Мектептегі педагогикалық жаңартпа мен жаңартпашылық оқыту

-дамудан басым түсетін алға оза жұмыс жасау;

-келешектің айқындығы,

-тұлға, оның дамуына бағыт ұстау;

- шығармашылық элементінің міндетті түрде кезігуі;

-қарым-қатынастың әріптестік типі;

-бірлесу, қосарласу, өзара көмек т.б,

Жаңартпашылдық білім беру процесінің заңдары:

алдын алуға болмайтын тұрақсыздық заңы; жаңартпашылық процесінің финалдық жүзеге асу заңы;

педагогикалық жаңартпашылықтағы тұрақты үлгілену заңы;

педагогикалық жаңартпашылықтың жаңа жағдайда қайыра бой көрсететін циклдік қайталанушылық заңы.

кезеңдері

1-кезең – жаңа ашылым–

идеяның тууы

2-кезең – ойлап табуы

3-кезең – тәжірибе жүзінде

қолданыс табуы

4-кезең – педагогикалық жүйеге

енгізілуі

5-кезең – жаңаның үстемдігі

6-кезең – жаңаның қолданыс

аясының тартылуы

білім беру жүйесі жағдайындағы жаңартпашылық ауысымды басқару принципі;бейберекет өрістеуден сана-лы басқаруға өту принципі; ақпарат-тық, материалдық-техникалық және

маманмен қамтамасыз ету принци-пі;қалпына келу немесе қалпына келмеу процестерін болжау принципі; жаңартпашылық процестердің тұрақ-тылығын күшейту принципі;

білім берудегі жаңа енгізілімдердің даму процесін жеделдету принципі.

;

10-сурет.

1.Жаңашылдықты дүиеге әкелу кезеңі.

• 
  Оған жасалынатын өзгертулердің қажеттілігін анықтау;
  
• 
  Ақпарат жинау мен жағдайды талдау;
  
• 
  Жаңашылдықты жобалау және мазмұнын сипаттау;
  

• 
  Жаңашылдықты енгізу туралы шешім қабылдау – идея, концепция, технологияларға, материалды өңдеуге, жаңа енгізілімді шұғыл қолдануға, алғашқы нәтижелерді бағалауға педагогикалық мониторинг жасау.
  

• 
  Жаңашылдықты кең көлемде іс-тәжірибеге енгізу, оны насихаттауды – ашық сабақтарда, бейнетүсірілім мен басылым беттерінде көпшілікке таратуды жолға қою.
  

танымдық іс-әрекет типі бойынша;

дидактикалық мақсаты бойынша;

дидактикалық міндеті бойынша.

11-сурет

Сонымен, білім беру әдісі дегеніміз – мектептің белгілі бір оқу жылында алға қойылған мақсаты мен міндетіне қол жеткізуге бағытталған ұстаз бен шәкірттің тәртіпке келтірілген жүйелі үйлескен іс-әрекеті болып табылады. Мектептегі білім берудің екі қыры бар: объективті және субъективті. Алғашқысына – оқу мекемесі өзінің білім беру процесінде таңдап алған нақты бір әдіс түрі жатса, келесісіне – жеке педагогтың мектептің ерекшелігіне орай қолданатын әдістерінің өзгешелігі жатады.

Осы орайда мектепттің ұстаздарына:

-танымдық іс-әрекет типі бойынша;

-дидактикалық мақсат бойынша;

-дидактикалық міндет бойынша И.Я. Лернер, М.Н.Скаткин [77], К.Попер [78], И.Т. Огородников [29] және т.б. ғалымдардың еңбектері көп көмек береді.

Жоғарыда қайталаушылық пен туындаушылық оқыту әдістерінің кестеге түсірілген шағын сипаттамасын беріп отырмыз (11-сурет).
Танымдық іс-әрекет типі бойынша оқыту әдістерін жіктеу
Оқыту әдістері
Оқушылардың танымдық іс-әрекеттері бойынша

Түсіндірме-көрнекілік

Туындаушылық Проблемалық

Ішінара іздемпаздық

Зерттеушілік

Енді қазіргі мектептегі білім беру формаларына біршама тоқтала кетейік.

Білім беруді ұйымдастыру формасын мектептегі білім беру әдістері сияқты түрлі критерилер бойынша бала саны мен құрамы жағынан, дидактикалық мақсаты мен міндеттері т.б. жіктеуге болады (12-сурет).

Педагогика тарихында білім беруді ұйымдастырудың алғашқы формасы - дербес білім беру болып табылып, кейін келе, түрлі жастағы, түрлі дайындық деңгейіндегілерді дербес-топтық оқыту белең алды. Қазіргі ұлттық мектеп жағдайында бой көрсетіп жүрген дербес-жұптық, өзара әрекеттестік, бригадалық оқыту, шағын топ сияқты білім беруді ұйымдастыру формаларын арнайы бөліп көрсетуге болады (А. кестесі). Сонымен қатар, қазіргі мектептерде білім беруді ұйымдастырудың жаңартпашылық сипаттағы дәріс-семинар формасын атап кетуге болады.

Білім беру формасы

(сыныптан тыс)

12-сурет
А.кестесі – Білім беру формасының сипаты

Теориялық (дәріс, семинар сабағы, сыныптық реферат, сыныптық

тақырып қорғау)

• 
  Аралас (теория-практикалық сабақ түрлері)
  
• 
  Тәжірибелік (зертханалық-тәжірибелік сабақ, практикум)
  
• 
  Бақылау (коллоквиум, сынақ, емтихан) болып бөлінеді.
  

Дәстүрлі дәрісте мұғалім жетекші рөлге ие болады. Ал қазіргі ұлттық жаңарпашылық мектептегі оқушының дәріс үстіндегі енжарлығын болдырмау үшін дәрістің жаңа түрлері пайда болуда. Атап айтсақ, проблемалық, визуалды, алдын ала ойластырылған қателіктерге құрылған, пресс-конфернеция, екеуара, дискуссия дәріс және т.б болып табылады.

кіріспе, қорытынды, бекіту

• 
  проблемалық дәріс
  
• 
  кеңес беруші дәріс
  
• 
  пресс-конференция дәріс
  
• 
  екеуара дәріс
  
• 
  сұхбат дәріс
  
• 
  алдын ала ойластырылған қателікке құрылған дәріс
  
• 
  зерттеушілік дәріс
  
• 
  нақты жағдайды талқылауға арналған дәріс
  
• 
  техникалық кері байланыс қолданылатын дәріс
  
• 
  визуалды дәріс
  

1.Түсіндірілетін сауалдардың айқын құрылымға ие болып, бірізділікпен ашылуы;

2. Теориялық жағынан айқын маңызды проблеманы көтеру;

3. Алдыңғы өтілген сабақтың материалымен байланыстылық;

4. Сенімді мысалдар, фактілердің келтірілуі;

5.Оқушылардың қызығушылығын туғызып, дербес жұмыс істеуге бағдар беру;

6.Оқу материалының бала ұғымына сай әдістемелік өңделгенін таныту;

7. Оқу материалы балаларға ұсынылған -дыбыс, -бейне, жазбалармен, үлгі, көрнекілікпен үйлесуі шарт;

8. Балаға түсіндірілетін терминдер мен ұғым-түсініктердің үлестірме материал ретінде алдын ала таратылып беруі түрінде болып келеді.

Мектептегі дәрістегі ең бастысы – ой мен жүйелілік, түсіндірілетін сауалдың қызықты тұсын көрсете білу, қысқа да, нақ, тез есте сақталатын түйіндеме жасау, оқушылардың өрелік деңгейінің артуына, бала назар аударуының мұғалім ойымен ілесіп отыруына қол жеткізу болып табылады.

1.Кіріспе – өтілетін тақырып, оның жоспары, үйден оқып, қосымша ақпарат алатын әдебиеттер анықталады.

2. Негізгі бөлім (10-20 минуттық баяндау) – сабақ тақырыбының ғылыми мазмұны мен негізгі мәселелері түсіндіріліп, дәлелдеулер жүйесі келтіріледі.

3.Қорытынды:

• 
  мұғалім сабақ тақырыбын қайыра бір еске салады;
  
• 
  оқу материалының негізгі түйінін ұғындырады;
  
• 
  қойылған сауал тұжырымдалады;
  
• 
  мұғалім шағын қортындылау жасап, қойылған сауалдарға жауап береді.
  

Мақсат

Мазмұн

Әдістер

Амалдар

Формалар

Тапсырма

Мектепке арналған дәріс сабақты жоспарлау құрылымының үлгісі жалпы түрде мынадай болып келеді:

-оқушыларға заманалық, тұтас, өзара байланысқан білім деңгейін нақты тақырыпқа байланысты бере білу;

-танымдық, зерттеушілік ғылыми дағды мен машықты қалыптастыру;

-дәріс үстінде оқушының мұғаліммен бірлескен шығармашылық жұмысын қамтамасыз ету;

-оқушыларды оқытылатын пәнге деген сүйіспеншілікке тәрбиелеу;

-оқушылардың математика пәні бойынша өз бетімен дербес шығармашылық ойлауын дамыту;

Дәріс міндеті:

1.

2.

т.с.с.

Дәрісте қойылатын сауалды уақыттық жағынан жоспарлау:

І. Кіріспе бөлім – 2 мин.

ІІ. Негізгі бөлім – 10-15 мин.

ІІІ. Қорытынды бөлім – 3 мин. Мұғалім бір сыныпқа бөлінген өзінің 45 минут уақыттын осылайша тиімді пайдалана алады. Қазіргі педагогикада дәрістің 4 фазасының өтуі былайша уақытпен беріледі:

1. 
   Қабылдаудың басталуы – 4-5 минут;
   
2. 
   Қабылдаудың белсенділігі 24-30 минут;
   
3. 
   Тырысу фазасы – 10-15 минут;
   
4. 
   Жалығу фазасы.
   

1. Мазмұндық мәтінді толық жазу;

2. Оның негізінде жұмыс конспектісін (тірек сөз, кестелі ой) жасау;

3. Психологиялық жақтан өзін бекемдеу.

• 
  Шегініс. Балалардың зерігіп, жалықпауы үшін қолданылады:
  

• 
  шегініс жеңіл сипатта күлкілі жағдай тудырып, сыныпты сергітуі шарт;
  
• 
  тақырыпқа сай күлдіргі әңгімелер айтылады (мысалға, Ньютонның басына алма құлағаны);
  
• 
  шегініс 2-3 минутқа созылады.
  

• 
  Егер сіз толқып тұрсаңыз, онда жымиып алсаңыз, толқуыңыз сейіліп, сабақты одан әрі жеңіл жалғастырып кете аласыз.
  
• 
  Оқу материалының мазмұнымен байланысты оқушыларға дәнекер сауалдар қою. «Сауалды жақсы қою дегеніміз – оны жарым жартылай шешу»,- дейді Д.И.Менделеев. Өйткені, ұстаз көбіне өзі қойған сауалға өзі жауап береді. Сауалдар кезектестікпен қойылып, оқу тақырыбының мазмұнын жүйелікпен ашып отыруы керек.
  
• 
  Ұстаз өзін оқушылардың ойлау әрекетінің басқарушысы екендігін есінен еш шығармауы керек. Балаларды тақырыптан ауытқытпай, сауал төңірегіне үйіре білуі қажет.
  

А

Ә

Б

В

Қандай нақты материалға

Дәрістің қай жерінде

Қай сәтте қолдану

Қай ақпараттан кейін

Құптау

Шығармашылық ахуал

14-сурет.

• 
  Дәріс қисынды құрылып, дәлелді болуы шарт.
  
• 
  Дауыстың өзгеруі. Дәрістің ең маңызды тұсында баланың назарын өзіне аудару үшін ұстаз дауысын құбылтады. Белгілі бір сөзге ерекше екпін түсіреді.
  
• 
  Интервал. Сөзді оқушылар құлықты болып түсінуі үшін қолданылады. Өйткені, оқу ақпаратының алынуы сөйлеудің қарқынына байланысты болып келетін есте ұстаған жөн.
  
• 
  Пауза. Сөзді балаларға түсінікті болу үшін үзу. Ең басты терминге назар аударту үшін ұстаз осы тәсілге жиі жүгінуі шарт.
  
• 
  Ишарат. Тек сөзбен ғана емес, әсем қимыл қозғалыспен де баланың көңілін өзіне аудартуға болатынын дәріс үстінде үнемі есте ұстау.
  
• 
  Көрнекілік қолдану. Дәрістің оңай қабылдануына өз септігін тигізеді.
  
• 
  Балалардың іс-әрекетін қолдап, «Жарайсың!», «Менің ойымдағы айта білдің», «Өте дұрыс» деген қолпаштаулар сабақтың табысты өтуіне өз көмегін тигізеді. Ұстаз баланы мақтаудан аянып қалмауы керек.
  
• 
  Шығармашылық ахуал тудыру. Дәрісте баланы өз бетімен ойлауға жетелейтін «Кәне, еске түсіріп көрелік?», «Шешімін кім бірінші табар екен?» деген сияқты сөздер қолданылуы керек.
  

Жаңартпашылық мектептердегі дәрісті білім беру формасы ретінде ұйымдастырудың күшті және әлсіз тұстары мына кестеде көрсетілген.

Жаңартпашылық мектептің мұғалімінің басты міндеті – дәрістің әлсіз тұстарын барынша азайтуға күш-жігерін салу болып табылады [79].

Мұғалімнің аты-жөні:________________________________

Өзара сабаққа қатысудың күні мен уақыты:______________

Пән атауы:_________________________________________

Дәріс сабаққа қатысқан бала саны: _____________________

Дәріс сабақтың тақырыбы: ____________________________

Қорытынды бағалау шкаласы:

- 100-90 – жақсы,

- 89-69 – қанағаттанарлық,

- 69-дан төмен – нашар.

Қосымша сұрақтар қою

• 
  ...мысал келтір?
  
• 
  Қалайша...не үшін...қолдануға болады?
  
• 
  Егер...не болады?
  
• 
  ....астарында не жатыр?
  
• 
  ...әлсіз және күшті тұстары неде?
  
• 
  ...неге ұқсас?
  
• 
  Біз ...туралы енді нені білдік?
  
• 
  Біздің бұрын оқығандарымызбен...несімен байланысты болып келеді?
  
• 
  Түсіндір ...неліктен?
  
• 
  ...мәнісі неде?
  
• 
  Неліктен...маңызды?
  
• 
  Осыған қарсы қандай дәлел келтіруге болады?
  
• 
  ...арасындағы айырмашылық неде?
  
• 
  ...қалай ұқсайды?
  
• 
  ...күнделікті өмірде қалай қолдануға болады?
  
• 
  ...мықты жағы қандай...неліктен?
  
• 
  .....негізінде....салыстыр.
  
• 
  Сіздің көзқарасыңыз бойынша...себебі не, ...неліктен?
  
• 
  Сіз ...тұжырыммен келісесіз бе...?
  
• 
  Сіз өз жауабыңызда неге сүйендіңіз?
  

Дәріс оқу барысында әрбір мұғалім К.С. Станиславскийдің «Қиынды – әдеттегідей, әдеттегіні – оңай, оңайды – тамаша етуге үйрене біл» деген ұранды сөзін есте ұстауы абзал.

15-сурет.

16-сурет.

Тап осы психологиялық процестер «екеуара дәрістің» қабылдану мүмкіндігін күшейтеді. Мұндағы идентификация – өзіңді өзгемен тең санау. Толықтыра айтасақ, ұстаз бен ұстаз арасындағы тең дәрежедегі түсіністік. Өйткені, ұстаздың дәріс үстінде айтқанына шәкірттердің үн қосып отыруы қажет.