Сы нып тан тыс жұ мыс тың маз мұ ны екі ба ғыт бо йын ша

121
Сы нып тан тыс сабақта оқушылар та ри хи та қы рып тар бо йын-
ша көр кем әде биет тер ді оқи ды. Олар та ри хи дәуір ту ра лы ұзақ қа 
сақ та ла тын елес жа сай ды, оқу шы ның ой-өрі сін ке ңейтеді, ба ла-
лар дың се зі мі не әсер ете ді, адам гер ші лі гін да мы та ды. Сы нып тан 
тыс оқу мін де тін орын дау үшін мұ ға лім жә не бас қа да ере сек тер 
та ра пы нан же тек ші лік жа са лып оты ру ке рек. Мұ ға лім сы нып тан 
тыс оқу ды ба ғыт тауы үшін ба ла лар әде биетін жақ сы бі луі ке рек. 
Мұ ға лім нің жұ мы сы 2 ке зең ге бө лі не ді:
1-ке зең – кі тап ты на си хат тау;
2-ке зең – оның маз мұ нын мең ге ру ге бас шы лық.
Мұ ға лім оқу шы ға оқы ған кі тап ты тал дауға нұс қау бе руі мүм кін.
1. Кі тап тың ав то ры кім?
2. Кі тап қан дай дәуір мен оқи ға лар ту ра лы әң гі ме лей ді?
3. Кі тап тың қан дай ке йіп кер ле рін атай ала сыз, сіздің көз қа ра-
сыңыз қан дай?
4. Кі тап тан са ған ұна ған нәр се?
5. Кі тап не лік тен ұна ды?
6. Бұл ав тор дың та ғы қан дай кі тап та рын бі ле сіз? 
7. Ол кі тап тар не ту ра лы?
Сон дай-ақ мы на дай кес те ұсы ну ға бо ла ды:
Ав тор 
Кі тап тың 
аты
Оқу қа шан 
бас тал ды?
Қа шан аяқ-
тал ды?
Қан дай 
оқи ға
орын 
алған?
Оқи ға ту-
ра лы әсер
Ор та сы нып тар да оқыл ған кі тап тар бо йын ша театр лан ды-
рыл ған кө рі ніс те қойылуы мүм кін. Мы са лы, оқыл ған кі тап тар 
бойын ша ақын дар айтысын, ауыз ша жур нал дар өт кі зу ге бо ла ды. 
Олар ға му зы ка лық өң деу жа са ла ды. Жо ғар ғы сы нып тар да кі тап 
оқу ға же тек ші лік жа сау үшін кі тап қа ре цен зия жа сау қол да ны ла-
ды. Алай да бұл 
– 
күр де лі жұ мыс, сон дық тан оған даяр лы ғы жо-

122
ға ры оқу шы ның кү ші ға на же те ді. Ал жал пы кі тап ты оқу үшін 
тап сыр ма жос пар дың тө мен де көр се тіл ген үш түр лі жа сал ған:
1. Көп те ген шы ғар ма лар үшін жал пы.
2. Же ке шы ғар ма үшін нақ ты.
3. Топ тық бір та қы рып қа ар нал ған бір не ше кі тап үшін.
Кі тап оқу ға бас шы лық жа саудың бір тә сі лі 
– 
оқы ған кі тап бо-
йын ша жа рыс сөз, пі кір та лас ұйым дас ты ру. Оның өт кі зі лу тәр ті бі 
тө мен де көр се тіл ген: 
а) шы ғар ма ны туын дат қан өмір жағ дайы ту ра лы ал ғы сөз;
ә) оқу шы лар дың пі кірта ла сы;
б) мұ ға лім нің қо ры тын ды сө зі. 
Саяси ақ па рат 
–
тәр бие б ерудің бір тү рі. Оны мен бар лық мұ ға-
лім айна лыс қаны мен, не гі зі нен, та рих пә ні бо йын ша тә жі ри бесі 
мол мұ ға лім дер өт кі зіп оты ра ды. Саяси ақ па рат тың мін дет те рі 
қа зір гі за ман ғы сая сат тың сұ рақ та ры на қы зы ғу шы лы ғын ояту; 
га зет пен өз бе тін ше жұ мыс іс тей алу ға ма шық тан ды ру; құ бы лыс-
тар ды жал пы адам зат тық тұр ғы дан тал дау ға дағ ды лан ды ру; ауди-
то рияның ал дын да сөз сөй леу ге дағ ды лан ды ру.
Саяси ақ па рат тар та қы рып тық жә не шо лу лық бо лып бө лі не ді.
Оны өт кі зу тү рі ба ла лар дың жас ерек ше лік те рі не тәуел ді бо ла ды. 
Төменгі сы нып тар да ойын эле ме нт те рін ен гі зу жақ сы нә ти же бе-
ре ді. Ал жо ғар ғы сы нып тар да ал дын ала оқу шы ның да йын да ған 
бір та қы ры бы на сөз сөй леуі не ме се бір мә се ле бо йын ша әң гі ме леу. 
Та рих үйір ме сі сы нып тан тыс жұ мыс тың жүйелі тү рі не жа та-
ды. Ол оқу шы лар дың тұ рақ ты құ ра мы мен ұзақ мер зім ішін де гі 
те рең жұ мыс қа лайық тал ған. Та рих тан үйір ме жұ мы сы оқу шы-
лар дың са бақ та ал ған бі лім де рін те рең тү сі ну ге мүм кін дік бе ре ді, 
пән ге қы зы ғу шы лы ғы мен шы ғар ма шы лық қа бі ле тін да мы та ды, 
ғы лы ми зерт теу дің ал ғаш қы іс кер лік те рін қа лып тас ты ра ды.
Үйір ме лер бел гі лі бір прин цип бо йын ша құ ры ла ды. Олар:
1. Мұ ға лім нің же тек ші лік рө лі.
2. Ерік ті лік прин ци пін сақ тау.
3. Қы зы ғу шы лы ғы мен жұ мыс іс теу.
4. Оқу шы лар дың өз бе тін ше зерт теу жұ мы сын жүр гі зу.
5. Қо ғам ға пай да кел ті руі, жұ мы сын тия нақ ты аяқ тау, перс -
пек ти ва.

123
6. Үйір ме жұ мы сы бо йын ша есеп бе ру мін дет ті түр де мек теп-
тің бар лық ұжым ал дын да жү ре ді. Ор та сы нып оқу шы ла ры 
үшін ойын эле ме нт те рін ен гі зу пай да лы. Ол үшін үйір ме нің 
аты, ере же сі, гим ні, мү ше ле рі, кеуде ге та ға тын ор тақ бел гі-
лер, бел гі лі салт-дәс түр ле рі бо луы мін дет ті. Көп те ген үйір-
ме жұ мыс та ры оқу шы лар дың ғы лы ми қо ғам дық қыз ме ті не 
ұла са ды.
Та ри хи кеш тер мен олим пиада лар – сы нып тан тыс жұ мыс тың 
ма ңыз ды тү рі. Олар да ойын эле мен ті бо ла ды. «Ойын – ба ла ның 
дү ние та ну жо лы», – деп атап көр се те ді М. Горь кий. 9-10 сы нып-
тар үшін олим пиада ІІІ ке зеңнен – мек теп, ау дан дық, қа ла лық тур-
лар мен өте ді. Ал ғаш қы ке зе ңін де оқу шы ның та ри хи та қы рып қа 
жа са ған жаз ба ша жә не оны ауыз ша баян дау жұ мы сы жү ре ді, ал 
үшін ші ке зе ңі тес тік жүйе мен өте ді. Об лыс тық дә ре же де өте тін 
олим пиада ға жо ғар ғы сы нып оқу шы ла ры ірік те ліп алын ған нан 
ке йін бі рін ші ке зе ңін де бел гі лі та ри хи та қы рып тар не гі зін де жаз-
ба ша жұ мыс тар жа за ды. Ал екін ші ке зе ңін де та ри х пә ні бо йын ша 
тес тік тап сыр ма лар ды ше ше ді. Олим пиада нә ти же сі бо йын ша бі-
рін ші орын ал ған оқу шы лар рес пу бли ка дә ре же сін де өте тін пән-
дік олим пиада ға қа тыс а ала ды. Пән бо йын ша өте тін олим пиада да 
бе ріл ген тап сыр ма оқу шы лар дың ой-өрі сін ке ңе йтіп , та рих қа қы-
зы ғу шы лы ғын ояту ба ғы тын да жа са луы тиіс. 
Мұ ра жай лар ды құ ру бір не ше ке зең ге бө лі не ді:
1-інші ке зең – даяр лық ке зең, бұл ке зең де мұ ра жай ке ңе сі құ-
ры ла ды, та қы рып пен жос пар, мұ ра ғат тар ды жи нау жә не ор на-
лас ты ру ке зе гі тал қы лан ады.
2-нші ке зең ма те ри ал жи нау жә не мұ ра ғат тар ды ор на лас ты ру 
(ма те ри ал дар жи нақ тау үшін экс кур сия ұйым дас ты ру, хат ал ма су, 
қор құ рас ты ру, мұ ра ғат тар ды есеп ке алу жә не сақ тау).
3-інші ке зең мұ ра жай дың өзін де гі жұ мыс ты ұйым дас ты ру: 
экс кур со вод топ та рын даяр лау, экс кур сия лар өт кі зу, мұ ра жай экс-
по зи цияла рын са бақ та жә не сы нып тан тыс жұ мыс та пай да ла ну, 
адам дар мен кез де су, қор то лық ты ру. Мұ ра жай жұ мы сы нә ти же-
лі бо лу үшін тө мен де көр се тіл ген бір қа тар та лап тар ды орын дау
ке рек:

1) та ри хи із де ні сі тәуел сіз түр де жү ріп, іс жү зін де бір қа тар нә-
ти же сі бо луы ке рек;
2) мұ ра жай құ ру ке зең де рі мен жұ мы сы ба ры сын да жүр гі зіл-
ген жұ мыс ту ра лы тұ тас мек теп ті ха бар лан ды рып оты ру
ке рек;
3) мұ ра жайды мек теп тің тәр бие оша ғы на ай нал ды ру;
4) мұ ра жай жұ мы сы на қо ғам дық ма ңыз бе ру;
5) мұ ра жай жұ мы сы жал пы мек теп тің дәс түр лі қа лып та сып, 
дам уына кө мек те су ке рек. Сы нып тан тыс жұ мыс тар дың 
бар лы ғын да мұ ға лім ма ңыз ды рөл ат қа ра ды. Нақ мұ ға лім-
нің же тек ші лі гі мен оқу шы ын та-жі ге рін арт ты рып, бұл жұ-
мыс ты өнім ді, та ным дық, шы ғар ма шы лық жә не қыз ық ты 
ете ді.

жүктеу 10,33 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: