Сабақ Сабақтың тақырыбы

1. 
   Математикалық сопроцессор – Екілік сандармен операция орындауды жылдамдатуға арналған.
   
2. 
   Жадқа тікелей шығу контроллері – микропроцессорды магниттік дискілердегі жинағыштарды тікелей басқарудан босатады.
   
3. 
   Енгізу-шығару сопрессоры – енгізу-шығару процедураларының орындалуын жылдамдатады.
   

Программалық басқару принципі неден тұрады?

1. 
   Енгізу құрылғысын пайдаланып компьютердің ішкі жадына программа жазылады.
   
2. 
   Процессор ішкі жад ұяшықтарында орналасқан программаның алғашқы нұсқауын оқиды.
   
3. 
   Нұсқауды орындау:
   

1. 
   Деректерге қолданылатын операциялар (арифметикалық, логикалық).
   
2. 
   Жадтағы деректерді оқу.
   
3. 
   Деректерді жадқа жазу.
   
4. 
   Енгізу құрылғысы арқылы деректерді жадқа енгізу.
   
5. 
   Деректерді жадтан шығару құрылғысына шығару.
   

4. 
   Келесі қажетті ұяшықтағының ішіндегісін оқуға көшу.
   
5. 
   Және т.с.с.с проце ссор жұмысын тоқтату нұсқауына дейін.
   

Қазіргі компьютерде пайдаланылатын программалардың бәрі программалық қамтамасыз ету (ПҚ – software) деп аталады. ПҚ-ны құрайтын программаларды үш топқа бөлуге болады: жүйелік ПҚ, программалау жүйесі, қолданбалы ПҚ. Бұлардың алғашқы екеуін кейде базалық ПҚ деп атайды. Жүйелік ПҚ ядросы операциялық жүйе (ОЖ болып табылады).

ОЖ – компьютердің техникалық жабдықтарымен ең тығыз байланысты ПҚ бөлігі. Операциялық жүйенің негізгі міндеттері: 1) компьютер ресурстарын: процессорлық уақытты, ішкі жадты, файлдарды, сыртқы құрылғыларды басқару; 2) пайдаланушымен диалогты ұйымдастыру.

ОЖ-ның резиденттік бөлігі (ОЖ ядросы) компьютердің жедел жад бөлімінде тұрақты орын алады. Оған ол машинаны іске қосқан кезде жүйелік дискіден жүктеледі. Бұл процедура бастапқы жүктеу деп аталады. Компьютердің бұдан кейінгі жұмысының бәрі ОЖ-ның бақылауымен және басқаруымен жүргізіледі. Операциялық жүйе барлық программаларды жедел жадқа жүктеуді жүзеге асырады, олар жұмыс бастағанда соларға басқаруға береді, орындалатын программалар жұмысын аяқтаған кезде жедел жадтағы олардың орындарын босатады.

ОЖ-ның ең маңызды міндеті – файлдармен жұмыс жасау болып табылады. Сыртқы тасығыштағы файлдарда программалар, деректер, ОЖ-ның өзі сақталады. Операциялық жүйе жабдықтары арқылы сыртқы тасығыштардағы файлдар құрылымымен анықталатын файлдық жүйе жасалады. Файлдармен орындалатын әрекеттердің бәрін (жасау, өшіру, көшірмелеу, атау және т.б.) пайдаланушы операциялық жүйенің көмегімен жүргізіледі.

ОЖ-ның пайдаланушымен қатынас жасауы үшін арнайы командалық тіл Ож (ОС) пайдаланылады. Дербес пайдаланылатын компьютерде бұндай қатынас жасау диалогтік режимде өтеді. Операциялық жүйе белгілі түрде экранға пайдаланушыны шақыруды шығарады, пайдаланушы жауап ретінде анықталған әрекет (программаны іске қосу, дискінің директориін шығару, файлды өшіру және т.б.) жасау ұйғарылған команданы енгізеді. Операциялық жүйе осы команданың орындалуын қамтамасыз етеді және қайтадан пайдаланушымен диалогке оралады.

1. 
   пайдаланушымен диалогті жүзеге асырады;
   
2. 
   басқа программаларды орындауды іске қосады;
   
3. 
   компьютердің ресурстарын (жедел жад, дискідегі орын және т.с.с.) үлестіреді.
   

№2 тапсырма. Операциялық жүйелерді кластарға бөлу түрлерінің аттарын кестеге толтырыңдар.

№2 тапсырма. Пайдаланушының командалық интерфейсі бар операциялық жүйеде және графикалық көптерезелі интерфейсі бар операциялық жүйеде файлды көшірмелеу операциясын орындау кезіндегі әрекеттерін салыстырыңдар және сипаттаңдар.

Адамның компьютермен жұмыс істеуін ұйымдастыру үшін MS-DOS операциялық жүйесінің барлық мүмкіндіктері бар, алайда күнделікті жұмыста оларды пайдалану ыңғайсыз. Біріншіден, файлдық жүйемен жұмыс істеу үшін көптеген файлдың аттарын, және олардың орналасуын есте сақтау керек, не әрдайым анықтамалық функцияны шақырып отыру керек. Екіншіден, MS-DOS шақыруына жауап ретінде командаларды үздіксіз енгізіп отыру процесінің өзі жалықтырады, көп қате кетуі мүмкін.

Уақыт өте және MS-DOS операциялық жүйесінің жетілдіріліп пайдаланушының операциялық жүйемен қатынас жасауын жеңілдетуге арналған әр түрлі программалар – программалар-қабықшалар пайда бола бастады. 1983 жылы американдық программист Питер Нортон жасаған, Norton Commander (NC) деп аталған кезекті программа-қабықша пайда болды. Бұл программа кеңінен тарала бастады да барлық дерлік компьютерде пайдаланатын болды.

Norton Commander пайдаланушыға ыңғайлы интерфейсті жүзеге асырады, сонда мыналарды қамтамасыз етеді:

• 
  файлдық жүйенің экрандағы көрнекі бейнесін және осы жүйе бойынша «саяхаттаудың» қолайлы жабдықтарын;
  
• 
  MS DOS-пен диалогтің қарапайым да икемді механизмін;
  
• 
  Мүмкін болатын барлық қызметші функциялардың (файлдар мен манипуляциялардың: атын өзгертудің, көшірмелеудің, өшірудің және т.с.с., ақпараттық сервистің және т.б.) жүзеге асырылуын.
  

Сұрақтарға жауап беріп, өздеріңді тексеріңдер:

1. 
   Айды қалай өзгерту керек?
   
2. 
   Күнді қалай өзгерту керек?
   
3. 
   Жылды қалай өзгерту керек?
   
4. 
   Уақытты пернетақтадан қалай өзгерту керек?
   
5. 
   Айналдыру батырмасын пайдаланып уақытты қалай өзгертуге болады?
   

1. 
   Екі рет шерту жылдамдығын қалай реттеуге болады?
   
2. 
   Маус көрсеткішінің жылжыту жылдамдығын қалай өзгертуге болады?
   
3. 
   Солақайлар үшін маусты қалай баптауға болады?
   
4. 
   Көрсеткіштің соңынан шлейф қалдыруды қалай жасауға болады?
   
5. 
   Көрсеткіш түрін қалай өзгертуге болады?
   

1. 
   Экранның фондық өрнегін өалай өзгертеді?
   
2. 
   Экранның фондық өрнегінің түсін қалай өзгертеді?
   
3. 
   Өздерің салған суретті жұмыс үстеліне қалай орналастыруға болады?
   
4. 
   Қыстырманы қалай қоюға болады?
   
5. 
   Қыстырманың қандай түрінде мәтінді өздерің өзгерте аласыңдар?
   
6. 
   Рәсімдеу схемасы деген не? Өздеріңе ұнайтын бірнеше рәсім-схемасын жасап алуларыңа бола ма? Оны қалай жасауға болады?
   

1. 
   бұрын жұмыс істеп тұратын программалардың жұмыс істемей қалуы;
   
2. 
   компьютер жұмысының баяулауы;
   
3. 
   файлдар мен қапшықтардың жоғалуы немесе олардың мазмұнының бұрмалануы;
   
4. 
   файл өлшемдерінің өзгеруі;
   
5. 
   дискідегі файл санының кенеттенедәуір көбеюі;
   
6. 
   жедел жад өлшемдерінің кішіреюі;
   
7. 
   компьютер жұмысының жиі іркілісі мен бұзылуы.
   

№3 тапсырма. Вирус топтары мен олардың әрекеттерінің сәйкестігін көрсетіңдер.

Вирустарды байқайтын және жоятын программалар антивирустық деп аталады.

№5 тапсырма. Компьютер вируспен зақымданған жағдайдағы орындайтын әрекеттерінің ретін көрсетіңдер.

1. 
   Вирус өзінің бүлдіру әрекетін жалғастырмауы үшін компьютерді желіден ажырату керек.
   
2. 
   Жазудан қорғалған «эталондық» дискеті бар компьютерді жедел жүйемен жүктеу.
   
3. 
   Вирустарды табу және зақымданған программаларды анықтау үшін эталондық дискеттен детектор-программаларды іске қосу.
   
4. 
   Доктор-программаны пайдаланып, зақымданған файлдарды қалпына келтіру. Доктор-программа қалпына келтіре алмаған зақымданған программаларды жою.
   
5. 
   Дискіден керегі жоқ зақымданған файлдардың бәрін, сондай-ақ архивте көшірмелері бар файлдарды өшіру. Вирус зақымдамаған файлдарды (бұны тексеруші – программа көмегімен анықтауға болады) өшіру міндетті емес.
   
6. 
   Архивтік көшірмелерінен қажетті файлдарды қалпына келтіру.
   

Сақтау жады көлемінің кішіреюіне келтіретін файлдағы ақпаратты түрлендіру процесі ақпаратты сығу деп аталады. Архивтеудің мәнісі мынада: кәдімгі, файлдар немесе қапшықтар сығылады да арнайы архивтік файлға орналастырылады.

1. 
   Файл алып тұрған көлемді қысқарту керек болғанда.
   
2. 
   Файлдарды дискілерге көшірмелеуге кететін уақытты қысқарту үшін.
   
3. 
   Ақпаратты бөгде адамдардың оқуынан, өзгертуінен парольмен қорғау үшін.
   
4. 
   Файлдарды компьютерлік вирустан қорғау үшін.
   

№6 тапсырма. Сәйкестікті тағайындаңдар:

Өздігімен ашылатын архивтік файл дегеніміз – оған архивтеу программасы қосылған кәдімгі архив.

Бұндай архивтің ашылуы оны программа ретінде іске қосқаннан кейін автоматты түрде жүзеге асырылады.
№7 тапсырма. Оқулықтағы сәйкес тақырыбы бетіндегі мәтінді оқып шығып, қойылған сұрақтарға жауап беріңдер де, кестені толтырыңдар.
Үй тапсырмасы.

№8 тапсырма. Әр түрлі архиваторлардың салыстырмалы кестесін толтырыңдар.