145
арқылы қозғалмалы фазаның тогы бар үлгі
алдыңғы колонка арқылы
бөлу колонкасына (4) түседі. Содан кейін құрамында бөлінетін
қоспалардың (элюат) компоненттері бар, колонкадан шығатын
қозғалмалы фазаның ағыны детекторге (5) келіп түседі жəне төгу
сыйымдылығында (7) жойылады. Элюат детектордың өлшеу конту-
ры арқылы өткенде хроматограмма тіркеу жүргізеді жəне мəліметтер
регистратор (6) немесе компьютерге беріледі.
14-суретте изократиялық жүйе келтірілген: хроматографи-
ялау процесінде қозғалмалы фазаның құрамы өзгермейді. Егер
хроматографиялық талдау барысында қозғалмалы фазаның бір не-
месе бірнеше компоненттерінің концентрациясын өзгерту қажет
болса, онда екі немесе одан да көп насостардан тұратын градиенттік
жүйелерді қолданады. Градиенттік элюирлеу жағдайында əр
еріткіш
жекелеген ыдыстан магниттік бұлғауышы бар арнайы араластырғыш
камерасына беріледі, мұнда оларды арнайы бағдарлама бойынша
берілген көлем арақатынасында араластырады.
Микотоксиндерге талдау жүргізу үшін жиі жағдайда ЭЖСХ-ның
градиенттік жүйелерін қолданады, мұнда қозғалмалы фаза ретінде
уақыт өте концентрациясы сызықты өзгеретін судағы ацетонитрил
ерітінділері қолданылады.
14-сурет. Сұйық хроматограф құрылғысы (изократиялық жүйе):
1–сыйымдылық; 2 – жоғары қысым жүйесі; 3 – қол инжекторы немесе
автосамплер; 4 –
бөлу колонкасы; 5 – детектор;
6 – регистратор немесе компьютер; 7 – төгу сыйымдылығы;
8 – фильтр; 9 – кіру фильтрі
146
Хроматографиялық колонка ұзындығы 150-ден 250 мм-ге дейін,
ішкі диаметрі 4,6 мм құрайтын металл құбырдан тұрады, көмірсутек
радикалдары егілген силикагель негізіндегі арнайы сорбентпен
толтырылған. Алдыңғы колонка хроматографиялық колонканы
қорғау қызметін атқарады.
УК-фотометрлік детектор ЭЖСХ үшін
кеңінен таралған
детекторлардың түрі болып табылады. Детектордың жұмыс
істеу принципі қарапайым спектрофотометрдің жұмыс істеу
принципіне ұқсас: ол ерітіндінің оптикалық тығыздығын тіркейді.
Айырмашылығы сонда, УК-детектор ағынды болып табылады,
ерітіндісі бар кюветаның орнына фотометрлік ұяшық қолданылады.
Элюент ағыны жұмысшы ұяшық арқылы, ал салыстырмалы ұяшық
арқылы таза қозғалмалы фазаның ағыны өтеді. Жарық көзін
қарқынды УК-сəуле беретін қорғасын лампасы атқарады. Қажетті
толқын ұзындығы бар жарық сəйкес келетін оптикалық фильтр
көмегімен
бөлінеді, ұяшық арқылы өтеді, жарықты жарым-жар-
тылай қозғалмалы фазаның жəне бөлінетін компоненттердің мо-
лекуласы сіңіреді жəне фотоқабылдағыш ұстайды. Элюаттың
жарық сіңіруін (оптикалық тығыздық) самописец немесе компью-
тер хроматограммаға жазып, үздіксіз тіркейді. Қоспаның бөлінетін
компоненттері (мысалы, микотоксиндер) хроматограммада пик
түрінде берілген. Хроматограммадағы
пиктің орналасуын затты
идентификациялауға, ал пиктің ауданын сандық талдау жүргізу үшін
пайдаланады.
Флуоресценттік (флуориметрлік) детектор өте күрделі
құрылғы болып саналады. Мұндай детектор УК немесе көрінетін
сəуле əсерінен органикалық қосылыстардың, жекелеп алғанда
афлатоксиндер жəне зеараленонның сəуле шашу қабілетін
(флуоресцирлеу) қолданады. Флуоресценттік детектордың
екі өзара перпендикулярлы оптикалық каналды ағын ұяшығы
бар. Олардың біреуі қозған сəулені жеткізіп салуға, екіншісі
флуоресценция қарқындылығын өлшеуге мүмкіндік береді.
В
1
жəне М
1
афлатоксиндерін талдау барысында қозған сəуле
толқынының ұзындығы 360 нм, сыртқа шығарылатын сəуле
толқынының ұзындығы 420 нм-ді құрайды.
Айта
кету керк, афлатоксиндерді талдау үшін (анализдеу)
УК-детекторды қолдануға болады, бірақ оның сезімталдығы
флуориметриялық детекторға қарағанда төменірек, сондықтан
концентрациясы төмен афлатоксиндерді (РЕШК-дан төмен жəне
147
одан төмен) талдау барысында флуоресценттік детектрлеу əдісін
таңдау дұрыс.
3.9. Тағам өнімдері қауіпсіздігін микробиологиялық бақылау
Тағам өнімдері аурулардың көптеген патогенді жəне токсигенді
агенттерін тасымалдаушы фактор ретінде қызмет атқаруы мүмкін.
Бүкілəлемдік денсаулық сақтау ұйымы микроағзалармен ла-
стану деңгейі жəне улану жағдайларының жиілігі бойынша тағам
өнімдерінің тізімін əзірледі.
1-категория – көп жағдайда тағамдық
улануларының тікелей көзі
болып табылатын тағам өнімдері жəне
олардың компоненттері, мы-
салы, табиғи сүт жəне құрғақ сүт өнімдері, қаймақ кремі бар ұн кон-
дитер өнімдері.
2-категория – тағамдық уланулардың көзі болып табылатын
тағам өнімдері жəне олардың компоненттері, мысалы, дəн өнімдері,
меланж, бал, шоколад.
3-категория – өндіріске қойылатын санитарлық талаптар
орындалмаған жағдайда тағамдық улануға себеп болатын тағам
өнімдері жəне олардың компоненттері, мысалы, ұн кондитер
өнімдеріне арналған салма.
4-категория – сирек жағдайда тағамдық улануға себеп бола-
тын тағам өнімдері жəне олардың компоненттері, мысалы, тез
мұздатылатын жемістері бар өнімдер.
5-категория – қауіпсіздігін қамтамасыз етуге бағытталған, жылу-
мен өңделген тағам өнімдері жəне олардың компоненттері, мысалы,
галеттер, крекерлер, печенье, мұз карамелі.
6-категория – негізгі өнімді ластайтын тағамдық қоспалар, мы-
салы, бояуыштар,
хош иісті заттар, желатин, агар-агар, ферменттер.
Тағам өнімдерін тұтынумен байланысты ауруды қоздырғыштар
əртүрлі болып келеді. Тағам өнімдерінде өсу нəтижесінде пайда
болған кейбір микроағзалар немесе метаболиттер адамды əртүрлі
ауруларға ұшыратуы мүмкін, олар екі түрге, тағамдық улану жəне
тағамдық инфекция болып бөлінеді.
Тағамдық улану немесе тағамдық интоксикация деп тұтынуға
дейін тағам өнімдеріндегі микроағзалардың дамуы барысын-
да түзілетін токсиндардың əсерімен байланысты ауруды атайды.
Тағамдық интоксикация мысалына стафилококкты тағамдық улану
жəне ботулизм жатады.
