ГАЖ-да жүмыс істеу барысында мынандай коріністі
байкдуға болады: көптеген гірофаммалар бір масштабтан
екінші масштабка оңай түрде көше алады.
сы іы қты ж масш таб
к т а д д ы масштіб
Бір сантіи#трд? 10 кіілометр
1 1000000
3.2-сурет.
Карта масштабының түрлері
Бүл келешекте проблеммаларға әкеліп соктыратын,
картаға деген шексіз сенімге өкелуі мүмкін. Ал бүл
сенімділік, кебінесе, карта масштабымен тығыз байланысты.
Сараптама қортындыларының дүрыстығы енгізілетін
деректердің сапасына байланысты. Мысалы, 1:100000-тағы
сызықгың кдлындығы 1 мм-ге тең, бүл футбол алаңының
үзындығына тең. ГАЖ-да басылым масштабы 1:10000
сызыктардың ені де 1 мм болып шығады. Шьш мәнінде ол
олай емес. Кіші масштабтағы карта сызыкгары масштабтың
үлкейгеніне байланысты, сызықгар ені үлкейеді, аудандар
ені де өсіп сараптауға жарамсыз болып калады.
Карта шынайы ортаны бейнелейді. Моделдеу және
бейнелеу барысында нысандардың кеңістіктегі орнын,
формасын, сандық және сапалык касиетгерін көрсетеді.
Бүл геометриялық нысандардың өзара байланысын және
атрибутгарын картографиялық бейнелеуде кджет. Нысандар
компьютерде символ түрінде сақгалады. Ал символ картаны
түсінуге арналған ең кажетгі күралдың бірі.
Символ дегеніміз — картаның легендасы. Легенда
картадағы геометриялық нысандар мен олардың атрибуттарын
байланыстырады. Сондықган картаға караган кезде оқырман
картада не бар екені жайлы толық мағлүмат ала алады.
3.4 Картаның кдсиеттері
Карганың анықгамасында оның негізгі кдсиеттері берілген:
• Арнайы картографиялық проекңияларды қолдану
барысында Жердің сфералық бетінен жайпақ картаға көшу
—
математикалык күрастыру заңдылығы;
• Картографияның негізгі символдар тілін пайдалану -
бейнелеу белгісі;
46
• Бейнелетін нысандарды тандау жөне жинақтау -
картаны генерализациялау;
* Геожүйені бейнелеу иерархиясы, нысандардың
кеңістіктегі байлланыс элементтерін беру әдісі —
иіынайы
ортаны бейнелеп көрсету жүйесі.
Картаның қасиетін аэрофототүсірілім мен ғарыштық
түсірілімді салыстырғанда өте анық байкдлады. Суретгер
егжей-тегжейіңе дейін көрсетілген “жердің көшірме
портреті” бейнеленеді, бірақ шартты белгісіз болады.
Ал картограф иялы қ шартты белгілер бейнелеуді
толықтырады, нысандардың санды қ және сапалы қ
сипаттамаларын береді. Мысалы, тау жыныстарының түрін,
кдланың атын т.б., тіпті теңіз бен мүхитгьщ көз көрмейтін
тереңцігін, магнит және магнит өрісінің күш сызықгарын
т.б. бейнелей алады.
3.5 Топографиялық картаның номенклатурасы және
графасы
графалау
карталарды
Топографиялық картаны жеке парақгарының
жүйесін — картаның
номенклатурасы
деп аитады
Топографиялық картаның графалау негізіне
масштабты парақ алынады (3.3-сурет).
3 . 3 - с у р е т .
1 :1 0 0 0 0 0 0 м асш т абт ы карт ан ы ң
номенклатурасы және графасы
М үндай масш табты карта жасау үшін Гринвич
мереидианынан 6° бүрыш аралықта жер шарының бетін
60
колоннаға бөледі, ал экватордан солтүстіке жөне
оңтүстікке 4° бүрыш аралықта жер беті бөлініп (қатар)
латын өріпімен белгіленеді.
47
Үлкен масштабты картаны миллиондық масштабтағы
картадан алады. Мысалы, 1:500000 масштабты карта
миллиондық масштабты картаның !Л бөлігін алып жатады
және А,Б,В,Г өріпімен белгіленеді, М-42-Б (3.4 -сурет). Ал
1:300000 масштабты картаның бір парағы миллиондык
масштабты картаның 1/9 бөлігін алады және римдік
ңифрмен I—IX деп белгіленеді. Ал бұл цифрлар миллиондық
номенклатурасының алдына қойылады, мысалы І-І-42.
3.4-сурет.
1:1000000 масштабты картаны 1:500000
масштабкц графалау
1:200000 картаның бір парағы миллиондық масштабты
картаның 1/36 болшегін құрайды жөне рим цифрларымен
миллиондық номенклатура парағының артына қойылады,
мысалы М—42—VII (3.5-сурет), ал жоғарғы немесе солтүстік
аудандарда қосарланған екі парақпен жұмыс істейді.
Мысалы (2—42—XXI, XXII (3.5-сурет).
3.5-сурет.
1:200000 масштабты карта парағының
номенклатурасы
М-42
48
3.6-сурет . 1:100000 масштабты карта парағының
номенклатурасы
Әр 1:100000 масштабты карта парағы ендік бойынша
20 секунд, ал бойлық бойынша 30 секундтық ауданды алып
жатыр. Сонда 1:1000000 масштабты парақта 144 парақ
болатын 1:100000 масштабты карта бар. Номенклатурасы,
мысалы М - 42-144 (3.6-сурет)
Үлкен масштабты картаның графалау негізі ретінде
1:100000 масштабтағы карта алынады. Мысалы, 1:50000
масштабты карта 1:100000 масштабты картаның ө бөлгін
алады және үлкен әріптермен белгіленеді. Мысалы М-42-
144-А (3.7-сурет). Сонда, 1:50000 масштабты картада
1:25000 масштабты картаның төрт парағы мысалы М-42-
144-А-б, ал 1:25000 масштабты картада 1:10000 масштабты
картаның төрт парағы кіреді, М-42-144-В-а-1.
1:100000 масштабты карта парағында 1:5000 масштабты
картаның 256 парағы кіреді. 1:2000 масштабты карта
номенклатурасы 1:5000 номенклатуралық картаның 9
бөлігін қүрайды.
4-1
49
Достарыңызбен бөлісу: |
