Әдістемелік ұсынымдар алматы 2014

67

дәлелді ақпаратты беру, яғни білімді жетілдіру; мәселеге қатысты белгілі тұлғалық 

(денсаулықты  сақтауға  оң  қарым-қатынас  пен  қауіпсіз  мінез-құлық,  жауапты) 

қатынасты құру; қауіпсіз міне-құлық дағдылары мен үлгілерін қалыптастыру.

Ақпараттық  науқанның  көмегімен  келесі  міндеттер  шешіледі:  қоғамдық 

пікірталас-науқанды  ынталандыру  билік  құрылымдары,  халық  арасын-

да  бұқаралық  ақпарат  құралдарында  белгілі  тақырыптарды  талқылауда  ба-

стама  болады  және  ынталандырады.  Құрылған  пікірталас  алаңы  көп  адам-

ды  ақпараттандыруға  мүмкіндік  беретін  мәселе  бойынша  қарқынды  ақпарат 

алмастыруға ықпал етеді; саяси шешімдерді қабылдауға әсер етуі – науқан саясат-

керлер мен қоғам қайраткерлерін тиісті саяси шешімдер қабылдауға итермелеуі 

мүмкін; халықтың ақпаратқа, тауарларға және профилактика, емдеу мен консуль-

тация  бойынша  қызметке  сұранымын  қалыптастыру,  ақпараттық  науқан  өткізу 

жеке тұлғалар мен барлық қоғамның аурулар мен олардан қорғану шаралары ту-

ралы ақпарат алуға қызығушылығын тудырады.  

Науқанды  кез  келген  деңгейде  дұрыс  ұйымдастырған  жағдайда  барлық 

аталған мақсаттарға жетеді. Дегенмен, жергілікті жағдайға,  нысаналы топтардың 

мұқтаждығы  мен  кейбір  факторлар  қатарына  қарамастан  әр  науқан  өз  күшін 

жоғарыда аталған аспектілерді біріне көздейді. 

СӨС-ті қалыптастыру бойынша ақпарат көздері:

Салауатты  өмір  салтын  қалыптастыру  бойынша  кең  ауқымды  акциялар  

денсаулықты сақтау мен нығайту саясатының қажетті анықтауышы болып табы-

лады, салауатты өмір салтын қалыптастыру, аурулардың алдын алуға айтарлықтай 

халық тобын қамтуға, медициналық қызметкерлермен қатар түрлі министрліктер 

мен  ведомстволардың  өкілдерін  жұмылдыруға  мүмкіндік  береді.  Қазақстан 

Республикасының  барлық  өңірлерінде  салауатты  өмір  салтын  қалыптастыру 

қызметімен  өткізілетін  кең  ауқымды  акцияларға  «Денсаулық  фестивалі», 

«Денсаулық жолы», айлықтар мен онкүндіктер жатады. 

•  брифинг  —  жаңалық  акциясы,  БАҚ  өкілдерімен  мемлекеттік  немесе 

коммерциялық  құрылымды  өкілдік  ететін  ресми  тұлғалардың    жаңалық  пен 

белгілі  бір  мәселе  бойынша  ұстанымдарын  айтатын  қысқа  кездесу.    Брифинг 

жоспарланған  оқиғаны  (яғни,  күтпеген  жаңалықтар,  эмоционалдық  қабылдау) 

хабарлауға ыңғайлы. Осы ақпаратта жасырынған мәлімет немесе идеологиялық 

тезис  аудиториямен сынға ұшырамай қабылданады. 

•  баспасөз  мәжілісі  —  мекеменің,  компанияның,  ұйымдардың  өкілдерімен 

және  жеке  қызметкерлермен  тілшілердің  ұйымдастырылған  кездесуі.  Баспасөз 

мәжілісінің мақсаты: бірінші кезекте түрлі аспектілер жөнінде БАҚ-қа ақпараттар 

мен  пікірлер  беру,  сұрақтар  мен  жауаптардың  көмегімен  мәліметтерді  тексе-

ру және мұғлұматтарды салыстыру. Баспасөз мәжілістері – қоғаммен байланыс 

ұйымдастырудың  және  онымен  бұқаралық  ақпарат  құралдары  арқылы  қажетті 

ақпаратты берудің кең таралған және тиімді тәсілдерінің бірі. Баспасөз мәжілісі 

ұйымдастыру қандай да бір маңызды оқиғаны, өзекті мәселені жұртшылыққа ха-

барлау қажет болған жағдайда мақсатты болып табылады.  

68

•  пікірталастар  –  қарым-қатынасты  үйрену  түрі,  жалпы  білім  беретін  мек-

тептерде, колледждерде, жоғары оқу орындарында оқитын, өздігінен әдебиетпен 

жұмыс  істеу  дағдыларын  жаттықтыру,  пікірталасты  жүргізуге  дағдылану  мен 

қарама-қарсы жақтың ұстанымының бар болуға құқылы екенін есепке ала отырып, 

өз көзқарасын сақтап қалуға жаттығуға мақсатты тәрбие жұмысын ұйымдастыру 

тәсілі. 

• баспасөз-айналымы — өңірге, жобаға, кәсіпорынға назар аударту мақсатында 

тілшілер  үшін    ұйымдастырылған  саяхат.  Баспасөз-айналымы  жеке  ақпарат  көзі 

бола алады. 

• презентация — шақырылған тұлғалар арасында жаңа кәсіпорында, фирма-

ларды, бірлестіктерді, жобаны, тауарды ресми көрсету. Әдетте презентация өнімнің 

үлгілері  таратылып,  көрсетілген  тауарға  тұтынушыларды  табуға  жарнамалық-

коммерциялық мақсатта өткізіледі;

• көрме — қоғамдық өмірдің экономика, ғылым, техника, мәдениет, өнер мен 

басқа да салаларының жетістіктерін көрсетеді;

•  мәжіліс  —  алдын  ала  белгіленген  тақырып  бойынша  ұйымдардың 

өкілдерімен, ғалымдармен, түрлі сала мамандарымен кеңес;

• әлеуметтік бейне - және аудиороликтер- қоғамның назарын қандай да бір 

мәселеге және оны шешуге аударған бейнеөнімдер;

• әлеуметтік бейнеөнімді киноға орналастыру – аурудың алдын алу шара-

лары туралы халықтың ақпараттылығын ақпараттандыру мақсатында телефильм 

- киноға кіргізу;

•  «шұғыл  желі»  —  жұртшылықпен  екі  жақты  сенімді  байланыс  орнатудың 

тиімді құралы. «Шұғыл желінің» жүргізілуі туралы хабар газеттерден және/неме-

се теледидардан беріледі. Ол ақпарат беруге және қоғамдық пікір туралы ақпарат 

алуға  мүмкіндік  береді.  Баспасөз  орталығы,  «шұғыл  желі»  тәулігіне  24  сағат 

қол  жетімді  және  қандай  тақырыптың  өзектілігі  жоғары  екенін  анықтау  үшін 

қоңыраулар мазмұнын жазып отырады;

• промо-акция  — қызығушылық танытуға есептелген нарықта бизнес-өнімді 

өткізу бойынша шараларды ынталандыру.

Қорытынды

Әдістемелік  ұсыныстар    қазақстандық  денсаулық  сақтаудың  бастапқы 

буынындағы  профилактикалық  жұмыс  түрі  мен  әдісін  көрсетеді.  Денсаулық 

сақтау  саласының  әлеуметтік-бағытты  үлгісін  қалыптастыру  мен  дамыту-

да  профилактикалық  араласудың  заманауи  технологияларын  қолдану  мен 

азаматтардың  денсаулық  әлеуетін  дамыту  болып  табылады.  Әдістемелік 

ұсынымдарда кең таралған ауруларды анықтау мен алдын алуға және халықтың 

денсаулық  жағдайына  бағытталған  бастапқы  денсаулық  сақтау  қызметін 

ұйымдастыруға  енгізілген  әдістердің  он  бір  түрі  мен  ұйымдастыру  түрлері 

енгізілген.  Сонымен  қатар,  салауатты  өмір  салтын  қалыптастыру  мен  мінез-

құлықтық қауіпті факторларды төмендету бойынша профилактикалық жұмысты 

жүргізу үшін мамандарды дайындау қажет екені атап көрсетілген. 

69

Қолданылған әдебиеттер тізімі

1.  Bedirhan U.B. The global burden of mental disorders // Am. J. Pub. Health. – 

1999. – Vol.89, P.1315-1318.

2.  Rubenstein L.V. et al. Evidence-based care for depression in managed primary 

care practices // Health Affairs. – 1999. – Vol. 18(5). – P.89-105.

3.  Granucci  L.J.  Clinical  social  work  and  family  medicine:  A  partnership  in 

community service // Health&Social Work. – 2000. – Vol. 25(2). – P. 119-126.

4.  Первичная  медико-санитарная  помощь  Сегодня  актуальнее,  чем  когда-

либо  //  Доклад  о  состоянии  здравоохранения  в  мире,  Всемирная  организации 

здравоохранения. – 2008.

5.  Государственная 

программа 

развития 

здравоохранения 

РК 

«СаламаттыҚазақстан» на 2011-2015 годы (утвержденная указом Президента РК 

от 29 ноября 2010 года №1113).

6.  Приказ  от  МЗ  РК  от  05  января  2011  года  №7  «Об  утверждении  Поло-

жения о деятельности организации здравоохранения, оказывающихамбулатурно–

поликлиническую помощь».   

7.  Б.А.Азанова, А.С.Умралина, Г.А. Мусина,А.Мергентай,Б.Т.Каупбаева«О 

некоторых аспектах создания социально-ориентированной модели  ПМСП в Ка-

захстане. Медико-социальные аспекты охраны здоровья., 2013,№3 (68),С.42-48.

8.  Авдюхина Т.И., Константинова Т.Н. Энтеробиоз. Клиника, диагностика, 

лечение, эпидемиология, профилактика // Учебное пособие для врачей. Москва, 

2003, 60 с.

9.  Аканов А.А., Тулебаев К.А., Нургабылова А.Б. и др. Методологические 

подходы к созданию интегрированных программ профилактики хронических не-

инфекционных заболеваний (Практическое руководство). Алматы, 1999, 98 с.

10.  Аканов А.А. и др. Табачная зависимость и меры профилактики // Методи-

ческое пособие для врачей общей практики, Алматы, 1999.

11.  Аканов А.А., Нургабылова А.Б., Косинов И.М. и др. Употребление алко-

голя и его профилактика (Методическое пособие для врачей общей практики). // 

Алматы, 1999, 31 с.

12.  Аканов А.А., Сейсенбаев А.Ш., Айтжанова Г.Б. и др. Алгоритм действий 

медицинских работников на уровне ПМСП по основным факторам рискам хрони-

ческих неинфекционных заболеваний (Методические рекомендации для работни-

ков ПМСП). Алматы, 2000, 39 с.

13.  Аканов А.А. и др. Руководство по формированию здорового образа жиз-

ни, профилактике заболеваний и укреплению здоровья (Издание первое). Алма-

ты, 2002.

14.  Аканов А.А., Турдалиева Б.С., Исманкулова Г.С. Профилактика поведен-

ческих факторов риска на уровне ПМСП (методические рекомендации) // Алма-

ты, 2003, 48 с.

15.  Амиреев С.А. Эпидемиология. Частная эпидемиология. 2 том. Алматы, 

2002, 692 с.

70

16.  Вирусные гепатиты: достижения и перспективы – США, Национальный 

институт здоровья, 2002.

17.  Вуд М.Э., Банн П.А. Секреты гематологии и онкологии. – Москва, Бином, 

1997, С.224-225, 256-257.

18.  Германюк Т.А., Байсугурова В.Ю., Колокина Р.С. и др. Стандарты знаний 

по профилактике заболеваний и укреплению здоровья. Методические указания. 

Алматы, 2002, 48 с.

19.  Германюк Т.А., Колокина Р.С., Гоголина Н.А. и др. Методические под-

ходы к первичной профилактике инфекционных заболеваний (методические ре-

комендации). Алматы, 2002, 45 с.

20.  Джамалдинов Д.Д.. Профилактика и ранняя диагностика опухоли кожи. 

В помощь практическому врачу. Алматы, 2003, 9 с.

21.  Дорничев В.М., Гуревич П.С., Губачев Ю.М. Семейный врач и организа-

ция здорового образа жизни. Ч.2. Медицинские вопросы физической культуры в 

практике семейного врача. С-Пб., 2000, 63 с.

22.  Здоровье-21 – здоровье для всех в 21-ом столетии. Изд. ВОЗ, Копенгаген, 

1999, С.124-125 (физическая активность).

23.  Клинические протоколы по охране репродуктивного здоровья для врачей 

акушеров-гинекологов первично медико-санитарной помощи. Алматы, 2001, 123 

с.

24.  Клинические  рекомендации,  основанные  на  доказательной  медицине: 

Пер. с англ. / Под ред. Ю.Л. Шевченко, И.Н. Денисова, В.И. Кулакова, Р.М. Хаито-

ва – 2-е изд., испр. М.: ГОЭТАР-МЕД, 2002, 1248 с.

25.  Комарова Л.Е. Скрининг рака молочной железы. // Ж.Современная онко-

логия, том 04, № 2, 2002.

26.  Крофман Дж., Хорн Н. Клиника туберкулеза. Бишкек, 2001, C.7-25.

27.  МКБ-10  (Международная  статистическая  классификация  болезней, 

травм и причин смерти). Адаптированный вариант. / Отв.ред. Овчаров В.К., Мак-

симова М.В. // Москва, 1996, 196 с.

28.  Мустафаева  Д.У.,  Косинов  И.М.  Борьба  с  артериальной  гипертонией. 

(Методическое пособие для врачей общей практики). Алматы, 1999, 30 с.

29.  Подростковая медицина: Руководство для врачей / Под ред. Л.И. Левиной 

СПб.: Специальная литература, 1999, 731 с.

30.  Профилактика  через  первичное  здравоохранение.  Рекомендации  для 

улучшения качества работы / Под ред. L.Dobrossy. – ЕРБ ВОЗ, Копенгаген, 2003, 

165 с.

31.  Учет и отчетность по онкологической заболеваемости. // Методические 

рекомендации (Под ред. Ж.Арзыкулова, Х.Сагын). Алматы, 2003, 18 с. 

32.  Ранняя диагностика рака. // Метод.рекомендации (Авторский коллектив 

под ред. Ж.А.Арзыкулова). Алматы, 2003, 27 с. 

33.  Рациональное ведение больных острыми респираторными заболевания-

ми и гриппом // Рекомендации НИИ Гриппа РАМН. Москва, 1998.

71

34.  Сурдина Т.Ю. Оценка эпидобоснованности и экономической эффектив-

ности амбулаторного лечения больных вирусным гепатитом А. Алматы, 2003.

35.  Фостер С., Лейнг Р., Фили Р., Алкенбарк С. Первичная медико-санитар-

ная помощь: обзор современных тенденций развития. Проект Здравплюс. Алма-

ты, 2003, 48 с.

36.  Энарсон Д., Ридер Г.. Организация борьбы с туберкулезом, Руководство 

по выполнению стандартов. - Международный Союз по борьбе с туберкулезом и 

болезнями легких, 2003, С.3-5, 52-58.

37.  Battista R. Practice guidelines for preventive care: the Canadian experience. 

British J.of General Practitioners. 1993, V.43, P.301-304

38.  Epstein F.H. & Holland W.W. Prevention of chronic diseases in the community. 

One  disease  versus  multiple  disease  strategies.  //  Int.J.of  Epidemiology,  1983, V.12, 

P.135-137.

39.   Fowler G. Et al. Prevention in general practice. Oxford, OxfordUniversity 

Press. 1993.

40.  HarriesA.,MaherD..  ТБ  /  ВИЧ,  Клиническое  руководство,  ВОЗ,  1997,  C. 

19-23, 45-47.

41.  Hayward  R.S.  et  al.  Preventive  care  guidelines:  1991.  Annals  of  internal 

medicine. 1991, V.114, P.758-783.

42.  Health  in  Europe.  Copenhagen,  WHO  Regional  Office  for  Europe,  1994 

(WHO Regional Publications Series, № 56).

43.  Rose G. The strategy of preventive medicine. Oxford, OxfordUniversity Press. 

1992.

44.  Preventive  cancers.  /Ed.  Heller T.  et  al.  –  Open  University  Press,  Springer 

Verlag. 1992. 

45.  Руководство по пропаганде здорового образа жизни и профилактике за-

болеваний.(Методическое руководство),-Астана.- 2007.-124с.

46.  Тулегалиева А.Г., Баттакова Ж.Е., Мукашева С.Б., Шумилина Л.Н. Орга-

низация деятельности антитабачных центров в Казахстане. (методические реко-

мендации). Алматы., 2013. – 26 с. 

47.  Баттакова Ж.Е., Каржаубаева Ш.Е., Медеубаева К.К., Шайкенова А.Т. Ор-

ганизация молодежных центров здоровья в Казахстане. (методические рекомен-

дации). Алматы., 2012. – 92с.

48.  Положения об организации и деятельности Школ здоровья по поведенче-

ским факторам риска в организациях, оказывающих первичную медико-санитар-

ную помощь. Приказ №146 от 05.03.2012г.

49.  Алгоритмы действий медицинских работников первичной медико-сани-

тарной помощи по пропаганде здорового образа жизни, профилактике факторов 

риска  основных  социально-значимых  заболеваний.  (протоколы  профилактиче-

ской деятельности). Приказ №89 от 17.02.2012г.

50.  Баттакова Ж.Е., Слажнева Т.И., Хайдарова Т.С., Егорычев В.Е., Иманга-

лиева А.А. Профилактика сердечно-сосудистых заболеваний с помощью коррек-

72

ции  питания  и  физической  активности  (методические  рекомендации).  Алматы, 

2011. – 23 с.

51.  Баттакова Ж.Е., Слажнева Т.И., Каржаубаева Ш.Е., Жылкайдарова А.Ж., 

Кулкаева  Г.У.,  Адаева  А.А.,  Имангалиева  А.А.,  Султанова  З.Б.  Алгоритмы  дей-

ствий медицинских работников первичной медико-санитарной помощи по про-

филактике поведенческих факторов риска развития сердечно-сосудистых заболе-

ваний  (методические рекомендации). Алматы, 2011. – 23 с.

52.  Баттакова Ж.Е., Каржаубаева Ш.Е., Колокина Р.С., Шайкенова А.Т. Мето-

дическое руководство для координаторов проекта ВОЗ «Школы, способствующие 

укреплению здоровья в Казахстане». Выпуск №4 Алматы, 2011. – 25 с.

53.  Баттакова Ж.Е., Слажнева Т.И., Хайдарова Т.С. Рекомендации для спе-

циалистов общей врачебной практики при проведении первичной профилактики 

неинфекционных заболеваний. (учебное пособие). Алматы, 2012. – 33 с.

54.  Баттакова Ж.Е., Слажнева Т.И., Егорычев В.Е. Система контроля качества 

и критерии оценки результативности профилактики факторов риска развития сер-

дечно-сосудистых заболеваний в общей врачебной практике. (методические реко-

мендации). Алматы, 2012. – 19 с.

55.  Баттакова Ж.Е., Каржаубаева Ш.Е., Сулейманова Н.А., Шумилина Л.Н. 

Школа здоровья для пациентов с сахарным диабетом (учебно-методическое посо-

бие). Алматы, 2012. – 16 с.

56.  Баттакова Ж.Е., Каржаубаева Ш.Е., Сулейманова Н.А., Шумилина Л.Н. 

Школа здоровья для пациентов с артериальной гипертонией (учебно-методиче-

ское пособие). Алматы, 2012. – 38 с.

57.  Баттакова Ж.Е., Палтушева Т.П., Длимбетова Д.О. Рекомендации для по-

левых интервьюеров при проведении глобального опроса взрослого населения по 

потреблению табака (методические рекомендации). Алматы, 2013. – 26 с.

58.  Battakova  Zh.e.,  Tokmurziyeva  G.Zh.,  Paltusheva  T.P.,  Khaidarova  T.S., 

Akhmetov  V.I.  Prevalence  of  smoking  among  adult  Populaion  of    Kazakhstan    // 

EurAsian Journal of  BioMedicine, Vol.6, No.1, 2013. Р.1-3.

59.  Battakova  Zh.E,  Tokmurziyeva  G.Zh,  Slazhneva  T.I,  Darisheva  M.A, 

Abdrakhmanova Sh.Z, Akhmetov V.I. Quality of  life of population in urban Areas of  

Kazakshtan // EurAsian Journal of  BioMedicine, Vol.6, No.1, 2013. Р.5-10.

60.  V.Ye. Yegorychev, Zh. Ye. Battakova, T.I. Slazhneva, T.S. Khaidarova, A.A. 

Adayeva, A.A. Akimbayeva, N.T. Utembayeva, D.O. Dlimbetova. Intensity of effect 

and prevalence of cardiovascular diseases risk factors in elderly // Eurasian Journal of  

BioMedicine, Vol.6, No.1, 2013. Р.11-15.