221
4. Издание карт / А. Д. Копылова и др. М.: Картгеоцентр-Геодезиздат,
1995.
5. Журкин И. Г., Шайтура С. В. Геоинформационные системы. – М.:
КУДИЦ-ПРЕСС, 2009. – 272 с.
6. Капралов Е. Г., Кошкарев А. В., Тикунов В. С и др. Геоинформатика.
Учебник для ВУЗов. – М.: ИЦ Академия, 2005.
Білімді бекітуге арналған сұрақтар мен тапсырмалар
1. Картаны басып шығару бағдарламасы қандай қызмет атқарады?
2. Дерек көзі болып табылатын карталардан бейнелерді құрылатын
түпнұсқаға көшіру үшін қандай тəсілдер қолданылады?
3.
Дəстүрлі технологиялармен ұсақ масштабты карталарды жасау үрдісі
қандай негізгі кезеңдерді қамтиды?
4. Электронды баспа жүйелері қандай құрамдас бөліктерден тұрады?
5.
Электронды баспа жүйелерінің көмегімен картаның мазмұнының
элементтерін қабаттары бойынша векторлау қандай қызмет атқарады?
6. Картографияда геоақпараттық жүйелердің базасындағы технология-
ны қандай мақсатта пайдаланады?
Студенттердің білімдерін тексеруге арналған тест
тапсырмалары
1. Ұсақ масштабты карталар …. өңдеу жағдайында құрылады.
А) əртүрлі картаграфиялық дерек көздерін;
B) статистикалық дерек көздерін;
C) камералық өңдеу;
D) аэроғарыштық түсірулер деректерін;
E) жауаптардың барлығы да дұрыс.
2. Картаны жобалау барысында …… құруға баса назар аударады.
А) картаның бағдарламасын;
B) кестетік редакторды;
C) барлық элементтерінің жазу үлгілерін;
D) Дайын файлды фототеру қондырғысын;
E) кезекші карталарды.
3. Картаны жасаудың дəстүрлі технологиясының өндірістік
тізбектері …….. кезеңдерінен тұрады.
А) саралау-дайындау;
B) картаны құру;
C) баспаға дайындау;
D) картаны басып шығару;
E) барлығы дұрыс.
222
4. Картаны компьютерлік технологиямен құру барысында растрлы
бейнелерді өңдеу үшін растрлы кестенің ...... бағдарламаларын қолданады.
А) Adobe PhotoShop, Corel PHOTO-PAINT;
B) IIIuctrator;
C) Macromedia Free Han;
D) CorelDRAW;
E) Ren-Green.
5. Картаны компьютерлік технологиямен құру барысында векторлы ке-
стемен жұмыс істеу үшін.................... бағдарламалары қолданылады.
А) Adobe PhotoShop, Corel PHOTO-PAINT;
B) IIIuctrator, Macromedia Free Han жəне CorelDRAW;
C) Ren-Green;
D) PARADOX, DBASE;
E) ORACLE.
6. Столүсті ақпараттық жүйелерінің көмегімен картаны құрудың
негізгі əдісі..... бағдарламалық пакетін құрамдастырып қатар пайдалану бо-
лып табылады
А) растрлық жəне векторлық кестетік;
B) файлды басып шығару;
C) ЭЕМ ақпараттарды енгізу;
D) түрлі-түсті позитивтерді шығару;
E) макеттеу.
7. Электронды баспа жүйелері кешеннің ядросы ..... бағдарламаларын
қамтитын басқаруды қамтамасыз ететін жұмыс бекеті болып табылады.
А) енгізу-шығару;
B) бейнені өңдеу;
C) макеттеу;
D) беттеу жəне түс бөлу;
E) барлығы дұрыс.
8. Қазіргі кезеңдегі картаны құрудың компьютерлік технологиялары
....... міндеттерін шешуге мүмкіндік береді.
А) əртүрлі аумақтарға кестетік жəне деректер базасын қалыптастыруға;
B) кеңейту жұмыстарын жүргізуге; картографиялық үлгілеуге;
C) көп астарлы картаға түсіру үшін пайдалануға;
D) талдауға;
E) барлығы дұрыс.
223
9. Столүсті электронды баспа жүйелерінің беттеу бағдарламалары
кестетік жəне мəтіндік элементтерді ...... құрамдастыру əрекеттерін орын-
дайды.
А) басылымның жалпы макетінде;
B) беттеу жəне түс бөлуді;
C) бейнені өңдеуді;
D) деректер базасын қалыптастыруды;
E) кестетік өңдеуді.
10. Жалпы экономикалық карталарда ауыл шаруашылығының салала-
рын кескіндеу үшін көбнесе .... тəсілі қолданылады.
А) картограмма;
B) сапалық түс;
C) жеке диаграмма;
D) картодиаграмма;
E) белгілеу.
224
6 - т а р а у.
КАРТОГРАФИЯНЫҢ ДАМУ ТАРИХЫ
6.1. Картографияның Ежелгі өркениет орталықтары мен
орта ғасырда дамуы
Картографияның Ежелгі Грекия мен Ежелгі Римде да-
муы. Адамзат қоғамы мен мəдениеттің даму тарихымен байла-
нысты картография тарихының зерттейтін пəні картографияның
қалыптасу кезеңдері мен дамуындағы заңдылықтарын жəне оның
ең жоғарғы сатысы КСРО кезеңі мен Қазқстандық картография-
ны оқып-үйрену болып табылады.
География мен картография ежелгі өркениет орталықтары
Ассирияда, Вавилонда, Ежелгі Мысырда, Ежелгі Қытай мен
Үндістанда біздің жыл санауымыздан бірнеше мың жыл бұрын
пайда бола бастады. Сол кезеңдегі картографиялқ шығарма саз
тақтайша мен папирусқа бейне түрінде салынған. Біздің жыл
санауымызға дейінгі ІІ ғасырда Египетте география мен халық-
тану жəне геометрия жақсы дамыды. Қазіргі Мексикада мекен-
деген ежелгі үндістерде топографиялық карталар, теңіз жəне
кадастрлық сұлбалар (пландар) болды.
Қытайлықтар түсбағдармен таныс болып, нивелирлей білді.
Біздің жыл санауымызға дейінгі ІІ ғасырда Қытайда картогра-
фиялық жұмыстарды орталықтан басқаруды жүзеге асыратын
картографиялық бюро болған.
Ежелгі Грекиядағы картографияның негізгі даму кезеңдерін
сол замандағы əдебиеттерден оқып білуге болады. Гомердің
«Илиадасында» (б.ж.с.д. IX-VIII ғасырлар) Гефест құдайы түсті
метал лдан жасалған тақта Ахилесте сызылған картографиялық
сурет туралы жазылады. Тақтада қазіргі топографиялық сұлбаны
(планды) еске түсіретін өзен мен екі қала, сонымен қатар оның
маңын дағы бақ пен шалғын кескінделген.
Б.ж.с.д. IV ғасырдан бастап Милеттік Анаксимандрдың
«географиялық тақтасы» белгілі. Грекияның бірінші картасын
құрушы ретінде Эротосфенді атап өтеді.
Достарыңызбен бөлісу: | 
