Оқулық Қазақстан Республикасының Білім және ғылым министрлігі бекіткен Алматы 2011 2

116
өңдеу технологиясы енгізілген. Жезқазған мысбалқыту заводында 
мыс қалдықсыз өндіріледі; мыс, қорғасын-цинк және алтыны бар 
рудаларды биотехнология әдістерімен жөндейді. 
Мемлекеттің  инновация  саясатының  негізгі  мақсаты  12-15 
жыл  ішінде  экономиканың  экспорт  секторының  әлеуеті  арқылы 
елдің өндірістік мүмкіндігін күрделі арттыру. Бірақ әзірше жалпы 
экономикада  маңызды  салалардың  (машина  жасау,  металл  өңдеу, 
жеңіл кәсіп және т.б.) үлесі бес пайызға жетпейді. Сондықтан  да 
елдің барлық импорт көлемінде тұтыну тауарлар жартысынан көбін 
құрайды. 
Қазақстан 11 жыл тәуелсіздікте (1991-2002 ж.ж.) экономикалық 
секторға  21  млрд.  долларды  құрайтын  шетелдік  инвестициялар 
тартты. Мемлекет шетел капиталын барынша мол тартуды негізгі 
шарт  деп  есептейді  және  соған  тартымды  факторлар  кешенін 
жасайды.
Аталмыш Стратегия жалпы «Қазақстан-2030» Стратегиясының 
ең  нақтылы  бөлігі  болып  есептеледі.  Бұл  стратегия  экономиканы 
әртараптандыру және негізінде нақтылы өнім түрлері мен жаңғырту, 
экспортты  өсіру  үшін  жағдайлар  жасау  арқылы  елдің  тұрақты 
дамуын қамтамасыз етуге ұмтылады.
Стратегияның  басты  авторлары  Индустрия  және  сауда 
Министірлігі, Экономика және бюджеттік жоспарлау Министірлігі.
Индустриалды-инновациялық  даму  (ИИД)  Стратегиясы  2003 
жылы  17  мамырда  Қазақстан  Республикасының  Президенті 
Жарлығымен бекітілген.
Стратегияның  басты  айырмашылығы  –  оның  негізінде 
жекеменшік  сектормен  «диктатсыз  әріптестік»  қағидасы  жатыр. 
Түбінде  экономиканы  әртараптандыру  және  қазіргі  шикізаттық 
бағыттан Отанымыздың кәсіпорындарын жоғарғы қосымша құны 
бар өнімдерді шығаруға қол жеткізу.  
Стратегия  (ИИД)  үш  кезеңде  іске  асырылуы  керек.  Бірінші 
кезең (2003-2005 ж.ж.). Бұл жоспарлау кезеңінде мынадай шаралар 
белгіленген:  Заңнама  мен  салалық  бағдарламаларға  өзгеріс 
енгізу; ғылым, білім және жоғары кәсіби мамандар дайындаудағы 
жұмсалатын  қаржы  көлемін  анықтау.  Даму  институттарын  құру 
және олар арқылы мемлекеттің жобаларға қатысуы.
Бұл  кезеңде  экономиканың  дамуы  индикативтік  жоспардың 
болжамдауына сәйкес жүргізіледі. Жалпы ішкі өнімді екі есе өсіру, 

117
болжам  бойынша  ЖІӨ  өткен  жылдардың  динамикасын  еселеп 
алады.
Екінші  кезеңде  (2006-2010ж.ж.)  –  негізгі  назар  жекеменшік 
сектордың ынтагерлерін зерттеу, инвесторларды іздестіру, сонымен 
қатар  инженер-  техникалық  кадрларды  және  басқарушылық 
инфрақұрылымды қалыптастыру.
Экономиканың  дамуы  негізіне  мұнай  мен  газды  өндіру  және 
экспорттау жатады.
Үшінші  кезең  (2011-2015  ж.ж.)  –  негізгі  кезең.  Бұл  кезенде 
ұйымдастырушылық  шараларды  реттеу,  өңдеу  өнеркәсібінің 
бәсекеге  қабілеттілігін  күшейту  және  соның  нәтижесінде 
экономиканың  құрылымы  өзгертіледі  және  әртараптандырылады. 
Өндірістің және тауар экспортының өсу қарқыны мұнай мен газдың 
өсуінен артық болады.
Егерде осы белгіленген жағдайлар іске асырылса, онда ұлттық 
экономиканың  жылдық  орта  өсуі  9-9,5  пайыздан  кем  болмайды, 
өңдеу  өнеркәсібінде  –  8,4  ол  2015  жылы  2000  ж.  салыстырғанда 
жалпы ішкі өнімнің көлемі  3,5-3,9 есе өседі деп күтуге болады.
Алдын  ала  есептеуге  қарағанда  белгіленген  мақсаттарды 
орындау  үшін  жоғарыда  аталған  салаларға  жылма-жыл  1,2  млрд. 
доллар  салыну  керек  (жекеменшік  инвестицияларды  қосқанда). 
Мемлекет  тарапынан  берілетін  инвестициялар  көлемі  260  млрд. 
доллардан кем болмауы керек.
Әлемдік тәжірибе көрсетіп отырғандай, экономика құрылымын 
қайта  құруға  30  жылдай  уақыт  керек  екен.  Ал,  2002  жылдың 
басында  негізгі  құралдың  тозыу  деңгейі  33  пайызды  құраған,  ол 
өңдеу өнеркәсібінің көптеген салаларында, ауылшаруашылығында 
және көлікте – 50 пайыздан артық.
Бәсекеге қабілеттілікті көтеруде басты проблемалар мынандай: 
еңбек  өнімділігінің  өсуі,  өндірістің  материал  энергетиканы 
қажетсінуді  төмендету.  Негізгі  құралдардың  ішінде  ең  тозығы 
машиналар мен жабдықтар. Тозық деңгейі  2000 жылы 42,1 пайызды 
құраған, көлікте - 41,0 пайыз, ғимараттарда -36,5 пайыз.
Жалпы  1  доллар  тұратын  ішкі  өнімді  шағыруға  келетін 
электроқуаттың шығыны, экономика салаларында еңбек өнімділігі 
бойынша Қазақстан кейбір индустриалды дамыған елдерден 7-8 есе 
кейін қалған. Қазақстанда Жалпы ішкі өнімнің 1 долларға килловат-
сағат керек екен, ал басқа елдерде, мысалы Ұлыбритания, Германия, 

118
Италия, Жапонияда бұл көрсеткіш 0,22-0,3     долларды құрайды.
Инновациялық дамудың 
мемлекеттік институттары 
Стратегияда анықталған мақсаттарға қол жеткізу үшін жаңадан 
құру және бұрыннан келе жатқан мемлекеттік даму институттарын 
нығайту қажет. Атап айтқанда, олар:
•
  Қазақстанның инвестициялық қоры;
•
  Қазақстанның Даму банкі;
•
  Инновациялық қор;
•
  Экспортты қамсыздандыру корпорациялары.
Жалпы  алғанда  даму  институтары  біртұтас  жүйе  болып 
қалыптасуы  керек.  Олардың  орнықты  жұмыс  істеуі  мынандай 
қағидаларға  негізделеді:  орталықсыздандыру,  мамандандыру, 
бәсекелестік және транспаренттік.
Орталықсыздандыру  қағидасы  қолдайтын  элементтердің  көп 
екенін білдіреді. Бұған жекеменшік қолдауда кіреді. Іс жүзінде бұл 
мемлекет қаржыларды және ақпараттық ресурстарды тек бір даму 
институтында  жинақтауды  білдіреді.  Бұл  мынандай  мүмкіндік 
береді:
- шешім қабылдауда болашақ жүйелі қателерді жібермеу;
-  бәсекелестік  негізін  және  соның  нәтижесінде  қолдау  кезінде 
ашық саясат жүргізу;
-  жекеменшік  сектордың  бастамасына  терең  талдау  жүргізіп 
отыру.
Мамандандыру  қағидасы  даму  институттарының  нақты 
бір  операция  жүргізуге  немесе  қызметтің  белгілі  бір  түрлеріне 
мамандандырылады.  Мысалы,  Қазақстанның  Даму  банкі 
жобаларды  қаржыландыруды  банктік  несие  арқылы  жүргізуге 
мамандандырылған.
Бәсекелестік  қағидасы  даму  институттарының  жұмысы 
бәсекелестік  негізінде  жүргізіледі  дегенді  білдіреді  (нарықтық 
қатынастар  негізінде).  Бұл  қағида  институттардың  нәтижелерін 
бағалауға мүмкіндік береді.
Транспаренттік 
қағида 
бойынша 
мемлекеттік 
даму 
институттарының корпоративтік басқару жүйесін жасау. Бұл жүйе 
менеджерлердің  есеп  беруін  және  жауапкершілігін  қамтамасыз 
ету  керек,  қаржы  ресурстарын  тиімді  пайдалануға  тиісті  бақылау