6
Кез-келген мәселелерді шешуде олар нақты жағдайға сүйенеді, сонымен қатар,
оларда шындықтың нақты-ситуациялық бағасы басым болады» [8].
Ақыл-ой кемістігі бар оқушыларды еңбек процесіне қосу олардың
сенсорлық, ойлағыштық және орындаушылық қызметтерін түзету мен дамыту
үшін қолайлы жағдай жасайды. Осы жағдайда оқушылардың қабылдауы мен
түсінігі анық көрсетілген пәнге қатыстылыққа ие болады, сондықтан оқушы
үнемі нақты нысандармен оның қасиеттерімен жұмыс істейді.
Осыдан ақыл-ой кемістігі бар оқушылардың қабылдауына тән мазмұнның
жұтаңдығы, көмескілігі, константтылықтың жеткіліксіздігі және т.б. жеңу
мүмкіндігі кеңейеді.
Олар қарапайым пайымдауға қарағанда нақты пәндік мазмұнмен
толығады, біршама сараланған және тұрақты болады.
Еңбек әрекеті процесінде олардың сезім мүшелері енжар әсер етуден
арылады және қабылдаудың белсенді әрекеттік қызметі күшейеді. Қабылдау
пәндерін қайта жасау бойынша қызмет баланың сезіну тәжірибесін
айтарлықтай байытады: пәннің сыртқы түрі туралы түсінігі, қабылданған
нысандар арасындағы қарым-қатынас жөніндегі түсінікпен толығады. Соның
нәтижесінде қабылдаудың бағдарлық-зерттеулік және реттеушілік қызметі
қалыптасады. Еңбекті дұрыс ұйымдастырған жағдайда ойлау операцияларын
тәжірибеде меңгерудің: салыстыру, талдау, жинақтау, жіктеу және әсіресе
қорыту мен назар аударудағы өздерінің кемшіліктерін түзету сияқты
оқушыларға біршама қолжетімді түзетуді қолдану үшін шексіз мүмкіндіктер
беріледі.
Осының нәтижесінде логикалық операция ретінде салыстыру тәсілдерін
тәжірибеде меңгеру пайда болады. Тәжірибелік дағдыларды ақыл-ой әрекеті
жоспарына көшіруге жағдай жасалады. Балалармен еңбек жағдайымен
анықталған нақты қарым-қатынас жасауда осы процеске көптеген жаңа
лексикалық компоненттердің белсенді қорын енгізу есебінен бұйымдар,
бөлшектер, құралдар, жұмыс тәсілдері мен операциялардың атауын білдіретін
жаңа сөздер мен терминдерді енгізудің қажеттілігі оқушылардың тілін
байытады, ал маңыздысы – балалар тәжірибеде ауызша сөйлеу дағдыларын
дұрыс қоюды меңгереді.
Еңбек – арнайы мектептерде өзінің тәжірибелік әрекеті мен оны реттеуді
ұйымдастыру үшін сондай-ақ, ақыл-ой тәсілдері мен әрекеттерін меңгеру
қиындығын жеңу бойынша түзету жұмыстарында кеңінен қолданылады. Осы
мақсатпен еңбек тапсырмаларын орындау процесінде оқушыларды тапсырмаға
бағдарлау, алдағы әрекеттерін ойша және жазбаша түрде жоспарлауы бойынша,
өзін-өзі тексеру дағдысы мен оның орындалу тәсілдерін ауызша түсіндіру
туралы арнайы тәсілдер қолданылады.
Сонымен қатар, оқушылардың еңбек әрекетінің мақсаттылығына бағыт
беруге ерекше көңіл бөлінеді.
Осы сапаларды жасаудағы үнемі жаттығулар оқушылардың тұрақты
сипаттағы өздері қалаған мақсаттылық әрекетіне жол ашады. Жалпы білім
беретін оқу пәндерін еңбек сабағымен байланыста және сабақтастықта меңгеру
нәтижесінде оқушылардың жалпы білім деңгейін арттырудың мүмкіндігі
7
кеңейеді. Еңбек сабақтарын дұрыс қойған жағдайда барлық оқу пәндерінің
мазмұнын құрайтын оқушылардың білімі мен білігін арттыруға, нақтылауға
және түзетуге мүмкіндік беріледі. Сонымен қатар, еңбектің оқушылардың
жалпы физикалық дамуы үшін маңыздылығы баршаға мәлім. Моторикасын,
дене қалпындағы кемшіліктерді түзетумен қатар, ептілік, дәлдік, қозғалыстың
жылдамдығы және үйлесімділігі сынды құнды физикалық қасиеттерді
қалыптастыру, балалар еңбегін дұрыс ұйымдастыру олардың жалпы сауығуы
мен физикалық дамуына мүмкіндік береді. Сонымен қатар, еңбек ақыл-ой және
физикалық дамуын түзетуге әсер етеді, сондай-ақ ол ақыл-ой кемістігі бар
оқушылардың адамгершілігін жетілдірудің күшті құралы болып табылады.
Өзара көмек және жақын серкітестік принципіне құрылған біріккен еңбек
әрекеті оқушыларда еңбексүйгіштік, достық және жолдастық сезімі, ұжымда
жұмыс істей білу, тәртіптілік, ұйымдасушылық және т.б. сынды құнды
моральдік қасиеттерге тәрбиелеудің өзіндік тәжірибелік мектебі болып
табылады. Еңбек балалардың психикасына сауықтырушылық әсерін тигізетін
жағымды эмоциялар қалыптастырады, оларға қуаныш, сергек көңіл-күй
сыйлайды.
Еңбекке баулуға енгізілген көлемді түзету-дамытушылық мүмкіндіктерге
қарамастан, ақыл-ой кемістігі бар балаларды еңбек әрекетіне қосу олардың
дамуындағы кемшіліктерді өздігінен түзете алмайды. Еңбек тек мамандық алу
құралы ретінде ғана қолданған жағдайда, ол өзінің тәрбиелік маңызын
жоғалтады. Өздеріне тиісті басшылық болмаған жағдайда шаршағандықты
сезінбей ұзақ уақыт бірсарынды және үйреншікті жұмысты орындауға бейім
ақыл-ой кемістігі бар балалар өздерінің дамуына мүмкіндік бермейтін тек
механикалық түрде орындауға әдеттенеді.
Еңбекке баулудың қарастырылған міндеттері (кәсіби-еңбек әрекетін
меңгеру, тәрбиелеу және түзету) өзара шарттасқан және тек өзара байланыста
ғана тиімді шешімге ие болады. Сонымен, оқушылардың тәрбиелілік деңгейінің
төмендігі еңбекке баулуға айтарлықтай кедергі келтіреді және жарақаттау
қауіптілігін арттырады. Екінші жағынан, егер оқушы еңбек бойынша
бағдарламалық материалды меңгерген, тәрбиесі жеткіліксіз болса, онда оны
еңбекке даярлығы аяқталған деп санауға болмайды. Еңбектік білімді әсіресе
тәжірибелік білікті қалыптастыру тұлғаның моральдік қалыптасуына мүмкіндік
береді, өйткені еңбекке ептілігі нәтижесінде моральдік қанағаттану сезімі пайда
болады, бұл оқушы тұлғасының адамгершілік дамуының негізі ретінде қызмет
етеді.
