16
17
ойын айту. Талдау мен бағалау
нəтижесінде қол жеткізген
өзгерудің жаңа, жағымды
жетістіктерін айту. Клиенттің
өзіне-өзі ой салуға
бағытталған пікірлерін
қадағалау жəне білдіру,
күшейту. Еліктіруден қашу,
өзгерудің пайдалылығы
жөнінде дəлелдер ұсыну
(клиентке оны өзі істеуге
ынталандыру қажет).
Əрекетке
дайындық
сатысы
Адам өзгеруге
шешім
қабылдайды жəне
алғашқы
талпынысын
жасап «судың
дəмін» көреді.
Бір айдың ішінде
өзгеруді бастауды
жоспарлайды
Адамға өзгеруге
бағытталған
əрекетінің жоспарын
оңтайлыларын
белгілеуге көмектесу
Мінез-құлық түрлері мен
стратегияларын бірге үйрену.
Қиындықтар мен кедергілерді
анықтап, оны жеңуде қолдау
көрсету.
Клиентке мүмкін болатын
əлеуметтік қолдау көзін
анықтауға көмектесу.
Клиентке мінезін өзгертуді
іске асыру үшін жасырын
мүмкіншіліктеріне сенуге
көмектесу.
Бастапқы қадамын
ынталандыру
Əрекет сатысы
Адам 3-6ай
аралығында өзін
өзгертуге қадам
жасайды
Клиентке өзгерудің
алғашқы қадамын
жасауға көмектесу
Мақсатты анықтау жəне
жоспарлау кезеңінде
көмектесу. Қиындықты
шешуде қолдау көрсету.
Мінез-құлықты өзгертуге
кедергі келтіретін жəне
қолдайтын, нығайтатын
факторларды анықтауға
көмектесу.
Өзгеру белгілері мен
əлеуметтік қолдауға бел буу.
Қиындықтарды жеңуде
17
Сонымен, мінез-құлықты өзгертудің транс-теориялық үлгінің құндылығы
нақты бір пациенттің орналасқан әр сатысына арналған арнайы түрлі араласулар
берілетін аталған технологияларды қолдануда.
2013 жылдың басынан бастап СӨСҚПҰО мінез-құлықты өзгертудің транс-
теориялық үлгісін ҚР ДСМ «Мемлекеттік денсаулық сақтау ұйымдарының
кадрларының біліктілігін арттыру мен қайта даярлау» 14-бағдарламасының
18
дербестігі мен өз күшіне
сенімділігін нығайту.
Алдыңғы өмір салтын жоғалту
сезімін жеңуге көмектесу.
Ұзақ уақыттық өзгеру
ерекшелігін айту жəне түсінуді
нығайту
Өзгерісті қолдау
сатысы
Адам ұзақ уақыт
бойы
(6 айдан 5 жыл
немесе одан көп)
жаңа мінез-
құлыққа
бейімделеді
Клиентке кедергі
факторларын
анықтауға қолдау
көрсету жəне
кедергінің алдын алу
стратегиясын əзірлеу
мен қолдануға
көмектесу
Клиентке өзін-өзі сендіруге
қолдау көрсету.
Кедергіге қарсы тұру
мүмкіндігін талқылау.
Жақсы нəтиже берген
кедергіні жеңу стратегиясын
анықтау.
Кедергі тудыратын
факторларды зерттеу мен
болжау.
Қолдау жоспарын құру
(жақындары, өзіне-өзі
көмектесу топтары,
консультант)
Кедергі сатысы
(міндетті емес
саты)
Адам өзінің
бұрынғы мінез-
құлық үлгісіне
қайта оралады
Адамға ойлануға,
көңілі қалу немесе
кедергіден кейін
бұрынғы мінез-құлқын
сақтап қалудан
сақтануға əрекет етуге
дайындалуға
көмектесу
Клиентке болған кедергіні
анықтауға көмектесу.
Клиентке кедергіні жеңіліс
емес, тəжірибе ретінде
қабылдауға қолдау көрсету.
Жоғары қауіп-қатерге
байланысты жағдайды бірге
талқылау.
Мінез-құлықты өзгертуге
бірден оралу үшін барлық «иə»
мен «қарсылыққа» назар
аудару.
Сонымен, мінез-құлықты өзгертудің транс-теориялық үлгінің
құндылығы нақты бір пациенттің орналасқан əр сатысына арналған арнайы
түрлі араласулар берілетін аталған технологияларды қолдануда.
18
шеңберінде оқу үрдісінде қолданады. Аталған әдіс тыңдаушыларға шеберлік
класс ретінде оқытылады. Сабақ үстінде материал тыңдаушыларға дәріс
ретінде оқылмайды, оған сабақты практикалық дағдыларды қолдану арқылы
тыңдаушылардың белсенді қатысуымен жаттықтыру жатады.
Сабақта тыңдаушылар өздерінің зиянды әдеттермен күрес саласындағы
тәжірибесі мен өткізілген шеберлік класына қатысты болжамдарын айтады.
Тыңдаушыларға сабақ үстінде өздерінің құндылықтары: олардың әр қайсысына
өмірде басты нәрсе не болып табылады, ненің маңызы зор, ал не кезектегі мәселе
болып қалатынын анықтау ұсынылады. Бұл технологияны игеру пациентпен
жұмыс істеуде маңызды рөл атқарады, себебі маман зиянды әдеттермен күрес
бойынша жұмыс жүргізу кезінде пациенттің құндылықтарына сүйенеді. Зиянды
әдеттердің әрқашан пациенттің құндылықтарына кедергі келтіретінін атап өту
қажет, дегенмен бұл пікірді онған саналы түрде ұғындыру қажет.
Әдетте, зиянды әдеті бар адам бірінші кезде «қарсылық танытады»: мәселенің
барлығын жоққа шығарады немесе маңызсыз деп санайды, қазір зиянды әдеттен
бас тарту үшін ыңғайлы уақыт емес деп айтады, зиянды әдетті жеңудің «мүмкін
еместігіне» айналасындағыларды сендіруге тырысады. Пациентке уәждемелік
сұхбаттасу технологиясын қолдану арқылы мәселені түсіндіруге көмектесуге
болады. Барлық тыңдаушылар жұп-жұбымен бөлініп, уәждемелік сұхбаттасуды
жүргізудің практикалық дағдыларын игереді. Бір тыңдаушы зиянды әдетті паци-
ент, ал басқа мамандар оған зиянды әдеттен арылуға көмектесушілер рөлін ой-
найды. Одан кейін тыңдайшылар рөлдермен алмасады.
Уәждемелі сұхбаттасу дағдыларын игеру кезінде тыңдаушылар ашық сұрақ
қою, қозғау салатын сұрақ қою, аффирмация,
мәселенің маңыздылығы мен
оны шешу мүмкіндігін бағалау, рефлексия, уәждемелік сұхбаттасудың нәтижесін
жинақтау секілді тәсілдерді қолдануды үйренеді.
Сонымен қатар, сабақ жүргізу үрдісінде пациенттің міндеттерді қабылдауына
түрткі болатын технологиялар игеріледі. Теориялық материалды жеткізудің өзі
талқылау кезінде тыңдаушының белсенді түрде қатысуы арқылы өтетінін айтып
өту қажет.
Салауатты өмір салтын қалыптастырудың түрлі әдістерін қолдану кезінде
жоғарыда аталғандарды ескере отырып, уәждемелік сұхбаттасуды жедел енгізу
адамның ауруларды дамытатын мінез-құлықтық қауіпті факторларды төмендетуге
мүмкіндігін кеңейтеді.
5. Мінез-құлықтық қауіпті факторлар бойынша Денсаулық мектебі
Мінез-құлықтық қауіпті факторлар бойынша Денсаулық мектебі – бұл
аурулардың дамуына мінез-құлықтық қауіп факторларының дамуын ескерту бой-
ынша тәжірибелік дағдылар мен мәлімет алуларының, білімдерінің деңгейлерін
жоғарылатуға бағытталған халыққа және науқастарға жеке және топпен әсер ету
әдістері мен құралдарының ұйымды рәсімделген жиынтығы. Бұл аурулардың
пайда болуы мен даму жағдайларының алдын алуға, денсаулықты нығайту
