Қазақстан мектептердегі балаларғА Қатысты зорлық-зомбылықты бағалау

155
ҚАЗАҚСТАН МЕКТЕПТЕРІНДЕГІ БАЛАЛАРҒА ҚАТЫСТЫ ЗОРЛЫҚ-ЗОМБЫЛЫҚТЫ БАҒАЛАУ
Қосымшаның 10-кестесі. Мектеп директорлары тарапынан көрсетілетін зорлық-зомбылық 
және кемсітушілік 
Өткен жылы:
Ешқашан 
Кейде
Өте жиі
n
%
n
%
n
%
Психологиялық зорлық-зомбылық
Директор сені ренжіту үшін тіл тигізіп немесе 
ренжітетін сөздер айтты ма? 
4 126 98,1%
72
1.7%
9
2%
Мектеп директоры сені сыныптастарыңның ал-
дында келемеждеп, қорлап немесе ұялтты ма? 
4 149 98,6%
53
1.3%
5
1%
Мектеп директоры сені ұрып-соғып қорқытты 
ма? 
4 177 99,3%
22
5%
8
2%
Мектеп директоры сені жазалау үшін кабинетке/
кішкентай бөлмеге қамады мА? 
4 187 99,5%
16
4%
4
1%
Физикалық зорлық-зомблық
Мектеп директоры сені жазалау үшін затпен 
ұрды ма?
4 179 99,3%
23
5%
5
1%
Мектеп директоры сені шапалақпен ұрды ма 
немесе жақтан тартып жіберді ме?
4 178 99,3%
24
6%
5
1%
Мектеп директоры сені ұзақ уақыт ыңғайсыз 
жағдайда қалдыру арқылы жазалады ма? 
4 166 99,0%
36
9%
5
1%
Кемсітушілік
Мектеп директоры сенің ұлтың немесе теріңнің 
түсі үшін ренжітетін сөздер айтты ма? 
4 172 99,2%
33
8%
2
1%
Мектеп директоры сенің киімің немесе тұратын 
жерің үшін ренжітетін сөздер айтты ма? 
4 175 99,2%
29
7%
3
1%
Мектеп директоры дінің үшін ренжітетін сөздер 
айтты мА?
4 187 99,5%
16
4%
4
1%
Мектеп директоры шектелген (дене немесе 
ақыл-ой) мүмкіндіктерің үшін ренжітетін сөздер 
айтты ма?
4 168 99,1%
31
7%
8
2%
Қосымшаның 11 - кестесі. Сыныптарға бөлініп мектепте және мектепке бара жатқанда\
келе жатқанда қауіпсіздікті сезіну 
Мектепте қауіпсіздікті сезіну
Мектепке бара жатқанда/келе 
жатқанда қауіпсіздікті сезіну
Қауіпсіз
Қауіпсіз емес 
Қауіпсіз
Қауіпсіз емес 
Сыныбы
n
%
n
%
n
%
n
%
5-сынып
633
86,2%
101
13,8%
613
83,5%
121
16,5%
6- сынып
653
85,1%
113
14,8%
633
82,6%
133
17,4%
7- сынып
654
91,3%
62
8,7%
637
89,0%
79
11,0%
8- сынып
625
89,9%
70
10,1%
613
88,2%
82
11,8%
9- сынып
640
91,7%
58
8.3%
644
92,3%
54
7,7%
10-сынып
565
94,5%
33
5,5%
563
94,1%
35
5,9%

156
ҚАЗАҚСТАН МЕКТЕПТЕРІНДЕГІ БАЛАЛАРҒА ҚАТЫСТЫ ЗОРЛЫҚ-ЗОМБЫЛЫҚТЫ БАҒАЛАУ
Қосымшаның 12 - кестесі. Мұғалімдер мен мамандандырылған қызметкерлер мектепте ба-
лалар арасындағы зорлық-зомбылық пен кемсітушіліктің куәлері болды 
Өткен жылы мектебіңізде баланың мынадай 
әрекеттер жасағанына қаншалықты куәгер 
болдыңыз? 
Ешқашан 
Кейде
Өте жиі
n
%
n
%
n
%
Психологиялық зорлық-зомбылық
Басқа бала тарапынан балағаттауға немесе ке-
лемежге ұшырағанына 
399
43,4%
489
53,2%
29
3,2%
Басқа баланың заттарын сындырғанына немесе 
алып қойғанына
751
81,7%
162
17,6%
4
4%
Басқа баланы қорқытқанына
709
77,1%
204
22,2%
4
4%
Физикалық зорлық-зомбылық
Басқа баланы итергеніне, тиіскеніне, 
итермелегеніне, тепкеніне 
504
54,8%
390
42,4%
23
2,5%
Басқа баланы соққылағанына/ұрғанына
659
71,7%
248
27,0%
10
1,1%
Басқа баланы ұрып-соққанына
721
78,5%
194
21,1%
2
2%
Зат немесе қару қолдану арқылы басқа баланы 
ұрғанына
900
97,9%
16
1,7%
1
1%
Экономикалық зорлық-зомбылық
Басқа баланы қорқытып ақша алғанына/алып 
қойғанына 
852
92,7%
62
6,7%
3
3%
Жыныстық сипаттағы пікірлер айтқанына және қысым жасағанына
Басқа бала туралы жыныстық пікір білдіргеніне/
келемеждегеніне 
846
92,1%
71
7,7%
0
0.0%
Басқа баланың жыныстық органдарына/
интимді дене мүшелеріне тиіскеніне/ұстағанына 
893
97,2%
23
2,5%
1
1%
Кибербуллинг
Басқа баланы қорқыту немесе ұятқа қалдыру 
үшін СМС немесе сурет жіберуге Ғаламтор не-
месе ұялы телефонды пайдаланғанына 
845
91,9%
67
7,3%
5
5%
Кемсітушілік
Басқа баланың ұлты немесе терісінің түсі үшін 
жаман қарағанына/келемеждегеніне 
825
89,8%
88
9,6%
4
4%
Басқа баланың киімі немесе тұратын жері үшін 
нашар қарағанына/келемеждегеніне
717
78,0%
193
21,0%
7
8%
Басқа баланың діні үшін нашар қарағанына/
келемеждегеніне
888
96,6%
28
3,0%
1
1%
Басқа баланың шетелдік болғандығы үшін на-
шар қарағанына/келемеждегеніне
885
96,3%
28
3,0%
4
4%
Басқа баланың шектелген (дене немесе ақыл-
ой) мүмкіндіктері үшін нашар қарағанына/
келемеждегеніне 
803
87,4%
109
11,9%
5
5%

157
ҚАЗАҚСТАН МЕКТЕПТЕРІНДЕГІ БАЛАЛАРҒА ҚАТЫСТЫ ЗОРЛЫҚ-ЗОМБЫЛЫҚТЫ БАҒАЛАУ
Қосымшаның 13- кестесі. Мұғалімдер мен мамандандырылған қызметкерлер қолданатын 
тәртіптік әсер ету мен кемсітушіліктің нақты түрлері 
Өткен жылы сіз қаншалықты жиі:
Ешқашан 
Кейде
Өте жиі
n
%
n
%
n
%
Қалыпты тәртіптік шаралар
Баланы сыныптан қуу арқылы жазаладыңыз? 
815
88,7%
101
11,0%
1
1%
Баланы оңашада «сөгу» арқылы жазаладыңыз? 
480
52,2%
402
43,7%
35
3,8%
Баланы қоңырау кезінде немесе сабақтан соң 
қалдыру арқылы жазаладыңыз? 
670
72,9%
243
26,4%
4
4%
Баланың ата-анасына қоңырау шалдыңыз немесе 
баланың жаман қылықтары туралы ата-анасына 
есеп жібердіңіз? 
470
51,1%
429
46,7%
18
2,0%
Мұғалімдерге қатысты туындайтын қиындықтарды 
шешу және талқылау үшін мектеп мамандарынан 
көмек сұрадыңыз? 
404
44,0%
477
51,9%
36
3,9%
Психологиялық зорлық-зомбылық
Балаға ұрсу немесе келемеждеу арқылы 
жазаладыңыз? 
895
97,5%
18
2,0%
4
4%
Баланы қорлап немесе сыныптастарының алдын-
да ыңғайсыз жағдайға қойып жазаладыңыз? 
865
94,1%
50
5,4%
2
2%
Баланы ұрып-соғу арқылы қорқыттыңыз? 
895
97,4%
21
2,3%
1
1%
Баланы кабинетте/кішкентай бөлмеде қамау 
арқылы жазаладыңыз? 
915
99,6%
2
2%
0
0,0%
Физикалық зорлық-зомбылық
Баланың дәретханаға баруына тыйым салу арқылы 
жазаладыңыз? 
824
89,7%
89
9,7%
4
4%
Баланы ұзақ уақыт ыңғайсыз жағдайға қою арқылы 
жазаладыңыз? 
864
94,0%
51
5,5%
2
2%
Баланы таяқ, сілтеу таяқша, белбеу немесе 
сызғышпен ұру арқылы жазаладыңыз? 
911
99,1%
5
5%
1
1%
Баланы шапалақпен тартып жіберу арқылы 
жазаладыңыз?
909
98,9%
8
9%
0
0,0%
Дене еңбегі
Баланы дене еңбегі арқылы жазаладыңыз (сы-
ныптарды, дәретханаларды, қоқысты, ойын 
алаңын жинату)?
869
94,6%
48
5,2%
0
0,0%
Жазаның түрін анықтауды мектеп директорының қарауына қалдырдыңыз? 
Баланы жазасын алу үшін мектеп директорына 
жібердіңіз? 
730
79,4%
184
20,0%
3
3%
Балаларды кемсіту
Баланың ұлты немесе терісінің түсі үшін бала тура-
лы жаман пікірлер айттыңыз? 
913
99,3%
2
2%
2
2%
Баланың киімі немесе тұратын жері үшін бала ту-
ралы жаман пікірлер айттыңыз? 
894
97,3%
22
2,4%
1
1%
Баланың тұтынатын діні (дін тұту) үшін бала тура-
лы жаман пікірлер айттыңыз?
914
99,5%
3
3%
0
0,0%

158
ҚАЗАҚСТАН МЕКТЕПТЕРІНДЕГІ БАЛАЛАРҒА ҚАТЫСТЫ ЗОРЛЫҚ-ЗОМБЫЛЫҚТЫ БАҒАЛАУ
Қосымшаның 13- кестесі. Мұғалімдер мен мамандандырылған қызметкерлер қолданатын 
тәртіптік әсер ету мен кемсітушіліктің нақты түрлері 
Өткен жылы сіз қаншалықты жиі:
Ешқашан 
Кейде
Өте жиі
n
%
n
%
n
%
Баланың шетелдік шығу тегі үшін бала туралы жа-
ман пікірлер айттыңыз? 
917
99,8%
0
0,0%
0
0,0%
Баланың шектелген (дене немесе ақыл-ой) 
мүмкіндіктері үшін бала туралы жаман пікірлер 
айттыңыз? 
904
98,4%
13
14%
0
0,0%
Балаға тіл тигізіп немесе келемеждеу арқылы 
жазалағанын 
768
83,6
144
15,7
5
0,5
Баланы ұзақ уақытқа ыңғайсыз жағдайда 
қалдырып жазалағанын
814
88,6
100
10,9
3
0,3
Баланы қорлап немесе ыңғайсыз жағдайда 
қалдырып жазалағанын 
800
87,1
114
12,4
3
0,3
Ұрып-соғу арқылы жазалағанын
868
94,5
47
5,1
2
0,2
Баланы кабинетте/кішкентай бөлмеде қамау 
арқылы жазалағанын 
903
98,3
14
1,5
0
0,0
Баланы қара жұмыс жасату арқылы жазалағанын
836
91,0
77
8,4
4
0,4
Баланы таяқпен, сілтеу таяқшасымен, белбеумен 
немесе сызғышпен ұру арылы жазалағанын 
904
98,4
12
1,3
1
0,1
Баланы шапалақпен салып қалып жазалағанын 
900
97,9
17
1,8
0
0,0
Балаға оның ұлтына немесе терісінің түсіне бай-
ланысты нашар қарағанын/ бала туралы жаман 
пікір айтқанын 
900
97,9
17
1,8
0
0,0
Баланың киімі немесе тұратын жері үшін нашар 
қарағанын/ бала туралы жаман пікір айтқанын 
852
92,7
61
6,6
4
0,4
Балаға дін тұтынғаны үшін нашар қарағанын/ 
бала туралы жаман пікір айтқанын
903
98,3
13
1,4
1
0,1
Баланың шығу тегі шетелдік болғаны үшін нашар 
қарағанын/ бала туралы жаман пікір айтқанын
906
98,6
9
1,0
2
0,2
Баланың мүмкіндіктері шектеулі болғаны үшін 
нашар қарағанын/бала туралы жаман пікір 
айтқанын
881
95,9
35
3,8
1
0,1

159
ҚАЗАҚСТАН МЕКТЕПТЕРІНДЕГІ БАЛАЛАРҒА ҚАТЫСТЫ ЗОРЛЫҚ-ЗОМБЫЛЫҚТЫ БАҒАЛАУ
МЕМЛЕКЕТТІК ОРГАНДАРДЫҢ 
ТүСІНІКТЕМЕЛЕРІ
Қазақстан Республикасы білім және ғылым министрлігі
Адам құқықтары жөніндегі ұлттық орталық
22.12.2012 ж. №01/111-И хатқа
Қазақстан Республикасы білім және ғылым министрлігі ЮНИСЕФ халықаралық сарапшысы Робин 
Хааррмен дайындалған «Қазақстан мектептерінде балаларға қатысты зорлық-зомбылықты бағалау» 
зерттеуіннің қорытындысы туралы материалдарды қарастырып келесіні хабарлайды.
Есепте берiлген ұсыныстар балаларға қатысты зорлық-зомбылық және қатыгез қараудың алдын алу 
жөнiндегі кешендi шаралар қалыптастырылған кезде негiзге алынатын болады.
Сонымен қатар, балалар мен жасөспiрiмдерге қатысты зорлық-зомбылықты болдырмау және алдын 
алу мақсатында iс-шаралар іске асырылуда.
Аймақтарда кәмелетке толмағандарға қатысты зорлық-зомбылық пен қатыгез қарауды алдын алу 
жөніндегі іс-шаралар тиiстi түрде бекітіліп іске асырылуда.
Балалар мен олардың ата-аналарының білім және бала құқықтарын қорғау  саласында құқықтық 
мәдениеті мен ақпараттандырылу деңгейін арттыру мақсатында «Ата-аналардың құқықтық 
сауаттылығы – балалардың құқықтарын қорғау кепелдігі» аймақтық семинарлары, «Сен және сенің 
құқықтарың» онкүндігі, «Зорлық-зомбылықсыз балалық шақ», «Бала еңбегінің сорақы түрлеріне 
қарсы 12 күн» ақпараттық науқандары өткізіледі.
Сонымен қатар, балаларға қатысты зорлық-зомбылық пен қатыгез қараудың алдын алу жөніндегі 
мемлекеттiк органдар қызметінің мәселелері ҚР үкiметiнің жанындағы ВАК-тың ХI отырысында 
қарастырылды. Ұсынымдар жергілікті  атқарушы органдарға орындау және тиісті шаралар қабылдау 
үшін жіберілді. 
Балалардың құқықтарын қорғау Комитеті жанында үкіметтік емес ұйымдар кеңесi қызмет етедi, оның 
қызметінің 7 бағытының бiрi балаларға қатысты зорлық-зомбылықтың, адам саудасын және балалар 
еңбегін пайдаланудың алдын алу болып табылады.
Балалардың құқықтарын қорғау комитетінің және оның аумақтық балалардың құқықтарын қорғау 
департаменттерінің сайттарында «Зорлық-зомбылықсыз балалық шақ» айдары іске қосылған.
«Сандж» зерттеу орталығы ҚҚ-ның 2012 жылы Балалардың құқықтарын қорғау комитетінің тапсы-
рысы бойынша қолайлы отбасылық қарым-қатынасты қалыптастыру жөнінде балаларға, ата-аналар 
қауымдастығы мен педагогтерге арналған әдістемелік нұсқаулық әзірленді.
Жалпы, зерттеу қорытындысы балаларды зорлық-зомбылықтан қорғау жөнінде тиімді шараларда 
әзірлеуге мүмкіндік береді және балаларға қатысты зорлық-зомбылық және қатыгез қараудың алдын 
алу жөніндегі іс-шаралар жоспарын әзірлеу кезінде негіз болады.
Вице-министр                                      
 
 
 
 
 
 
       С. Шаяхметов
Ж. Альжанова, 74-20-49

160
ҚАЗАҚСТАН МЕКТЕПТЕРІНДЕГІ БАЛАЛАРҒА ҚАТЫСТЫ ЗОРЛЫҚ-ЗОМБЫЛЫҚТЫ БАҒАЛАУ
Қазақстан Республикасы білім және ғылым министрлігі
Мектепке дейіңгі және орта білім департаменті
Адам құқықтары жөніндегі ұлттық орталық
29.01.2013 ж. №01/234-И хатқа
Мектепке дейінгі және орта білім департаменті Сіздердің БҰҰ Балалар қорымен (ЮНИСЕФ) 
бірлесіп өткізген «Қазақстан мектептеріндегі балаларға қатысты зорлық-зомбылықты бағалау» атты 
зерттеуіңізге қатысты мынаны хабарлайды:
Қазақстан мектептеріндегі балаларға қатысты зорлық-зомбылықты бағалау туралы ЮНИСЕФ матери-
алдары зерттеліп, талданды. 
Жүргізілген зерттеу барысында мектептердегі балаларға қатысты зорлық-зомбылық деңгейі тура-
лы деректер жинау жүзеге асырылғанын, оларға талдау жасалғанын, оқу орындарында зорлық-
зомбылықты азайту бойынша ұсынымдар берілгенін атап өтеміз.
Сонымен қатар, ұсынылған материалда зерттеу өткізу тетіктерін түсіндіруге мейлінше көп орын 
берілген, ал шамадан тыс егжей-тегжейлі түсіндіру мектептегі зорлық-зомбылық проблемаларын 
тереңірек түсінуді қиындатады.
Білім беру ұйымдарының басшылары мемлекеттік интернаттық мекемелерде жүргізілген зерттеулер 
қорытындысы (2010 ж.) мен Қауіпті мінез-құлыққа, сексуалдық қанауға және адам саудасына қатысты 
балалар осалдығын бағалау (2011 ж.) бойынша қазақстандық оқушыларға бірқатар сұрақтардың 
әдепсіз, дөрекі қойылғанын атап көрсетті.
Осыған байланысты зерттеу жүргізу барысында сауалнамаларды оқушылардың ұлттық ерекшеліктері 
мен дәстүрлерін ескере отырып, алдын-ала бейімдеу қажеттілігі сақталғаны жөн.
Тұтастай алғанда, ұсынымдармен таныса отырып, облыстық, Астана және Алматы қалаларының 
білім беру басқармаларымен бірлесе отырып, жалпы білім беретін мектептердегі зорлық-зомбылық 
жағдайына жүргізілген мониторингті зерттеу бойынша ұсыныстар әзірлеу, педагог қызметкерлердің 
біліктілігін арттыру курстары негізінде директорлар мен мұғалімдерді мектептегі зорлық-зомбылық 
саласында қолданылатын заңнамалар мәселелері бойынша оқытуды жоспарлап отырмыз.
Сондай-ақ білім беру ұйымдарында педагогикалық ұжымның, балалар мен олардың ата-аналарының 
қатысуымен мектептегі зорлық-зомбылықтың барлық түрлерінің алдын алу бойынша түсіндіру 
жұмыстарын жандандыру қажет (конференциялар, акциялар, дөңгелек үстелдер, пікірталастар, 
пікірсайыстар).
Осы мақсаттарда мектептегі зорлық-зомбылық мәселелерін талқылау бойынша қоғамдық алаңды 
кеңейтуді көздеу, сонымен қатар білім беру органдарын мектептердегі балаларға қатысты зорлық-
зомбылықтың барлық фактілері туралы хабарлауға міндеттеу қажет.
Директор                                                    
 
 
                                                     Ж. Жонтаева 
Жахин К., 74-22-95