171
D) картогаммамен;
E) изобаттармен.
4. Тақырыптық карталарда кескінделетін құбылыстардың таралатын
аумағы ...... кескінделеді.
А) горизонтальдармен;
B) сапалық түс тəсілімен;
C) изосызықтар тəсілімен;
D) картогамма тəсілімен;
E) картодиаграмма тəсілімен.
5. Тақырыптық карталарда кескінделетін құбылыстардың таралатын
аумағының шекарасы ...... кескінделеді.
А) ареал тəсілімен;
B) сапалық түс тəсілімен;
C) изосызықтар тəсілімен;
D) картогамма тəсілімен;
E) картодиаграмма тəсілімен.
6. Қандайда бір аудан үшін орташа болып саналатын кескінделетін
құбылыстардың салыстырмалы өлшемдерін картада ...... кескіндейді.
А) ареал тəсілімен;
B) сапалық түс тəсілімен;
C) изосызықтар тəсілімен;
D) картогамма тəсілімен;
E) картодиаграмма тəсілімен.
7. Картаның масштабы ескерілмейтін құбылыстардың географиялық ор-
нын анықтауға қолданылатын масштабтан тыс шартты белгілерді ..... дей міз.
А) ареал;
B) белгілеу;
C) изосызықтар;
D) қозғалыс белгілері;
E) картодиаграмма.
8. ..... карталар аумақтың геологиялық құрылысын жан-жақты ашып
көрсетуге мүмкіндік береді.
А) геологиялық;
B) климаттық;
C) ландшафттық;
D) топырақ;
E) синоптикалық.
172
9. ..... карталарда аумақтық табиғат кешендерінің таралу ерекшеліктері
мен таксономиялық бірліктері кескінделеді.
А) геологиялық;
B) климаттық;
C) ландшафттық;
D) топырақ;
E) синоптикалық.
10. ..... карталарда өнеркəсіп пен ауыл шаруашылығының салалық
құрамы табиғат байлықтарымен қамтамасыз етілуі кескінделеді.
А) саяси;
B) кешенді;
C) экономикалық;
D) халықтар;
E) теңіз.
11. ..... карталарда халықтың қоныстану екекшеліктері мен тығыздығы
кескінделеді.
А) саяси;
B) кешенді;
C) экономикалық;
D) халықтар;
E) теңіз.
12. Жалпы экономикалық карталарда экономикалық байланыстарды
қамтамасыз ететін маңызды ... кескінделеді.
А) пайдалы қазбалардың кен орындары;
B) теміржол мен автомобиль жолдары;
C) мұнай-газ құбырлары;
D) жоғары вольтты электр желілері;
E) жоғарыда аталғандардың барлығы.
13. өнеркəсіп карталары өнеркəсіптің барлық салаларын қамтитын ......
карталарына бөлінеді.
А) жалпы өнеркəсіптік;
B) металлургия жəне машина жасау өнеркəсібінің;
C) отын-энергетика кешенінің;
D) жеңіл жəне тамақ өнеркəсібінің;
E) жоғарыда аталғандардың барлығы.
14. Жалпы геоботаникалық карталарды құру үшін көбінесе .... тəсілі
қолданылады.
А) картограмма;
B) сапалық түс;
173
C) жеке диаграмма;
D) картодиаграмма;
E) гипсометриялық.
15. Жалпы экономикалық карталарда негізгі өнеркəсіп салаларын
кескіндеу үшін көбінесе .... тəсілі қолданылады.
А) картограмма;
B) сапалық түс;
C) жеке диаграмма;
D) картодиаграмма;
E) белгілеу.
16. Жалпы экономикалық карталарда ауыл шаруашылығының салала-
рын кескіндеу үшін көбінесе .... тəсілі қолданылады.
А) картограмма;
B) сапалық түс;
C) жеке диаграмма;
D) картодиаграмма;
E) белгілеу.
17. Əртүрлі аумақтардың мазмұны бір текті карталар сериялары .....
шығарылады
А) бірдей масштабта;
B) əртүрлі масштабта;
C) Əртүрлі мазмұнда;
D) біртекті мазмұнда;
E) мазмұн мен масштабы əртүрлі.
18. Жалпы атауы мен шындықты бейнелеуде бір тұтас картографиялық
құралды пайдалануы біріктіретін бірыңғай бағдарлама бойынша құрылған
картографиялық өнімді ..... дейміз.
А) географиялық атлас;
B) карталар сериясы;
C) картодиаграммалар;
D) қима-сызбалар;
E) картаграммалар.
19. Атластар атқаратын қызметтеріне қарай ...... болып жіктеледі.
А) ғылыми-анықтамалық;
B) өлкетанулық;
C) оқу;
D) туристік жəне жол;
E) барлығы дұрыс.
174
4 - т а р а у.
ҰСАҚ МАСШТАБТЫ КАРТАЛАРДЫ ПАЙДАЛАНУ.
КАРТАНЫ ЖАСАУ ТУРАЛЫ ТҮСІНІК
4.1. Картаны қоршаған ортаның шындығын та-
нып білуге мүмкіндік беретін құрал ретінде қолдану.
Картографиялық үлгілеу
Географиялық карта қоршаған ортаның шындығын танып
білуімізге мүмкіндік беретін маңызды құралдардың бірі болып та-
былады. Ол құрылыс жүргізу жəне жобалау жұмыстары, табиғат
байлықтарын тиімді пайдалану, өндіргіш күштерді орналастыру,
мемлекеттік қорғаныс, жаңа жерлерді игеру, пайдалы қазбаларды
іздеу, қоршаған ортаны қорғау сияқты халық шаруашылығының
маңызды мəселелерін шешу мақсатында қолданылады.
Соңғы он жылда география ғылымының циклдарында зерт-
теу құралы ретінде тақырыптық карталар үлкен маңызға ие бол-
ды. Картография теориясының дамуына зор үлес қосқан белгілі
орыс ғалымы К. А. Салишев қоршаған ортаның шындығын
зерттеудің «картографиялық əдіс» терминін алғаш рет қолданды.
Картографиялық əдісте зерттеуді көздейтін үрдісінің аралық
тармағына оқып үйренетін құбылыстың үлгісі ретіндегі кар-
та жатады. Ол зерттеу құралы жəне көзбен көріп, оқыпүйрену
мүмкін болмайтын құбылыстардың үлгісі ретінде зерттеу ныса-
ны қызметін де атқарады.
Кеңестік картографияның дамуына зор үлес қосқан орыс
ғалымы А. В. Гедымин еңбек заты ретінде картаға көп көңіл бө ліп,
оны картографияның ерекше бөлімі ретінде қарастыруды ұсынды.
Ол тарихи тұрғыдағы картаны еңбек құралы ретінде қол данудың
кестесін жасады. Картаны география ғалымдарының ци
к
л
да-
рында іс-жүзінде қолданудың теориялық жəне əдістемелік аста -
рының түйінді мəселелерін зерттеген А. М. Берлянттың ең бек -
терінде картографиялық зерттеу əдістері одан ары терең да мы ды.
Картографиялық зерттеу əдісі. Географиялық карталарға
талдау жасау арқылы құбылыстарды болжауды көздейтін
