Өнеркәсіп географиясы

-кесте. Қазақстанның орман қоры ауданының серпіні (қала және аудан әкімшілігінің ормандарын қоспағанда)*

жүктеу 2,97 Mb. бет 69/117 Дата 22.12.2023 өлшемі 2,97 Mb. #44894 түрі Оқулық

Навигация по данной странице:

• 12 - кесте. Қазақстанның орман қоры ауданының облыстар бойынша орналасуы
• 13 – кесте. Қазақстанның басым тұқымдары бойынша қамтылған орман аумағының серпіні (қала және аудан әкімшілігінің ормандарын коспағанда)*(алымы - мың га, бөлімі - %)
• 14-кесте. Республика деңгейінде жас топтары бойынша орманмен қамтылған ауданды бөлу (қала жэне аудан әкімшілігінің ормандарын қоспағанда)* (алымы - аудан, мың га, бөлімі - %)

11-кесте. Қазақстанның орман қоры ауданының серпіні (қала және аудан әкімшілігінің ормандарын қоспағанда)* Жыл Орман қорының жалпы ауданы (мың га) Орманды аудан Соның ішінде орман шаруашылығы комитетінің иелігінде Соның ішінде орманмен қамтылған аудан Жалпы аудан (мың га) соның ішінде ормамен қамтылған аудан (мың га) (%) (мың га) (%) 1993 24568.2 10503.6 42.7 23974.0 10273.7 42.8 1998 26444.7 11427.1 43.2 25565.0 11067.8 433 2003 26129.3 12340.7 47.3 26069.2 12280.8 47.1 2007 26770.5 12303.4 46.0 25321.1 11000.0 46.1 2010 28419.4 12293,8 45.0 3801Л 1179.2 31.0 Республика облыстары бойынша орман көрсеткіштеріне тоқталайық. Жалпы, ҚР Орман кодексіне сәйкес, орманмен көмкерілу - бұл қамтылған жердің жалпы ауданына орманмен қамтылған жердің қатынасы арқылы анықталып, пайызбен белгіленеді. Республика облыстары бойынша 2010 жылдың 1 қаңтарына сәйкес орман қорын есепке алу жағдайы негізінде ең жоғарғы орман көрсеткіші Жамбыл (15,7 %), Қызылорда (13,6 %), Оңтүстік Қазақстан облыстарына тиесілі (13,6%). 12 - кесте. Қазақстанның орман қоры ауданының облыстар бойынша орналасуы Облыс Жалпы ауданы Жалпы орман қорының ауданы Соньң ішінде орманмен қамтылғандар % 1. Акмола облысы 14692,9 970,8 380,1 2,6 2. Актөбе облысы 30062,9 976,8 47,5 0,2 3. Алматы облысы 22424,3 5020,9 1798,3 8,0 4. Атырау облысы 11863,1 164,8 15,9 0,1 5 Шыгыс Казақстан 28322,6 3648,2 1800,5 6, 6. Жамбыл облысы 14426,4 4450,8 2210,7 15,3 7. Батыс Казақстан 15133,9 213,4 101,6 0,7 8. Карағанды облысы 4279,2 590,3 145,0 0,3 9. Кызылорда облысы 22601,9 6671,3 3080,9 13,6 10. Костанай облысы 19600,1 643,3 215,2 1,1 11. Маңғыстау облысы 16564,1 465,7 122,7 0,7 12. Павлодар облысы 12475,5 478,7 245,8 2,0 13. Солтүстік Казақстан 9799,3 686,3 530,4 5А 14. Оңтүстік Казақстан 11724,9 3437,9 1599,2 13,6 Барлығы 272490,9 28419,4 12293,8 4,5 13 – кесте. Қазақстанның басым тұқымдары бойынша қамтылған орман аумағының серпіні (қала және аудан әкімшілігінің ормандарын коспағанда)*(алымы - мың га, бөлімі - %) Ағаш түрлері Жылдар 1993 2003 2010 Қарағай 963.2 831.8 783.3 Шырша 168.2 185.0 186.2 Майқарағай 384.4 400.1 401.9 Балқарағай 175.0 176.3 176.8 Самырсын 43.3 44.7 44.7 Арша 8.4 12.9 12.9 Қылқанды жапырақтылар 1742.5 1650.8 1605.8 21.4 17.8 16.8 Қайың 899.6 921.6 921.9 Көктерек 298.8 322.3 32^.2 Қандыағаш 1.8 2.2 2.2 Терек 78.8 79.2 82.8 Тал 45.0 47.4 47.0 Жалпақ жапырақтылар 1324.0 1372.7 1378.1 16.2 14.8 14.9 Қатты жапырақтылар 95.2 100.3 99.0 1.2 1.1 2.1 Сексеуілдер 4994.7 6136.9 6088.0 61.2 66.3 64.1 8156.4 9260.7 9170.9 Барлығы** 100 100 100' Кестенің мәліметтерінен байқайтынымыз, 2010 жылғы 1 қаңтарына дейінгі кезеңде республиканың ағаш түрлері боиынша жалпы орман-қорының (басқада ағаш түрлері мен бұталарды қоспағанда) 17,8% - қылқан жапырақты ормандар, 14,8 % -ын жұмсақ жапырақтылар, 1,1 % - ын қатты жапырақтылар, 64,1 % -ын сексеуілдер құрады Соңғы жеті жыл ішінде қылқанды ормандар ауданы 174,5 мың гектардан 1650,8 мың гектарға қысқарған, яғни 5,3 %. Жұмсақ жапырақтылардың ауданы, керіснше, 1324,1 мың гектардан 1372,7 мың гектарға (3,6 % ), қатты жапырақтылар ауданы 95,2 мын гектардан 100,3 мың гектарға ( 5,3%), сексеуілдер ауданы 4994,7 мың гектардан 6136,9 мың гектарға (22, 8%) көбейген. Қылқан жапырақты ормандардың арасында карағай ( 50,4 %), жұмсақ жапырақты тұқымдары арасында қайың (67,1 %) мен көк теректің (23,5 %),қатты жапырақтыларда қарағаш пен шегіршін (81,7 %) үлестері басым. Орманды аумақтары бойынша орман мен қамтылған жерлердің құрамында сексеуілдер басым келеді. Қара және ақ сексеуіл көшеттері жалпы орманды алқаптың жартысынан көп жерін алып жатыр. Соның ішінде қара сексеуілдер 67, 3 % құрайды. 14-кесте. Республика деңгейінде жас топтары бойынша орманмен қамтылған ауданды бөлу (қала жэне аудан әкімшілігінің ормандарын қоспағанда)*(алымы - аудан, мың га, бөлімі - %) Ағаш түрлері Жас топтары Барлығы Жас екпелер Орташа жастағы екпелер Толыса бастаған екпелер Толысқан және қураған екпелер 1 сьнып 2 сынып 2003 жыл Қылқанды жапырақты шар 160.0 271.4 493.5 311.2 506.4 1742.5 Жалпақ жапырақтылар 128.2 104.9 582.2 271.9 236.8 1324.0 Қатты жапырақтылар 12.4 24.3 51.5 3.9 3.1 95.2 Сексеуілдер 95.3 335.0 І786.3 1366.4 1411.7 4994.7 395.9 735.6 2913.5 1953.4 2158.0 8156.4 Барлығы** 4.8 9.0 35.7 23.9 26.4 100 2010 жыл 1 Қылқан жапырақтылар 128.1 229.3 504.7 284.8 503.9 1650.8 Жұмсақ жапырақтылар 96.3 151.1 448.6 282.2 394.4 1372.7 Қатты жапырақтылар 13.5 25.9 53.3 4.0 3.6 100.3 Сексеуілдер 107.7 579.2 2022.7 1443.1 1984.2 6136.9 Барлығы** 345.6 985.5 3029.3 2014.1 2886.2 9260.7 3.7 10.6 32.7 21.7 31.2 100 2010 жылды 2003 жылға пайызбен шаққанда, % 87.3 134.0 104.0 103.1 133.7 113.5 Ағаш өнеркәсібінің халық шаруашылығындағы маңызы және негізгі салалары Әлемнің ағаш өңдеу өнеркәсібі. Ағашты әлемдік дайындау (шығару) арта түсуде. 1965 жылмен салыстырғанда, оның көлемі екі еселенді. Ағаш шығару бойынша көшбасшы болып Америка Құрама Штаттары, Қытай, Үндістан, Бразилия, Индонезия, Канада табылады. Бұрынырақта көшбасшылар тобына Ресей де кірген. Алайда 90-ы жылдары бұрынғы КСРО шаруашылығының бұл саласында да өндірістің өте елеулі құлдырауы байқалды (салыстыру үшін: 1990 ж. – тығыз ағаштың 304 млн м3 және әлемдегі Америка Құрама Штаттарынан кейінгі екінші орын; 2000 ж. - 90 млн м3; 2004 ж.- 154,7 млн м3 (әлемдегі 6-орын)). Ағаш жоғары сапалы құрылыс материалы болып табылады, одан жиҺаз, ойыншықтар, қағаз, қарындаш, сіріңке және өзге де өнімдер шығарылады. Келешекте ағаш өнеркәсібін дамытуда негізгі көңіл химиялық тәсілдерді кеңінен қолдану арқылы ағашты кешенді өңдеуге, қуатты ағаш өңдейтін кәсіпорындарын құруға, ғаламшардың орман ресурстарын қорғауға және қалпына келтіруге бөлінуге тиіс. Ағаштың жалпы дайындалуындағы іскерлік ағаштың үлестік көрсеткіші әлемнің әртүрлі ағаш дайындайтын елдерінде қатты өзгеріп отырады. Мысалға, барлық дайындалатын ағаштан іскерлік ағашқа солтүстік орман белдігі елдерінде (ағаштардың қылқан жапырақты түрлері басым) 80%-дан 100%-ға дейіні келеді (Швецияда, Финляндияда, Норвегияда, Канадада - 90-нан аса, Америка Құрама Штаттары мен Ресейде – 80%-ға жуық). Оңтүстік белдік елдерінде (тропикалық және экваторлық ормандар) әдетте, бұл көрсеткіш анағұрлым төмен (Таиланд, Үндістан – 8%, Индонезия – 20%-ға жуық, Бразилия – 40%-ға жуық, Венесуэла – 60%). Солай болғанымен де, әлемдік нарыққа іскерлік ағашты ірі жеткізушілер қатарына, экономикалық жағынан дамыған мемлекеттерден өзге бүгінде көптеген дамып келе жатқан елдер де кіріп отыр. Іскерлік ағашты негізгі тұтынушы болып ағаш шикізатын одан әрі өңдеу үшін негіз болып қызмет атқаратын ағаш кесу (ағашты механикалық өңдеу) табылады. Кесілген ағаш материалдарын өндіру бойынша әлемдік көшбасшылар болып Америка Құрама Штаттары, Канада, Бразилия, Ресей, Жапония, Германия Федеративтік Республикасы, Швеция саналады. Ағаш-талшықты тақтайлар өндіру бойынша елдердің көш бастаушы тобына Америка Құрама Штаттары, Қытай кіреді және одан әрі сан мәрте жол бере отырып, Канада, Германия Федеративтік Республикасы, Ресей, Италия, Бразилия келе жатыр. Ағаш-жоңқа тақтайларын өндіру бойынша көшбасшы орындарды негізінен алғанда экономикалық дамыған елдер: Америка Құрама Штаттары, Германия Федеративтік Республикасы, Канада, Қытай, Бельгия, Италия, Ұлыбритания, Франция, Испания алып отыр. Бұл ретте Қытай тек 1990 жылдан басталған кезеңде ғана өндіріс көлемін 10 еседен аса арттырып жіберді. Ресей өз өндірісін 4 есе дерлік қысқартқан. Соңғы онжылдықтарда көптеген дамушы елдерде өздерінің ағаш өңдеу кәсіпорындары пайда болса да, олардың қуаттылықтары әзірге шамалы болып отыр, әлемнің ағаш өңдеу өнеркәсібі іс жүзінде өзінің орналасуын өзгерткен жоқ. Мысалға, кесілген материалдар, ағаш тақтайлар өндіру бойынша көшбасшылар тобына Бразилия, Үндістан, Корей Республикасы, сонымен қатар Малайзия, Индонезия, Түркия, Мексика жақындап келеді. Фанера өндіруде Оңтүстік-Шығыс Азия елдері көбірек рөл атқарау бастауда, бірақ әлемдегі аса ірі өндірушілер болып Америка Құрама Штаттары мен Канада қалуда. Ағаш өнеркәсібі салалары және ағаш өнімдері: тілінген ағаш материалдары, құрылысқа керекті тетіктер, фанера, мебель, целлюлоза, қағаз, картон, спирт, сірке қышқылы, скипидар, канифоль және басқалармен қамтамасыз етеді. Ағаш өте құнды және пайдалануы әртүрлі материал. Ағаш өнеркәсібінің әсіресе ТМД елдерінде маңызы өте зор. Сондықтан ағаш өнеркәсібі өркендетумен бірге ағаш қорларын кешенді тиімді пайдалану және оны қорғаудың маңызы ерекше арта түседі. Ағаш өнеркәсібінің ағашты дайындау мен тасымалдау және оны өңдеу сияқты бірнеше салалары бар. Ағаш механикалық және химиялық әдістермен өңделеді. Ағашты механикалық өңдеу салаларына ағаш тілу, құрылыс тетіктерін өңдеу, фанера, мебель, ағаш массаларын өндіру кіреді. Ағашты химиялық әдіспен өңдеуге целлюлоза, гидролиз өндірісі, ағашты термикалық өңдеуге негізделген өндірістер кешені және басқа да ағаш-химия өндірістері жатады. Негізгі ағаш қорлары шоғырланған аудандарда ағашты тиімді пайдалануға бағытталған ағаш өнеркәсіп кешендері құрылуда. Ағашты кешенді пайдалануды одан сайын жақсартады, ағаш өнеркәсібін өнеркәсіптің индустриялды саласына айналдырады. ТМД елдеріндегі ағаш қорларының бір артықшылығы – ормандардың 85 % қылқан жапырақты ормандардың алып жатуы. Ағаш дайындау өнеркәсібі. Ағашты кесу, оны тасымалдау және ағаш ағызу жұмыстарымен шұғылданады. Оның негізгі өнімі одан ары өңдеуге жіберілетін іске жарамды ағаштар. Ағаш дайындауды негізінен ағаш өнеркәсібі шаруашылықтары жүргізеді. Оның кәдімгі өнеркәсіп орындарынан айырмашылығы – олар негізгі өндірістік процестерді ашық далада атқарады және ағаш дайындаудың ерекшелігіне байланысты үнемі бір жерден екінші жерге ауысып отырады. ТМД елдерінде, әсіресе, Ресейде ағаш дайындау жұмысы қазіргі заманның техникасымен жарақтанған. Ағаш дайындаудың маусымдығы болмайды, онда тұрақты жоғарғы маманды жұмысшылар істейді. жүктеу 2,97 Mb. Достарыңызбен бөлісу:

©g.engime.org 2024
әкімшілігінің қараңыз