Өзгерістер жолындағы репортаждар: Дағдарыс аймақтарындағы жергілікті

  
176
  
Келесі  үзінді  Канадалық  IMPACS  тобы  ұсынған  есептен 
алынған және ол қақтығыстан кейінгі болуы ықтимал салдар-
ларды  суреттеу  үшін  қолданылатын  дәстүрлі  мысал  болып 
табылады. 
Апельсин  ағашы  бір  бақта  өседі,  алайда  апельсиндер  көр-
шілес баққа иіліп тұрған бұтақта ілініп тұрады. Көршілердің 
әрқайсысы осы апельсиндерді өздерінікі деп санайды. Зерт-
теушілер  оқиға  өрбуінің  төрт  нұсқасы  болуы  мүмкін  екенін 
көрсетеді:
нӘТиЖЕ
МЫСАЛДАР
Бір жақ жеңіске жетуде
а) кім күшті болса, 
    сонікі дұрыс
ә) сот шешімі
б) кездейсоқтық
в) өтемақы төлеу 
а) көршілер апельсин үшін төбелесті
ә) меншік туралы заң апельсинді кім 
    алатынын анықтайды
б) көршілер апельсин үшін тиын 
    лақтырады
в) біреу апельсин алады да, екіншісіне 
    ақша төлейді
Келіспеушілікті тоқтату
а) кетеді
ә) жойылады
б) кейінге қалады
 
а) екі жақ та апельсиннен бас тартады
ә) олар апельсинді құртады немесе 
    тарту етеді
б) олар апельсинді мұздатқышқа салады
Мәміле
Қорларды бөлу
Тараптар  апельсиндерді  бірге  жинауға 
келіседі, олардан шырын жасап, теңдей етіп 
бөледі
Үздік нәтиже
Инновациялық шешім
Апельсиндердің ұрығын алу, оларды егіп, 
өсіре бастау – жаңа бизнес, жаңа табыс 
және қордың көбеюі
11-тарау: Оқиғаны жауапкершілікпен баяндау

  
177
  
Cоғыс пен бейбітшілікті жариялау Институты
Солтүстік  Ирландияда  қақтығыстың  бейбіт  жолмен  ше-
шілуінің  жақсы  көрінісі  байқалады.  Ұзақ  мерзім  бойы  «ка-
толиктер  протестанттарға  қарсы»  деген  мақсат-мүдде  қай-
шылығы  шешілмейтін  тайталас  ретінде  көрінді.  Католик-
тер үшін өзін-өзі басқаруға қатысты кез келген қозғалыс (Ир-
ландия  Республикасымен  түбегейлі  қосылу)  протестант-
тар үшін басқаруды жоғалтумен бірдей (Британ Одағын да) 
бағаланды. Сондай-ақ олар мұны мәдениеттеріне және жал-
пы  өмір  сүруіне  қауіп  төндіру  ретінде  қарастырды.  Зорлық-
зомбылық көрсету жалғаса берді. 
 
1998  жылы  пайда  болған  Жалынды  Жұма  келісімі  респуб-
ликалық қозғалыс пен британдық үкіметтен, сондай-ақ Юни-
онистер  өзегінен  алшақтатқан  ирландтық  үкіметтің  өнімі 
болып  табылды.  Бұл  кезде  екі  тараптағы  орташа  топтар 
бейбітшілікке  табысты  ілгерілеу  жолында  шабыттана  оты-
рып, қолдауға ие болды және заңдастырылды да. әрі қарай 
тараптарға  алдарынан  шыққан  мәселелерді  шешуге  тура 
келді. Қалай болғанда да, ешқашан түйіні табылмайтындай 
көрінген дағдарыс еңсерілді. 
Қақтығысқа  екі  жақ  қана  қатысқан  жағдайда,  ол  тез  ара-
да  шешілмеуі  мүмкін,  өйткені  олардың  әрқайсысы  жеңуге 
ұмтылады.  Біреуі  жеңсе,  бұл  екінші  жақтың  жеңілісін 
білдіреді. Бір жақтың кез келген табысына тікелей екіншісінің 
жеңілісі арқылы қол жеткізіледі. Ойыншылар немесе мүдделі 
тараптар  көп  болған  жағдайда,  қақтығысты  бейбіт  жолмен 
шешу мүмкіндігі көбееді. 

  
178
  
Қақтығысты 
жариялаушы 
журналистің өзі 
зорлық жасау дегеннің 
қандай болатынын 
түсінуі қажет
Қақтығысты  жариялаушы  журналистің  өзі  зорлық  көрсету 
дегеннің қандай болатынын түсінуі қажет.   
Сыртқы  делдал  қақтығыстың  себебін  жою  жолында  та-
раптарға  зәбір-жапа  көрсетуден  қаша  отырып  (бұл  екі  жақ-
тың  да  жеңілісін  білдіреді),  олардың  негізгі  талаптарын 
қанағаттандыру жолымен екі жақты бітімгершілікке әкелетін 
жолды анықтауға ұмтылады.  Егер соғыс көбінесе саясаттың 
сәтсіздікке ұшырауы ретінде сипатталса, онда зорлық-зомбы-
лықты кеңінен қолдану оның толық табысы болып табылады. 
Зорлық-зомбылықтың түрлері
Қақтығысты жариялаушы журналист зорлық-зомбылық деген-
нің мағынасын да түсінуі тиіс.  
Кейбір  зерттеулер  зорлық-зомбылықты  үш  түрге  бөледі: 
тікелей зорлық-зомбылық (ұрып-соғу, ату, зорлау және т.б.); 
мәдени зорлық-зомбылық (өшпенділікпен сөз сөйлеу, ксено-
фобия, соғысты дін тұрғыдан ақтау және т.б.); құрылымдық 
зорлық-зомбылық  (апартеид,  отаршылық,  басқыншылық 
және т.б.). 
Айқын  және  айқын  емес  зорлық-зомбылық  бар.  Журналист 
қаза болғандарды, жараланғандарды, зорланғандарды, азап 
шеккендер мен өз үйлерін тастауға мәжбүр болғандарды өз 
көзімен  бақылай  алады.  Алайда,  оның  артында  әрі  қарай 
зорлық-зомбылыққа  апаратын  өшпенділік,  ксенофобия,  қа-
11-тарау: Оқиғаны жауапкершілікпен баяндау

  
179
  
Cоғыс пен бейбітшілікті жариялау Институты
рымта  қайтару  мен  бірқатар  эмоция  тұруы  мүмкін.  Тіл  мен 
мәдениетті  жою  жолымен  жүйенің  өзгеруі  (құрылымдық 
өзгерістер) санаға сіңуі қиын жайттар әрі ол ұзақ уақыт бойы 
жүреді.  
Соғыс  кезінің  өзінде  де  зорлық-зомбылықтың  белгілі  бір 
түрлері  халықаралық  гуманитарлық  құқыққа  қарама-қайшы 
келеді. әскери қылмыстар жобасы журналистерді келешек-
те  тікелей  куә  болуы  мүмкін  жайттардан,  яғни  соғыстың 
ережелері  мен  осы  бағыттағы  заңдардың  бұзылу  шама-
сын  анықтауға  бейімдеу  үшін  оқытуға  негізделген.  Осы 
жобаның бастамашысы, журналистика саласындағы Пулит-
церов сыйлығының лауреаты Рой Гутманның түсіндіруінше, 
әскердің  шіркеулерді  талқандап,  тұрғындарға  пана  бола 
алатын  басқа  да  тарихи  ғимараттарды  қиратуын  көру  өте 
ауыр.  Алайда,  мұның  Женева  Конвенциясын  бұзу  екенін 
түсіну проблеманың маңызын арттыра түседі: Бір қарағанда 
қарапайым  мақала  секілді  көрінгенімен,  қақтығыстың  так-
тикасы  мен  салдарын  айтарлықтай  өзгерткен  жағдайда 
айрықша  маңызды  репортаж  жасалуы  мүмкін  (12-тарауды 
қараңыз).