Н. К. Алпысбаева та рих ты оқыту

125
17
-дә ріс
МЕК ТЕП ТЕ ТА РИ ХИ ӨЛ КЕ ТА НУ ЖҰ МЫС ТА РЫ 
ЖӘ НЕ ОЛАР ДЫ ҰЙЫМ ДАС ТЫ РУ ЖОЛ ДА РЫ
Жос па ры:
1. Мек теп те гі ту ған өл ке та ри хы бо йын ша жұ мыс ты ұйым дас ты ру жә не жос пар лау.
2. Та ри хи өл ке та ну ма те риалын та рих са бағында жә не мек теп тің бас қа да 
оқу-тәр бие жұ мыс та рын да пай да ла ну.
3. Өл ке та ну мұ ра жа йын ұйым дас ты ру жол да ры.
Мақ са ты: 
студенттерге тарихи өлкетану жұмыстарын жүргізуге қойылатын 
талаптар және өлкетану мұражайын ұйымдастыруға қойылатын талаптар 
туралы түсінік беру.
Мек теп те гі ту ған өл ке та ри хы бо йын ша жұ мыс ты ұйым дас ты ру 
жә не жос пар лау. Мек теп те жүр гі зі ле тін өл ке та ну жұ мыс та ры, яғ ни 
ту ған өл ке нің та ри хын зерт теу, со ның нә ти же сін де жи нал ған ма-
те ри ал дар ды оқу-тәр бие жұ мыс та рын да жос пар лы, жүйелі түр де 
пай да ла ну аса ма ңыз ды. Егер де мек теп те бұл жұ мыс жақ сы жол ға 
қойы лып, жи нал ған ма те ри ал мек теп мұ ра жа йын да, сы нып тың өл-
ке та ну бұ ры шын да сақ тал са жә не та рих са бағында пай да ла нылып 
отыр са, осы пән ді оқы ту дың жо лы на қойыл ған үш мін дет ті: бі лім-
ді лік, тәр биелі лік, да мы ту шы лық ты жү зе ге асы ру ға үлес қо са ды.
Та рих ты бі лу өзі нің от ба сы ның, әуле ті нің, туып-өс кен өл ке-
сі нің та ри хын бі лу ден бас та ла ды. Өзі нің те гін біл ме ген адам өз 
хал қы ның та ри хын бі лу ге ұм тыл майды, оған қы зық пайды. Ал 
мұн дай адам бас қа ха лық тар ды, оның та ри хын, ті лін, әдет-ғұр-
пын құр мет тей де, сый лай да ал май ды. Осы жағ дай лар дың бә рі 
ту ған өл ке нің та ри хын зерт теу дің, оған оқу шы лар ды бел се не қа-
тыс ты ру дың қа жет ті гін дә лел дейді. Сон дық тан да бо лар қа зір гі 
Қа зақ стан Рес пуб ли ка сы ның жал пы бі лім бе ре тін мек теп те рін де 
ту ған өл ке та ри хын зерт теу дің, оның ма те ри ал да рын оқу-тәр бие 
жұ мы сын да пай да ла ну дың мол тә жір ибесі анық тал ған. Атал мыш 
мә се ле бо йын ша мек теп тер де Ке ңес дәуірі ке зін де де жақ сы кө-
ңіл бө лін ді, әсі ре се Ұлы Отан со ғы сы аяқ тал ған нан ке йін, яғ ни 

126
өт кен ға сыр дың қыр қын шы жыл да ры ның екін ші жар ты сы нан 
бас тап бұл жұ мыс етек ала бас та ды. Мек теп тер де өл ке та ну жұ-
мы сы ның өріс те уіне Ке ңес мем ле ке тін де гі айтулы та ри хи да та-
лар дың, Ке ңес Ода ғы ком му нис тік пар тиясы ның құ рыл ға ны на
50 жыл, 60 жыл, 70 жыл то лу ме ре ке ле рі, пар тия кө се мі В.И. Ле-
нин нің ту ға ны на 100 жыл, 110 жыл то луы сияқ ты үл кен ме ре-
ке лер ді лайық ты қар сы алу ға ба ғыт та лып бү кіл ел де жүр гі зі ліп 
жат қан да йын дық жұ мыс та ры да әсер ет ті. Де ген мен мек теп те гі 
өл ке та ну ісі өт кен ға сыр дың 80-жыл да ры ның екін ші жар ты сы-
нан бас тап бір ша ма әл сі ре ді. Бұ ған сол кез де ел де қа лып тас қан 
қо ғам дық-саяси, әлеу мет тік жағ дай лар се беп бол ды деу орын ды. 
Қа зақ стан ның тәуел сіз рес пуб ли ка бо лып жа рияла нуы ха лық қа 
бі лім бе ру са ла сын да ғы оң өз ге ріс тер алып келді, әсі ре се мек теп-
тің оқу жос па ры на Қа зақ стан та ри хы н дер бес оқу пә ні ре тін де 
ен ді ру дің жа ңа бағ дар ла ма ла ры мен мек теп тер де гі та ри хи өл ке-
та ну жұ мы сы ның бұ рын ғы дан да жан да на түс уіне әсер ет ті. 
Қа зақ стан Рес пуб ли ка сы ның Пре зи ден ті Н.Ә. На зар баев тың 
та рих қа ба са кө ңіл бө луі елі міз ді, әсі ре се жас тар ды, ал ды мен, өз 
хал қы мыз дың та ри хын оқып үйре ну ге үн деуі, 1997 жылды «Жал-
пы ұлт тық та ту лық жә не саяси қу ғын-сүр гін құр бан да рын ес ке 
алу жы лы», 1998 жыл ды «Ха лық тар бі рі лі гі жә не ұлт тық та рих 
жы лы», 1999 жыл ды «Ұр пақ тар бір лі гі мен са бақ тас тық жы-
лы» деп жа риялауы, А. Құ нан баев жә не Ж. Жа баев тың 150 жыл-
ды ғы, Түр кіс тан қа ла сы ның 1500 жыл ды ғы, Та раз қа ла сы ның
2000 жыл ды ғы, М. Әуе зов тің, Қ. Сәт баев тың, Ғ. Мү сі ре пов тің ту-
ған да ры на 100 жыл то лу ме ре ке ле рін БҰҰ ЮНЕС КО Ко ми те ті 
ар қы лы дү ниежү зі лік шең бер де өт кі зуі сөз сіз хал қы мыз дың өз 
та ри хы на те ре ңі рек үңі ле бас та уына зор әсер ет ті. Хал қы мыз дың 
көп те ген бір туар аза ма тта ры ның та рих тан өз де рі нің лайық ты 
орын да рын алуы, олар ту ра лы көп те ген мо ног ра фиялық, ғы лы-
ми-көп ші лік, көр кем-әде би ең бек тер дің жа рық қа шы ғуы, мек теп-
те та рих пә ні нің оқы тылуы та ри хи өл ке та ну жұ мыс та рын жақ-
сар та түс ті. Бұ ған бір қа тар мек теп тің «Ту ған өл ке та ри хы мен 
мә де ниеті» ат ты бағ дар ла ма лары мен ша ғын оқу құ рал да ры шы-
ға ры лып, мер зім ді пе да го ги ка лық ба сы лым дар да жа риялан ған 
ғы лы ми әдіс те ме лік, тә жір бие ал ма су ма қа ла ла ры жа риялан ды.

127
Тәуел сіз дік тің ал ғаш қы жыл да рын да ғы на рық тық эко но ми ка да-
ғы қиын шы лық тар мек теп те гі оқу-тәр бие жұ мы сы на да әсе рі етті. 
Бі рақ ол жағ дайға қа ра мас тан та ри хи өл ке та ну жұ мы сы тоқ тап 
қал май, мек теп те әрі қа рай ша ма лы бол са да да мы ды. Қа зақ стан 
тәуел сіз ді гі нің 10 жыл дық қо ры тын ды ла ры бо йын ша рес пуб ли ка-
ның әр бір өл ке сін де гі өз ге ріс тер мен елі міз дің дам уын көр се те тін 
ма те ри ал дар топ тас ты ры лып, күн де лек ті оқу-тәр бие жұ мы сын да, 
ата-ана лармен жүр гі зі ле тін қо ғам дық жұ мыс та рда да пай да ла ныл-
ды. Мек теп та рих шы ла ры ту ған өл ке та ри хын зерт теу ге шә кі рт-
те рін бел се не қа тыс ты рып, тәуел сіз елі міз дің та ри хы на қа тыс ты 
жұ мыс тар ды өріс тет ті. Мек теп те гі ту ған өл ке та ри хы бо йын ша 
жұ мыс ты ұйым дас ты ру, жос пар лау жә не ма те риал дар жи нау жұ-
мыс та ры жүр гі зіл ді. Мек теп те гі өл ке та ну жұ мы сы ның жос па ры 
бү кіл оқу-тәр бие жұ мы сы жос па ры ның құ рам ды бө лі гі бо лып та-
бы ла ды. Сон дық тан сы нып тан тыс жүр гі зі ле тін жұ мыс тарды та-
рих, әде биет пән де рінің мұ ға лім де рі бір ле сіп ұйым дас ты рды. Та-
ри хи өл ке та ну жұ мы сы ның мақ са ты мен мін дет те рі бел гі ле ніп, 
оны жүр гі зу де тө мен де көр се тіл ген та лап тар қойыла ды: 
а) алын ған ма те ри ал дың осы өл ке та ри хы на ор тақ, аса ма ңыз-
ды жә не де оқу шы лар дың бү кіл елі міздің та ри хы мен қо са 
тү сін уіне ың ғай лы, қиын дық кел тір мейт ін бо луы;
ә) ма те ри ал анық, ай қын оқу шы лар дың са на-се зі мі не әсер ете-
тін дей бо луы;
б) оқу шы лар ды зерт теу жұ мыс та ры на қа тыс ты ру ға жағ дай жа сау;
в) оқу шы лар да қор ша ған ор та ны ба қы лай алу бі лі гін қа лып-
тас ты руы жә не де олар да күн де лік ті қа жет ті іс тер ге қа ты су 
қа бі ле тін да мы та алуы;
г) оқу шы лар да ту ған өл ке ге де ген қа дір-құр мет ті оята оты-
рып, туып-өс кен өл ке ге, Отан ға де ген сүйіс пен ші лік ті қа-
лып тас ты руы ке рек.
Та рих пә ні нен өл ке та ну жұ мыс та рын мұ ға лім дер дің бас шы лы-
ғы мен жо ға ры сы нып оқу шы ла ры да жүр гі зе ді. Құ ра мын да оқу шы-
лар бо ла тын ар найы қо ғам құ рыл ды. Олар жұ мыс жос па рын, жар-
ғы сын, ере же сін жа сай ды. Жа са лын ған жұ мыс жос па ры, жар ғы сы, 
ере же сі оқу шы лар дың қа ты суымен тал қы ла на ды. Мек теп те өл ке та-
ну жұ мы сы на бай ла ныс ты жос пар лар да кез де се тін іс-ша ра лар:

128
1. Та ри хи өл ке та ну қо ға мын та ну.
2. Ту ған өл ке ні зерт теу ді ұйым дас ты ру жұ мыс та ры.
3. Та ри хи өлен та ну ес ке рт кіш те рін зерт теу үшін алыс жер лер-
ге жо рық тар ұйым дас ты ру.
4. Та ри хи өл ке та ну экс кур сияла ры.
5. Ар хе оло гиялық жұ мыс тар жүр гі зу, ар хе оло гиялық экс пе ди-
циялар ға қа ты су.
6. Та ри хи өл ке та ну бұ ры шын, за лын, бөл ме сін ұйым дас ты ру.
7. Та ри хи өл ке та ну ке шін да йын дау жә не өт кі зу.
8. Та ри хи өл ке та ну та қы ры бы на кон фе рен ция, пі кір-сайыс, 
тал қы лаулар ұйым дас ты ру.
Оқу шы лар экс пе ди циялар да, жо рық тар да көр ген ін, бай қа-
ғанын, кез де су лер де ес ті генін, ар хе оло гиялық қаз ба лар ға қа ты-
сып, тап қан зат та рын, т.б. мек теп ке әке ле ді. Бі рін ші ден, өл ке де гі 
та ри хи ес ке рт кіш тер (ар хе оло гиялық қаз ба жұ мыс та ры жүр гі зіл-
ген жер ден та был ған зат тар, та ри хи, мә де ни орын дар, т.б.), екін-
ші ден, өл ке нің та ри хын баян дайт ын түр лі әде биет тер, үшін ші ден, 
өл ке та ри хы на бай ла ныс ты бас па сөз де жа риялан ған ма те ри ал-
дар, төр тін ші ден та ри хи оқи ға лар ға қа ты су шы лар дың ес те лік те-
рі (кө бі не жо рық тар да, экс пе ди циялар да кез дес кен куә гер лер дің 
ес те лік те рі), бе сін ші ден, өл ке та ну му зей ле рі не экс кур сия жа са-
ған да жи нақ тал ған ма те ри ал дар. Жи нақ тал ған ма те ри ал дар дың 
бә рі уақ ты лы тал да нып, са рап та лып, мек теп те гі ар найы бө лін ген 
орын ға қойыл ға ны дұ рыс. Осы дан ба рып бір те-бір те өл ке та ну бұ-
ры шы, за лы, бөл ме сі немесе му зейі ұйым дас ты ры ла тын бо ла ды. 
Та ри хи өл ке та ну жұ мыс та рын да зерт те ле тін не гіз гі та қы рып тар-
дың үл гі сі. Өл ке нің ер те ден осы кез ге де йін гі ша ру ашы лы ғы мен 
та ныс ты ру. Ха лық тың тұр мы сы мен кә сі бі. Осы са ла лар да өл ке де 
бол ған өз ге ріс тер, мә де ниет тің да муы. Өл ке нің атал ған са ла ла-
рын да ғы бел гі лі қай рат кер ле рі рес пуб ли ка мыз дың көп те ген мек-
теп те рі нің көп жыл дық та ри хы бар. Кей бір мек теп тер дің ашыл-
ға ны на 100 жыл дай бол ған. Сол мек теп тер өз өл ке сі нің мә де ни 
оша ғы, ха лық ты са лауат тан ды ру дың шам шы ра ғы бол ды. Мек теп 
бі ті ру ші лер дің ара сы нан қан ша ма бел гі лі қай рат кер лер шық ты. 
Ха лық қа бі лім бе ру са ла сын да ғы ар да гер лер дің ерен ең бе гін көр-
се те оты рып, оқу шы ла ры мыз ды олар дың үл гі сі не тәр бие леу. Әр-

129
бір қа ла да ау дан тер ри то риясын да сол өл ке нің ма те ри ал дық жә не 
ру ха ни өмі рін көр се те тін та ри хи, мә де ни ес ке рт кіш тері бар шы-
лық. Сон дай-ақ та ри хи фак ті лер, оқи ға лар бол ған та ри хи орын-
дар да жет кі лік ті. Мұн дай ес ке рт кіш тер тәуел сіз дік ал ған нан бе рі 
анық та лып ке ле ді. Ұлт-азат тық қоз ға лыс тар, кө те рі ліс тер бол ған 
та ри хи орын дар, мав зо лей, ғи ма рат сияқ ты сәу лет ті ке се не лер, 
ат та ры, ұмы ту ға ай нал ған та ри хи тұл ға лар ға қойыл ған, са лын ған 
ес ке рт кіш тер, қай рат кер лер есім де рі бе ріл ген ауыл дар, қо ныс тар, 
кө ше лер, мек теп тер бар. Жо ға ры сы нып оқу шы ла ры осын дай бел-
гі лі орын дар дың, қай рат кер лер дің та ри хын бі луі тиіс. Мұ ның бә рін 
өл ке та ну жұ мы сы та ныс ты ра ды. Ол үшін өл ке та ну үйір ме сі нің мү-
ше ле рі ес ке рт кіш ті зерт теу үшін ар найы экс кур сия ұйым дас ты ра ды. 
Оқу шы лар мұ ға лім нің бас шы лы ғы мен: 
а) ес ке рт кіш тің қай жер ге қа шан са лын ға нын анық тайды;
ә) ес ке рт кіш ке қа тыс ты та ри хи оқи ға лар мен фак ті лер ді зерт-
тей ді; 
б) жи нақ тал ған ма те ри ал не гі зін де ес ке рт кіш та ри хын жа за ды;
в) осы жаз ған да ры не гі зін де ол ес ке рт кіш ту ра лы оқу шы лар 
мен жұрт шы лық ара сын да на си хат жұ мыс та рын жүр гі зе ді;
е) ес ке рт кіш ті қам қор лық қа алып, оны қор ғап кү те ді. 

жүктеу 10,33 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: