УДК 070
ББК 76.12
O-99
Cоғыс пен бейбітшілікті жариялау жөніндегі институт (IWPR) дағдарыс және қақтығыс
аймақтарындағы жергілікті бұқаралық ақпарат құралдарына қолдау көрсетеді. Ұйымның
бағдарламалық қызметі жария ету, тренингтер өткізу және институционалды жобалар арқылы
бұқаралық ақпарат құралдарының потенциалын арттырады. Сондай-ақ, IWPR коммерциялық
емес ұйымдардың халықаралық желісін ұсынады.
Жекелеген бөлімдердің авторлары мен редакторлары: Колин Биклет, Энтони Борден, Йигал
Дэвис, Штефан Жукес, Джон МакЛеод, Эндрю Штроляйн, Стэйси Салливан, Джон Валти,
Джон Вест.
Беттелуі мен дизайны: Кэти Смит. Мұқабадағы сурет: Панос. Мұқаба ішіндегі сурет: Cоғыс пен
бейбітшілікті жариялау институты (IWPR)
Қазақ тіліне аударылған. Аударған Ақбота Жылысова. Редакторы – Жұлдыз әбділда.
2004 Cоғыс пен бейбітшілікті
жариялау жөніндегі институт
Нөмірі: 978-9967-25-947-8
O-99 Өзгерістер жолындағы репортаждар: Дағдарыс аймақтарындағы
жергілікті журналистерге арналған жетекшілік. – Б.: 2010. – 270 б.
О 4502020000-10
ISBN 978-9967-25-947-8
УДК 070
ББК 76.12
© IWPR 2007
5
Cоғыс пен бейбітшілікті жариялау Институты
1. Не үшін журналист болу керек? 6
2. Халықаралық стандарттар 10
3. Мақалалардың құрылымы 22
4. Ақпарат көздері 45
5. Сұхбат алу техникасы 62
6. Мәліметтерді пайдалана отырып,
мәселенің мән-жайын ашу 80
7. Дәйексөздер келтіру 92
8. Жаңалықтарды
бағалау және
мақалалардың стилі 103
9. Баспа стильдері 130
10. Жала жабу жөнінде 137
11. Оқиғаны жауапкершілікпен баяндау 166
12. Адам құқығы және журналистика 211
13. Экономикалық журналистика 224
14. Журналистердің қауіпсіздігі 241
15. IWPR үшін қалай жазу керек? 260
М
азМұны
6
а
қпарат
алу
және
тарату
процесі
қашаннан
күрделі
,
басқаша
айтқанда, ешқашан журналистиканың алтын дәуірі болған
емес. Бүгінгі күні де айтарлықтай өзгеріп кеткен ештеңе жоқ.
Қырым соғысының барысын баяндаған алғашқы әскери кор-
респонденттен бастап, Вьетнамдағы қақтығыс кезіндегі жур-
налистерге дейін, тіпті күні бүгінгі Таяу Шығыстағы таусыл-
майтын қақтығыстарды жария етіп жүрген журналистердің өзі
де мемлекеттік шенеуніктердің қырағы бақылауына алынып,
түрлі шектеулер мен цензураны жеңуге мәжбүр болған.
Сондай-ақ, журналистердің көп жағдайда шабуыл құрбаны
болып жататыны да жасырын емес. Журналистерді қорғау
жөніндегі Комитеттің келтірген мәліметтеріне қарағанда,
соңғы он жыл ішінде 346 журналист өздерінің кәсіби міндетін
атқару барысында қаза болған (журналистер құқығын қорғай-
тын өзге ұйымдардың мәліметі бұдан да жоғары).
Өлім көрсеткіші өте жоғары Ирак сияқты қақтығыс аймақ-
тарында журналистер тіптен қорғансыз, онда олар от пен
оқтың ортасында жүреді. Репрессивті режим жағдайларында
журналистерге шабуыл жасап, түрмеге қамайтын болса, тұ-
рақты әрі демократиялық қоғамның өзінде де кәсіби міндет-
терін орындағаны үшін және қылмыстық оқиғалар мен кор-
рупция жағдайларын жазғаны үшін журналистерді өлтіріп
кетіп жатады.
Журналист жұмысындағы қиындық тікелей дене жарақатын
салумен шектелмейді. әрине, мұндай жағдай журналистің
тағдырына әсер етеді. Алайда, бүгінгідей экономиканың
глобализациялануы жағдайында көпұлтты корпорациялар
бұқаралық ақпарат құралдарын өз монополияларына ай-
налдырып, байыпты журналистиканың «аузына құм құюға»
әрекет етуде. Репортерлік қызметті жүзеге асыруға бөлінетін
бюджет те қысқарып, шетелдік тілшілер қосыны жабылып
қалып жатыр. Халықаралық жаңалықтар жергілікті жердің
ыңғайымен шектеліп, «құрбан» болып кетуде. Оқиғаларды
баяндау кезінде де саясаттағы өткір мәселелер екінші ке-
зекке ысырылып, жекелеген тұлғалар мен ұсақ-түйек
сенсацияға негізделген журналистика алға шығып кетіп оты-
ратыны байқалады.
К
іріспе
Кіріспе
Оқырманға жаңалықты
жеткізу үшін журналист
шенеуніктердің бақылау
әрекеттерін, әртүрлі
шектеулер мен цензураны
жеңуге мәжбүр