18
Өлшем сызықтарының әртүрлі көлбеулікте орналасуы кезінде сызықтық
өлшемдерді және бұрыштардың әртүрлі орналасуы жағдайларында бұрыштық
өлшемдерді 3.2,а суретте көрсетілгендей етіп қояды. Егер өлшем сызығының
ортасына қойылатын сызықтық немесе бұрыштық өлшемнің өлшем саны
сызықталған аймақтарға (30° бұрыш шамасында) түссе, онда ол горизонталь
орналасқан шығару сызығының сөресінің үстіне қойылады. Кіші өлшемді
бұрыштар үшін орын жеткіліксіз болған жағдайда өлшем сандарын шығару
сызықтарының сөрелеріне кез келген аймақта (3.2,б суреттегі бұрыш 5°)
орналастыра береді.
Егер нұсқалар мен өлшем сандарын
қоюға орын жеткіліксіз болса, онда
оларды 3.3 суретте көрсетілген әдістердің
бірімен қояды. Өлшем сандарын
сызбаның қандайда бір сызықтармен
бөлуге немесе қиып өтуге жол берілмейді.
Өлшем саны қойылатын жерде өстік және
центрлік
сызықтардың
қиылысқан
жерлеріне қоюға болмайды.
Радиустың өлшем санының алдына бас
әріп R (мысалы, R15), ал диаметрдің
өлшем санының алдына -
(мысалы, 30) белгісін қояды. Радиус шамасы
үлкен болған кезде шеңбер доғасының центрін доғаға жақындатуға болады.
Бұл жағдайда радиустың өлшем сызығын 90° бұрышпен іркісін арқылы
көрсетеді (3.4,а сурет). Егер шеңбер доғасының центрінің орналасуын
анықтайтын өлшемдерді көрсету талап етілмесе, онда радиустың өлшем
сызығын центрге дейін жеткізбей және центрге қатысты жылжытып қоюға
болады (3.4,а сурет).
Бір центрден бірнеше радиусты жүргізу кезінде кез келген екі
радиустың өлшем сызықтарын бір түзудің бойына орналастырмау керек (3.4,б
сурет).
Сызбада өлшемдердің жалпы саны неғұрлым аз болуы керек, бірақ
жасау мен бақылау үшін жеткілікті болуы тиіс. Сызбадағы бір элементтің
өлшемдерінің қайталануына жол берілмейді. Бұйымның бірнеше бірдей
элементтерінің өлшемдерін ережеге сай, шығару сызығы сөресінің үстінде
немесе астында мұндай элементтердің санын көрсету арқылы бір рет ғана
қояды (3.5,а сурет). Шеңбер бойымен біркелкі орналасқан элементтер үшін
(мысалы, тесіктер), егерде бұл элементтердің біреуі симметрия өстерінің
бірінде жатса, онда мұндай жағдайда бұрыштық өлшемдер қойылмайды (3.5,а
сурет). Мұнда тек тесік центрлері орналасқан шеңбердің диаметр өлшемі
(3.5,а суреттегі
40) ғана қойылады. Егерде тесіктердің бірде–бірі симметрия
өсінде жатпайтын болса, онда тек бірінші элементке дейінгі бұрышты беру
қажет (3.5,б сурет).
3.4 сурет
19
Сызбаларда тесіктердің тереңдігі
бөлшектің
тілігінде
көрсетіледі.
Сондықтан да тесіктер диаметрлерін
тиісті тіліктерде қойған дұрыс (3.6
сурет).
Сферамен берілген кескінді
орындау кезінде, егер оны өзге
беттерден айыру қиын болса, онда
сфера
диаметрінің
(радиусының)
өлшемін қою кезінде «Сфера» сөзін
жазуға (3.7сурет) немесе белгі қоюға
(мысалы, Сфера R5,
○
40)
рұқсат
етіледі.
Квадратты сызбада оның екі жағының өлшемдерімен немесе
□
белгі
қойылған бір өлшеммен көрсетеді (3.8,а сурет). Жіңішке тұтас сызықтармен
жүргізілген диагональдар (3.8,а сурет) шартты түрде жазықтықты (ГОСТ
2.305-2008) белгілейді.
3.7 сурет
3.6 сурет
3.5 сурет
20
Бұрышы 45° болатын қиықжиектердің өлшемдері 3.9,а суретте
көрсетілген біліктің сол жақ тұйықталатын бетінде көрсетілгендей етіп
қойылады.
Басқадай бұрыштармен берілген қиықжиектердің өлшемдерін сызықтық
және бұрыштық өлшемдерімен (3.8,а суреттегі біліктің – оң жақ
тұйықталатын беті) немесе екі сызықтық өлшемдерімен (3.8,б сурет)
көрсетеді. Сызбада көріністің жартысы тіліктің жартысымен (үстіңгі немесе
сол жақ) бірге кескінделіп орындалған жағдайда, сондай–ақ симметриялы
пішінді симметрия өсіне дейін үзіп орындау кезінде, өлшем сызығын да үзіп
жүргізеді және де ол өс немесе кескіннің үзу сызығынан асып тұратындай етіп
жүргізіледі (3.9 сурет).
Тізбектеле орналасқан өлшем сызықтарындағы нұсқамаларға орын
жеткіліксіз болған кезде, нұсқамаларды айқын қойылған нүктелермен немесе
өлшем сызықтарына 45° бұрышпен жүргізілген кесінді сызықтармен
алмастыруға рұқсат етіледі (3.10,а сурет). Контур сызықтарының немесе
шығару сызықтарының бір–бірімен жақын орналасуының нәтижесінде
нұсқамаға орын жеткіліксіз болған жағдайда контур немесе шығару
сызықтарын үзуге (3.10,б сурет) болады.
Кескіннің сызықталған аймағында өлшем санын қою қажеттілігі
3.9 сурет
3.8 сурет
б)
а)
* Анықтама үшін өлшемдер
2 тесік
21
туындаған жағдайда сызықтау сызықтарын үзеді (3.11 сурет).
Техникалық сызбаларда өлшемдерді тұйықталған тізбек түрінде қоюға
болмайды, бұлай қоюға тек осы өлшемдердің бірі анықтамалық өлшем (3.8
суреттегі 35* өлшемді қара ) болған жағдайда ғана рұқсат етіледі.
Кейде бұрыштық өлшемдерді еңістік және конустылық мәндерімен беру
ыңғайлы. Еңістік – бұл берілген түзудің (жазықтықтың) қандайда бір басқа
түзуге (жазықтыққа) көлбеулік бұрышының тангенсі. Бет еңістігін дәл еңістік
бетінің кескінінің үстіне немесе шығару сызығының сөресінің үстіне екі
санның қатынасы түрінде (3.12,а сурет), пайызбен (3.12,б сурет) немесе
промилемен (3.12,в сурет) көрсетеді. Еңістікті анықтайтын өлшем санының
алдына сүйір бұрышы еңістікке қарай бағытталған белгісі қойылады.
3.10 сурет
б)
а)
)
3.11 сурет
3.13 сурет – Конустылықтың белгіленуі
Достарыңызбен бөлісу: |
