Ильясова гульжахан уалибековна

94 
 
Игерілген білімнің кейінгі оқу                                                           Пән бойынша меңгерілетін 
     ақпаратына тірек болуы                                                                 білімнің тұтастығы, бірлігі 
                                     
   
   
 Тақырыптан-тақырыпқа,                                                               Ғылыми атаулардың сақталу                                                                   
  сыныптан-сыныпқа ауысқанда                                                                      сабақтастығы 
  материал мазмұнының  сабақтастығы      
 
                                             
Сурет 10 –  Сабақтастық принципінің сызбасы 
 
 
  Сабақ барысында оқушылардың                                                  Тәжірибе және зерттеу  
       белсенділігін арттыру                                                                    әдістерін қолдану 
                                               
Саналылық принципі 
 
   Өзіндік жұмыс түрлерінің                                                            Ой қорыту, тұжырым жасау, 
          басым болуы                                                                                     нәтижеге жету 
 
Сурет  11 – Саналылық принципінің сызбасы 
 
Саналылық  принципінің  мәні  оқушылардың  танымдық  іс-әрекетін 
қалыптастыруға  мүмкіндік  туғызады.  Бұл  білім  берудің  нәтижелілігімен 
байланысты.  Білімді  саналы  меңгерген  оқушының  дүниетанымы  да  дамиды, 
сонымен  қатар,  өз  білімін  керекті  жерде  еркін  қолдана  алады.  Білімді  саналы 
меңгеру  оқуға,  кәсіби іс-әрекетке,  айналып  келгенде,  өмірге  деген дұрыс,  нық 
көзқарасының қалыптасуының айғағы. Бұл  принцип үнемі оқушының ізденісі 
арқылы, сабақта да, сабақтан тыс кезде де өзіндік іс-әрекетінің басым болуына 
байланысты  жүзеге  асады.  Осы  жоғарыда  көрсетілген  принциптердің 
орындалуы    білімді  берік  меңгеруге  әкеліп  соғады.  Ол  мына 
12 
суреттегі 
жұмыстар нәтижесінде жүзеге асады. 
 
Нақты ғылыми ұғымдар мен                                                   Оқушылардың жүйелі ойына әсер  
   деректерді
 
жергілікті                                                                 ететін әдіс-тәсілдерді қолдану
 
      материалдармен
 
        байланыстыру                       Білімді берік берудің 
                                                             жүзеге асуы  
  
Оқушылардың тақырыпты                                                               Басқа принциптермен 
   байланысын   меңгеруге                                                             байланысын қамтамасыз ету 
   қызығушылығын тудыру  
                                   Оқушыларға берілетін өзіндік жұмыстардың түрін  
                                        олардың мүмкіндігіне қарай деңгейлеп беру 
 
Сурет 12 – Білімді берік беруді жүзеге асыру сызбасы 
Сабақтастық 
принципі 

95 
 
Қалыптастыру эксперименті кезінде оқушылардың өзіндік зерттеушілік іс-
әрекеттерін  ұйымдастыру  тұстарына  да  көңіл  бөлінді.  Зерттеушілік  іс-әрекет 
кезінде  оқушылар  өз  таңдауы  бойынша  тақырып  алып,  алдымен  оның 
болжамын  ұсынады.  Одан  әрі  мұғаліммен  ақылдаса  отырып,  тақырыпты 
зерттеудің  жоспарын  жасайды.  Мұндайда  оқушыға  өзінің  көзқарасын  қорғай 
алатын, дәлелдер мен деректерді келтіре алатын тақырыптарды беру көзделеді. 
Бұл жағдайда оқушылар бұрын игерген білімдерін жаңа жағдаятқа көшіріп, іс-
әрекеттің  белгілі  тәсілдерін  қолданады.  Кейде  өте  жақсы  оқитын  оқушыларға 
олардың  тарапынан  кешенді  білімін  қолдануды  талап  ететін  күрделі, 
шығармашылықпен шешуді керек ететін тақырыптар берілді. 
Сонымен  тәжірибелік–эксперимент  кезінде  алға  қойған  мақсатымыз  
оқушыларға  бейорганикалық  химиядан  білім  беруде  оқулық  пен  оқу 
құралының  мазмұндық,  құрылымдық  жүйесін  байланыстыра  отырып  білім 
берудің әдіс-тәсілдерін қолдандық.            
Білім  нәтижесін  ақпараттық,  бағалаушылық,  процедуралық  және 
рефлексивті  тұрғыдан  талдап,   берілген  білімді  меңгерудің  толымдылығы  мен 
тереңдігін және оқушылардың оны саналы қабылдауын  анықтау көзделді. 
Оқушылардың  қалыптастырушы  эксперименттен  кейінгі  білімі  мен 
біліктіліктерінің  деңгейлерін  анықтау  үшін  олардан  ауызша  және  жазбаша 
бақылау жұмыстары алынды. Сонымен қатар, кейбір тәжірибелік жұмыстарды 
жасатып,  оның  нәтижесін  айтқызып  байқадық.  Оқушылармен  тест  сұрақтары 
арқылы  да  байқау  ұйымдастырылды.  Қалыптастырушы  эксперименттен  кейін 
оқушылармен  жүргізілген  байқау  жұмыстары  біраз  қиындатылып,  олардың 
ойланып  жауап  беруімен  қатар,  өз  пікірлерін  дәлелдеуді  талап  ететіндей 
деңгейде жұргізілді. Мұнда оқушылар оқулықпен оқу құралының байланысын 
дәлелдей  білді.  Ол  байланыстың  білімдерін  тереңдетудегі  орынын  да  ашып 
көрсете  алды.  Сонымен  қатар,  өзіндік  жұмыстардың  олардың  білімінің 
тереңдеуіне  тигізген  пайдасын  саралай  білді.  Көпшілік  оқушылар  өз 
білімдерінің  саналы  меңгерілгендігін  көрсетіп,  сенімділік  білдірді.  Бұрын 
шамалы,  орташа  оқитын  оқушылардың  көбі  жақсы  оқитын  және  өзіндік  іс-
әрекетті  ұйымдастырып,  оны  шеше  алатын  оқушылардың  санына  қосылды. 
Осы анықтаудың нәтижесінде оқушылардың білімі мен біліктілігінің үш түрлі 
деңгейі белгілі болды. 
1-төменгі  деңгей.  Өзіндік  жұмыс  орындауға  төселмеген  оқушылар, 
олардың  танымдық  белсенділігі  төмен.  Олар  игерілетін  материалдың  негізгі 
мәнін  ашып  бере  алмайды;  логикалық  байланысын  аша  алмайды.  Бұндай 
оқушылар  заңдар  мен  заңдылықтарды  формальды  түрде  игереді,  өз  білімін 
тәжірибеде  қолдана  алмайды.  Бұлар  өзіндік  жұмысты  үлгі  бойынша  
орындағанның  өзінде  оларға  тапсырманың  орындалу  барысын,    оны  орындау 
әдістерін оластыру үшін мұғалімнің көмегі қажет болады. 
2-  орта  деңгей.  Өзіндік  жұмыс  орындауға  біраз  икемдігі  бар.  Оқу 
танымдық  белсенділігі  шамалы,  жалпы  заңдылықты  игеруге  және 
қорытындылауға  біраз  қабілеті  бар.  Бірақ,  оқыған  мәтіннің  және  берілген 
тапсырманың  мазмұнын  толық  талдап,  оның  негізгі  ұғымын  аша  алмайды.