Теория и практика современной науки

www.modern-j.ru 

______________

 

________________________________________________________________ 

"Теория и практика современной науки"                               №6(12) 2016

 

УДК 658.512 

Каирбекова С.Д.  

Информатика мамандығы 4 курс студенті 

Ғылыми жетекші: 

 Кудубаева С.А., т.ғ.к., доцент 

А.Байтурсынов атындағы ҚМУ 

Қостанай, Қазақстан 

АВТОМАТТАНДЫРЫЛҒАН БАСҚАРУ ЖҮЙЕСІ   

Аннотация: Автоматтандырылған басқару жүйесі туралы түсінік,оның 

топтастырылуы 

және 

негізгі 

сипаттамалары 

туралы 

айтылған. 

Автомататндырылған  басқару  жүйені  кәсіп  орынға  енгізу  және  оның  

артықшылықтары сипатталған. 

Кілттік сөздер: Автомататндырылған жүйе,ақпарат, кәсіпорын. 

Автоматтандырылған  басқару  жүйесі  (АБЖ)  –нысанды  басқаруды 

қамтамасыз ететін өнімдік, ғылыми және қоғамдық ортада жеке мамандар 

мен коллективтермен тығыз байланысты техникалық және бағдарламалық 

құралдар кешені.  

АБЖ-нің негізгі сипаттамалары 

Кәсіпорындағы 

өнімділікті 

басқару 

– 

конструкторлардың, 

технологтардың,  экономистердің,  өндірушілердің,  өткізушілердің  және 

басқа  мамандардың  біріккен  жұмысын  талап  ететін  жауапты  іс. 

Кәсіпорынды басқару жүйесінің негізгі принциптері қандай? 

Ең  алдымен,  кешенділік  принципі.  АБЖ  өнімді  дайындау  мен 

жобалаудан бастап, да  йын өнімді өткізу мен қаржылық және бухгалтерлік 

есеп  беруге  дейін  барлық  басқару  циклын    қамтамасыз  етеді.  Есеп  беру 

жоспарлау қызметіне тұйықталады. 

Басқару  міндеттеріне  жаңа  өнімдерді  жасау  мен  өндіру, 

технологиялық  маршруттарды  анықтау  мен  СББ  станоктарға  арналған 

www.modern-j.ru 

______________

 

________________________________________________________________ 

"Теория и практика современной науки"                               №6(12) 2016

 

бағдарламаларды  даярлау,  жабдықтаудың  өткізу  қабілетін  және 

тапсырыстар портфелін есептеу, өнімнің жоспарын, ресурстардың барлық 

түрлерінің  мұқтаждылығын,  өнімді  өндіру  үрдісін  есептеу,  шикізат 

шығының  және  құрамын  есепке  алу,  өнімнің  шығының  және  негізгі 

техникалық – экономикалық көрсеткіштерін есептеу (кіріс, өзіндік құнын, 

пайдалылығын, еңбек өнімділігн және т.б.). 

Кәсіпорынды  басқарудың  типтік  автоматтандырылған  жүйесі 

келесілерден тұрады: 

- Жобаларды дайындау мен оларды орындауды бақылау; 

- Складтық ресурстарды басқару; 

- Түрлі өнімділік жылжулар ағынын оңтайландыру: 

Материалдық – шикізат, материалдар, құралдар, дайын өнімдер; 

Қаражаттық – бөлімшелер арасында өзара есептеу, жеткізушілер мен 

клиенттер арасындағы есептеулер; 

Ақпараттық  –  нақты  орындаушыларға  бұйрықтарды  жеткізу, 

ақпараттың уақытылы жаңаруын және қарама –қайшысыздығын бақылау; 

Технологиялық; 

- Кәсіпорынның қуаттылығының жүктемесін басқару; 

- Техникалық құжаттаманы қосқандағы жаңа жабдықтарды жасау; 

- Қаржылық талдау мен бухгалтерлік есеп; 

-  Тапсырыстарды  рәсімдеу  мен  олардың  уақытылы  орындауын 

бақылау; 

- Кәсіпорынның іштей, сырттай болатын өзгертулерді талдау. 

АБЖ-сін  тағы  бір  маңызды  ерекшелігі  –  ол  бизнесті  жүргізудің 

пассивті  құралы  болып  табылуында.  Дұрыс  ұйымдастырылған  жүйе 

бизнестің  дамуына  белсенді  ат  салысып  көмектеседі,  сондықтан  жүйе 

құрастырудың  негізгі  шарты  икемділік  болып  табылады.  Жүйе  бір 

жағынан  кәсіпорында  орнатылған  тәртіптерді  ескеру  керек,  екінші 

www.modern-j.ru 

______________

 

________________________________________________________________ 

"Теория и практика современной науки"                               №6(12) 2016

 

жағынан  басшылықты  жаңа  технологиялар  мен  жұмыс  тәсілдеріне  өтуге 

ынталандыру керек. 

АБЖ-сін кәсіпорынға енгізу 

АБЖ-сін 

кәсіпорынға 

еңгізу 

кәсіпорынның 

ерекшеліктерін, 

орнатылған 

басқару 

жүйесін,  қызметтің  артықшылықтары 

мен 

кемшіліктерін зерттеу бойынша ұзақ және көп еңбекті талап ететін жұмыс. 

Автоматтандыру  бойынша  жоба  мамандардың  және  бағдарламалық 

қамтымалар комплектін автоматтандырып қана қоймайды, сонымен қатар 

кәссіпорынды  басқаруды  қайта  ұйымдастыруды  жасауды  талап  етеді. 

АБЖ-сін  еңгізу  бар  ұйымдастырушылық  құрылымдар  мен  басқару 

әдістерін 

өзгертуді 

алып 

келеді, 

құжатайналымның 

нақты 

регламенациясын,  нормативтерді  бірыңғайлау,  өндіру  мен  еңбек  ету 

ұйымдастыруын жетілдіруді талап етеді. АБЖ жобасын таңдау мен еңгізу 

өндірістік жаңа жолын немесе құылыс цехін таңдаумен тең. 

АБЖ-сін бағдарламалық қамтымасы – басқаруды автоматтандырудың 

маңызды құрам бөлігі болып табылады. КАБЖ бағдарламалық қамтымасы 

әмбебап,  оны  кез  келген  үрдіс  үшін  кез  келген  типті  ірі  кәсіпорындарда 

немесе орташа және кіші кәсіпорындарда қолдануға болады. 

Тағы дабір маңызды компонент – АБЖ-сін ақпараттық қамтымасы. Ол 

өнімділікті  басқару  үшін  көптеген  құжаттарды  –  құқықтық,  нормативтік, 

техникалық,  конструкторлық,  есеп  құжаттамасын,  түрлі  топтауыштарды, 

кодтаушыларды және т.б. массивтерді қамтиды. 

АБЖ-сін  ақпараттық  базасы –  келесі  басқару  объектілерін 

сипаттайтын  көрсеткіштер  жүйесі:  құрылыстар,  жабдықтар,  шикізат  пен 

материалдар,  шығарылатын  өнім,  кадрлық  потенциал,  жіберушілер, 

клиенттер, өнімдік көрсеткіштер және т.б. 

Ақпараттық  базасы  ақпарат  тек  жинақталып  сақталмайды,  соымен 

қатар  жасанды  интеллект  әдістерін  қолданып  өңделеді.  Бұл  ақпраттық 

www.modern-j.ru 

______________

 

________________________________________________________________ 

"Теория и практика современной науки"                               №6(12) 2016

 

базалар  шектерінде  ақпаратты  іздеумен,  қосумен,  жалпылаумен 

байланысты  тапсырмаларды  шешуге  көмектеседі.  АБЖ-сін  ақпараттық 

базасы – басқарудың қағазсыз технологиясының негізі. 

БАЖ-дың  негізгі  элементтері  болып  жергілікті  корпоративті  есептеу 

желісіне біріктірілген мамндардың автоматтандырлған жұмыс орны болып 

табылады. 

Автоматтандырылған жұмыс орны (АЖО) – маманның жұмысының 

бір бөлігін автоматтандыруға көмек беретін компьютермен немесе арнайы 

құралдар  кешенімен  сәйкес  бағдарламалық  жабдықтармен  қамсыздалған 

маманның жұмыс орны. 

Біріктірлген  КБАЖ  мамандардың  АЖО  технологиялық  тізімдерге 

біріктірілген,  сондықтан  кончтруктордың  шығыс  ақпараты  технолог үшін 

кіріс  ақпарат  болып  табылады.  Өз  кезегінде  технолого  шығыс  ақпараты 

контролер үшін кіріс ақпарат болып табылады және т.с.с. 

Кәсіпорынды 

басқарудың 

жүйелік 

автоматтандырылуының 

артықшылықтары  

Кәсіпорынға  басқарудың  автоматтандырылған  жүйелік  бабын 

табуының артықшылықтары төменде көрсетілген: 

-  Бақылаудың  қажетті  оперативтілігі  мен  кәсіпорынды  басқару 

икемділігі; 

-  Кәсіпорынның  қаржылық  –  экономикалық  күйі  туралы  қайшы  емес 

және толық ақпаратты алу мүмкіндігі; 

-  Кәсіпорын  жұмысы  туралы  бақылау  қызметтері  жағынан 

аналитикалық ақпаратпен жедел қамтамасыз ету; 

-  Есептік  құжаттама  мен  жалпы  құжатайналым  автоматтандырылуын 

жүргізу; 

- Көптеген есеп берулер мен анықтамалар құрастыру бойынша жұмыс 

сыйымдылығын азайту; 

www.modern-j.ru 

______________

 

________________________________________________________________ 

"Теория и практика современной науки"                               №6(12) 2016

 

-  Кәсіпорнның  жұмыс  көрсеткіштерін  статикалық  талдау  мен  оның 

негізінде  өнідірістік  қызметті  жетілдіру  мен  материалдық  шығындарды 

қысқарту; 

- Негізделген рационалды жоспарлауды еңгізу; 

- 

Кәсіпорынды  басқаруда  заманауи  басқарудың  әдістемесін 

пайдалану; 

- Басқару аппаратының шартын жақсарту; 

-  Рұқсат  етілмеген  қол  жетімділіктен  ақпаратты  сақтаудың  бірнеше 

деңгейінің бар болуы; 

-  Бөлімшелері  түрлі  есеп-жоспарлармен,  валюталармен  жұмыс 

істейтін  

халықаралық компаниялар қызметін автоматтандыру мүмкіндігі. 

БАЖ  тек  артықшылықтар  береді,  оларды  жүзеге  асыру  адамдар 

міндеті.  Сондықтан  БАЖ  адам  факторына  үлкен  назар  қояды.  Ез  келген 

техникалық жүйе – компьютер ұсынатын ақпаратты уақытылы және нақты 

ақпаратты  басқару  әсерін  жоғарылату,  стратегиялық  және  тактілік 

шешімдер қабылдау механизмі. 

Қолданылған әдебиеттер тізімі: 

1. Белоногов  Г.Г.  Автоматизированные  информационные  системы  / 

Г.Г. Белоногов, В.И. Богатырёв. - М.: Наука, 1979. 

2. Борисов В.И. Основы автоматизации / В.И. Борисов, М.А. Петров. - 

М.: Наука, 1990. 

3. Васильев  И.К.  Автоматизированные  системы  управления  /  И.К. 

Васильев, Н.И. Николаев. - М.: Бином, 1994. 

4. Давыдов  И.И.  Теория  автоматизированного  управления  /  И.И. 

Давыдов. - Ростов-на-Дону: Наука и жизнь, 1999. 

5. Исаев  С.  Ә.,  Мұхамади  А.  Н.,  Ахметова  О.  С.  Компьютерлік 

технология негіздері курсына арналған практикум.     Алматы – 2000