Пайдалы ақпарат
Ақпарат молдығы
18-сурет.
Қазіргі қазақ педагогикасындағы идентификация мен эмпатия – феноменалды тетік ретінде дәріс беру үстінде өзін ақтап жүрген адамдар арасындағы қарым-қатынас жасау түрі болып табылады.
Бұдан бөлек тың ақпаратты түсінудің тағы бір тетігі – рефлексия болып табылады. Рефлексия – басқаны өздігінен танып түсіну, демек, рефлексия көз алдында өтіп жатқан оқиғаны адамның өз санасымен түйіндей білу процесі. Бұлардан басқа есте сақтаудың тағы бір түрі – салыстыру, яғни белгілі мен белгісіз құбылыстың, оқиғаның, заттың ұқсастығы мен айырмашылықтарын табу болып саналады. Сонымен қатар нақтылау да оқу процесі үстінде көмекке келеді, яғни ол мұғалім тарапынан фактілерді, мысалдарды, жағдайларды, бақылауларды қолдануда ерекше орын алады.
Артық ақпараттың деңгейінің азаюына қол жеткізу үшін екінші ұстаздың араласуы өзінің алдындағының ойын айқындап, толықтырып отырады. Ол өзіне қатысты тұрғыда теориялық материалдарды тақырыпқа лайық мысалдармен, фактілермен, жағдайлармен бекемдеп отырады.
19-сурет.
Осылайша, біз жаңа пайдалы ақпарат қабылдау үшін бала санасында орын босата аламыз. Ол үшін бізге бұрыннан белгілі салыстыруды оқу процесі үстінде дәрісті ойға сақтауда іске қосамыз. Екеудің қатарласа оқыған дәрісі шәкірттердің оны қабылдауын жеңілдетеді. Мұғалімдер сыныптың қимыл-қозғалысын қалт жібермей аңдып отырғандықтан, қиынды оңайлатып, басқаша формада бере алады. Осылайша тек коммуникативтік рөлдер ауысып қана қоймайды, сонымен қатар пікірлер ауысымы да орын алады.
19-суретте дәріс жағдайындағы ақпараттың дұрыс берілмеуі көрсетілген, себебі мұғалімдер өте жиі кезекті тезисті алға тартады да, оны фактімен бекемдеп болған соң, қойылған проблемаға қайыра оралмайды. Бірден келесі оқу блогына ауысып кете береді. Суретте көрсетілген 3 пен 6 оқушылар тарапынан қабылданбай, жалпы дәріс желісінің үзіліп қалғандығын аңғарамыз. Бірақ солай бола тұрғанмен, шәкірттердің есінде: 2а, 5а, ә, б мысалдары, фактілерімен, жағдайлары сақталып қалып отыр. Белсенді дәріс кезінде бұндай дәріс желісінің үзілісі өте сирек ұшырысады.
Атап көрсеткен нақтылау, салыстыру және қайталаудан басқа визуалды ақпаратты қарастыру, оны шешу процесі есте сақтап қалуға қосымша дәнекер болады. Бұл психологиялық процесс – визуалды ақпарат пен оны көрсету – дәстүрден тыс дәрістің кең тараған формаларының бірі болып табылады.
Енді негізгі психологиялық тетіктің бірі – «назар аудартуды» қарастырайық. Ол – бір объектіден (субъектіден) екіншісіне еріксіз назар аударту амалы. Осы арқылы ұстаз өзінің айтары мен береріне көп уақыт жұмсамай жедел шәкірт санасына оқу ақпаратын сіңірте алады. Осылардың бәрін түйіндей келгенде не айтсаң соны, сол қалпында қабылдайтын шәкіртті емес, ойлай алатын тұлғаны тәрбиелеп шығара аламыз деп ой түюге болады. Мұғалімнің дәріс үстіндегі педагогикалық қызметі неғұрлым интенсивті болған сайын, сабағындағы құлық қоя қабылдау мен назар аударудың көрсеткіші өсе түседі.
20-сурет.
Дәстүрлі емес дәрістердің жаңа түрлерін, оның негізгі қасиеттерін ашып көрсетейік. Ол үшін жоғарыдағы 20-суретке назар аударайық. Онда коммуникацияның классификациясы берілген.
Біз дәстүрден тыс дәрістер үшін төмендегідей педагогикалық коммуникация типтерін таңдап аламыз:
Ауызша
Визуалды
Формалды емес
Спонтанды
Тұлғааралық
Тікелей
бұлар жиі қолданылатын болса, төмендегілер сирек қолданылады:
Жазбаша
Формалды
Жоспарлы
Жанама
Мысалға формалды емес коммуникация және оның артықшылығы деп мыналарды есептейміз (21-сурет):
Коммуникацияға қатысушылардың белсенділігі
Т аңдау мен арнау
Шұғылдық
Кері байланыстың жеделдігі
Құжат мазмұндарында формалды еместікті беру
Қолданбалы мән (эмоционалдық, мәтінішілік)
Берілетін ақпараттың синтезделуі
21-сурет.
   
22-сурет.
Енді жоғарыда айтылған ойлардың негізінде «екеуара дәріске» қатысушы ұстаздардың белсенділігі біріншіден - аталған форманы көрсету мүмкіндігіне ие болуды қалағандықтарынан; екіншіден - коммуникацияға қатысушы әріптес ұстаз бен қалған мүшелердің жылдам ой қозғалыстары; үшіншіден - екі ұстаз емін-еркін өз ойларын «спонтанды» білдіре алады.
Сезім дегеніміз – ақыл-ой қызметінің реттеушісі. Осыған интеллектуалды сезімді қосуға болады. А.Эйнштейн мәңгі ізденістің сезімін «таң қалушылықтан қашу» деп орынды атаған. Бұдан тек қана кез келген жаңа ақпаратты алу қажеттілігі ғана емес, сонымен қатар белгісізден белгіліні, әдеттегіні табу да онымен тығыз байланыста болды.
Қазіргі заманғы жетілген, ашық диалогқа құрылған проблемалық дәрісте шәкірт өзінің әлеуметтік белсенді орнын тауып, өз пікірін бүкпесіз білдіре отырып, одан жоқтағанын тауып, іздегенін кезіктіреді. Осындай жағдайда педагогтың міндеті – әрбір шәкіртіне тақырыптың мәнісін ұқтырып, оқыту барысында қарым-қатынас жасауға көптеген тыңдарман тарта білу. Сынып қалыптасқан осындай жағдайға жеткенде, бірлескен шығармашылыққа кең жол ашылып, мұғалімнің ұстаздық талпынысы үш есе артығымен өтеледі. Бұл жолда бәрін жөнге келтіретін ойындық іс-әрекеттер болып табылып, ол орынды қолданыс тапқан кезде, сыныптың сабаққа деген белсенділігі арта түседі. Қазір ТМД педагогикалық кеңістігінде ойынды басқару мен оқыту тәжірибесі кең қолданыс табу үстінде (22-сурет). Осылайша, жоспарланған дәрістер ойындық іс-әрекеттердің принциптері проблемалыққа, бірлескен қызметтестікке, диалогтық қарым-қатынасқа және қос жоспарлыққа құралып, ТМД жаңартпашылық мектептерінде қолданыс таба бастады.
4 лекция
Достарыңызбен бөлісу: |
