сәйкес қойылады; 
7  графа  –  парақтың  реттік  нөмірі  (мысалы,  3);  егер  сызба  бір  парақта 
орындалса онда графа толтырылмайды;  
8  графа  –  құжат  парақтарының  жалпы  саны  (графаны  тек  бірінші 
парақта ғана толтырады) ;  
9  графа  –  нақты  сызбаны  шығарған  кәсіп  орын  атауы:  негізгі  жазуды 
орындаудың мысалы, 2.7 суретте көрсетілген. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
3 Сызбаларда өлшемдерді қою 
 
Сызбалардағы барлық кескіндерде өлшемдер қойылу керек. Өлшемдерді 
қою кезінде ГОСТ 2.307-2011 негізгі қағидаларын басшылыққа алу қажет.
 
 
Сызбада  орындалған  кескіндердің  масштабына  қарамастан  бөлшектің 
және оның элементтерінің нақты шамадағы өлшемдері қойылады.  
Сызықтық  өлшемдер  сызбада  өлшем  бірліктерінің  белгілеуінсіз 
миллиметрде,  бұрыштық  өлшемдер  –  градуста,  минуттар  мен  секундтарда 
өлшем бірліктерімен бірге көрсетіледі.  
2.7 сурет 

 
 
 
16 
Сызбада  өлшемдерді  қою  үшін  шығару  және  өлшем  сызықтарын 
(жіңішке тұтас сызықтар) жүргізеді. Түзу сызықты кесіндінің өлшемдерін қою 
кезінде  өлшем  сызығын  осы  кесіндіге  параллель,  ал  шығару  сызықтарын-
өлшем сызықтарына перпендикуляр жүргізеді (3.1,а сурет). 
Бұрыштың  өлшемін  қою  кезінде  өлшем  сызығын  доға  түрінде  және 
центрі  оның  төбесінде  болатындай  етіп,  ал  шығару  сызықтарын  радиалды 
(3.1,б  сурет)  етіп  жүргізеді.  Шеңбер  доғасының  өлшемін  қою  кезінде  өлшем 
сызығын  доғаға  концентрлі  етіп  ал  шығару  сызықтарын  –  бұрыштың 
биссектрисасына параллель етіп жүргізеді және өлшем санының үстінен мына 
белгіні        қояды (3.1,а сурет). 
Өлшем  сызықтарын  кескін  контурынан  тысқары  қойған  тиімдірек. 
Өлшем  сызықтары  ретінде  контур  сызықтарын,  центрлік  және  шығару 
сызықтарын пайдалануға жол берілмейді. 
 
 Өлшем 
және 
шығару 
сызықтарының 
қиылысуын 
неғұрлым 
болдырмауға  тырысу  қажет.  Өлшем  сызығын  шығару,  өстік  және контурлық 
 3.1 сурет 

 
 
 
17 
 3.3 сурет 
сызықтарға  тіреп,  екі  жақ  ұшын  нұсқалармен  шектейді.  Радиустың  өлшем 
сызығы  анықталатын доға немесе дөңгелену  жағынан бір жақты нұсқамамен 
шектеледі  (3.1,б  сурет).  Шеңбер  диаметрін  көрсету  кезінде,  оның  толық 
немесе  жартылай  сызылғандығына  қарамастан,  өлшем  сызықтарын  үзіп 
жүргізуге  рұқсат  етіледі.  Үзуді  шеңбер  центрінен  кейін  орындайды  (3.1,в 
сурет). Екі түрлі нұсқамалардың пішіндері мен олардың элементтерінің жуық 
арақатынасы 3.1,г суретте көрсетілген. 
Шығару сызықтарын көрінетін контур сызықтарынан жүргізеді. Шығару 
сызықтары өлшем сызығының нұсқамаларының ұшынан  1...5 мм асып тұруы 
қажет (3.1,г сурет). 
Контур  сызығы  мен  өлшем  сызықтарының  арақашықтығы  кескін 
өлшемдері  мен  сызбаның  қанықтылығына  сай  таңдап  алынады.  Өлшем 
сызығының өзіне  параллель  контур  сызығына  дейінгі ең  кіші  арақашықтығы 
10 мм болуы, ал параллель өлшем сызықтарының ең кіші арақашықтықтары –
7 мм болуы тиіс (3.1,а,г сурет). 
Өлшем  сандарын  өлшем  сызығының  үстіне,  мүмкіндігінше  оның 
ортасына  жақын  етіп  қояды.  Бірнеше  параллель  өлшем  сызықтарын  бір  –
бірінен онша үлкен емес арақашықтықта қою кезінде өлшем сандарын шахмат 
тәрізді ретпен орналастырған жөн (3.1,а сурет). 
 
а)  
б)
ю 
 3.2 сурет