Қазақcтан Республикасы білім және ғылым министрлігі

Сырттай қаржыландыру – бұл...?

1. 
   Қаржылық нарық делдалдары клиенттерді талап етеді
   
2. 
   Қаржы делдалдары мезгілдерді өзгертуді талап етеді
   
3. 
   Мамандырылған қаржы институттарын талап етеді
   
4. 
   Тікелей міндеттемелерді талап етеді
   
5. 
   Делдалдарының бар болуын талап етеді
   

Жоспар

2.Қазақстанда халықаралық (аймақтық) қаржы орталығын құру және дамыту.

Әлемдік қаржы нарығы түсінігіне қатысты экономистердің пікірі әр түрлі тарқатылады. Біреулері оны қарыз капиталы нарығының құрамдас бөлігі ретінде және функционалдық көзқарас тұрғысынан, екіншілері оны ұдайы өндірістін үздіксіздігі мен тиімділігі мақсатында әлемдік қаржылық ағымдардың жинақталу мен қайта бөлінуін қамтамасыз ететін нарықтық қатынастар жүйесі ретінде қарастырады. Олар әлемдік қаржы нарығы үлкен жинақтарды иеленетін елдерден оның жетіспеушілігі байқалатын елдерге капитал ауысуы функциясымен ғана шектеуге болады деп есептейді. Олар өздерінің қорытындыларын жасаған кезде дамыған саланың экспортталатын капиталдарын дәл сондай дамыған салалар мен офшорлы аймақтарға ауысуын негіз етіп алады. Олар әлемдік қаржылардың негізгі арналымы тәуекелділікті басқару, құқықтық реттеу мен салық салудан жалтару деп есептейді. Басқа экономистер валюта нарығынан алыпсатарлық операцияларды бөліп алу қажет деп есептейді. Бірақ тәжірбиеде алыпсатарлық мәмілені хеджирлеу мәмілесінен ажырату өте қиын деп айтылады, себебі екі жағдайда да шаруашылық жүргізуші субъектілерге ашық валюталық ұстанымды қабылдауға тұра келеді. Әдістемелердің тұтастығы сауда нарығын — ақша нарығының қысқа мерзімді активтері және капитал нарығын — ұзақ мерзімді активтері деп бөлуден тұрады. Бұдан басқа барлығы дерлік қызметті халықаралық қаржылар саласымен шектелмейтін еуронарықты бөліп шығарады, сондай-ақ әлемдік қаржы нарығында мынадай — әр түрлі ел резиденттері өз арасында активтерді жай айырбастау деген ерекше белгіні енгізуге тырыспайды.

Алайда капитал ауысуының күшейуі қаржы нарығына халықаралық сипат береді, сондықтан толық көлемде ел экономикасына салынған шетел каииталын бөліп алып, шетелде орналастырылған ұлттық капиталды есепке алу қиын. Сондықтан да «өзін үздіксіз көбейтетін құн ретінде» капитал қозғалыссыз өмір сүре алмайды, ол ұдайы өндіріске құйыла отырып, жаңа құн құрып үнемі айналымда болуы қажет. Сондықтан, егер капитал үнемі өте пайдалы салымдарды іздеуде болса, онда оны осы жай бір елден басқа елге ауысуға мәжбүрлейді.

Сонымен әлемдік қаржы нарығы — бұл түбінде капитал экспортеры, оның рецепиенттері және осы рөлдерге сәйкес, мысалы, транзит капиталы сияқты әр түрлі рөлдерге шыға отырып, барлық елдер қатысатын экономикалық қатынас. Мұнда постиндустриалды елдерге көбірек мән беріледі. Бұдан басқа оларда есеп айырысу орталығы болып табылатын банктер орналасады. Мысалы, Лондон, Гонконг, Токио және басқа жерлерде орналасқан субъектілер арасында жүретін мәмілелер бейнеленуі мүмкін, сондықтан оларды өздерінің ақша-қаржылық жүйесі әлемдік қаржы нарығының негізін құрайтын капитал клирингінің елдері деп атауға болады.

Әлемдік қаржы нарығына жатқызу керек:

1.Валюталық нарық және оған қатысады:

а) жеке және заңды тұлғалар

б) алыпсатарлар мен арбитражерлар

в) хеджерлеу

г) делдалдар

д) мемлекет және мемлекет аралық ұйымдар

2.Тікелей ұзақ мерзімге несиелеу нарығы

3.Құнды қағаз нарығы

4.Сақтандыру нарығы және зейнетақы активтерінің нарығы

Әлемдік қаржы нарығы елдер арасында капитал құйылуына әсер етеді,ал бұл олардың экономикалық интеграциясының ұлғаюына және елдердің ақша нестелік және қаржы сферасында тығыз арақатынастың болуына итермелейді.

Әлемде қаржы секторында өзара бәсекелестікте болатын бірнеше басты орталықтар бар.

Әлемдік қаржы нарығына тікелей ұзақ мерзімді несиелеу нарығын жатқызуға болады. Дегенмен, үлкен бөлік бойынша қысқа мерзімді алыпсатарлық мәмілелер ақшаларды тартады және әлемдік нарықтың өзінің негізгі қозғалу үрдісінен қысқа мерзімді ауытқуы нәтижесінде жылдам пайда алуға негізделеді деп есептеледі. Салық салудағы айырмашылығы басқаша заңна-малық негіз жағдайында кейде қысқа мерзімді, бірақ револьверлік ауысу шартымен несиелік келісімді қайта жасау формасында елдер арасында әр түрлі үлгіде қаржылық және экономикалық қатынастарды ресімдеу пайдалы болуы мүмкін.

Бағалы қағаздар нарығы капиталға ақша ретінде негізделсе, онда ол қор деп аталады және ол осы сипатта ауқымы мен көлемі бойынша қаржы нарығының негізгі операциясының құрамдас бөлігі болып табылады. Осы кезде қор нарығы бағалы қағаздар нарығының үлкен бөлігі екендігін белгілеп кету қажет, сондықтан осы екі түсінік те ғылыми әдебиеттерде синонимдер болып есептеледі. Сонымен бірге негізгі және туынды қор құралдарының анықталуына берілмейтін бағалы қағаздардың қалған бөлігі нақты шаруашылық жүргізуші субъектілер үшін айналым құралдарын уақытша толықтыру кезі ретінде шыға алады. Сондықтан да қайта орнын босататын және қайта орнын босатпайтын борыштық бағалы қағаздар айналатын бағалы қағаздар нарығының бөлігі қаржы нарығына жатады.

Сақтандыру нарығы мен зейнетақы активтерінің нарығы жинақталатын қатынастар жиынтығын тікелей қаржыландыруға жатады. Мысалы, нарықтың субъектісі өзі үшін толтырып отьгру көзін құра отырып, тәуекелділіктер мен материалдық қаражаттарды, ресурстарды алмау ықтималдылығын сақтандырады.

Зейнетақы және сақтандыру қорлары ақшаны өндіріске инвестициялайды, яғни олар жаңа құн құрайтын ұдайы өндіріс процесіне белсенді қатысады. Сонымен халықтың қаражаттары сақтандыру ұйымдары мен зейнетақы қорлары арқылы ұдайы өндіріс процесіне түседі. Осыған байланысты сақтандыру нарығы анықталған елдің қаржылық нарығы құрылымына, ал ол сол арқылы халықаралық қаржы саласына кіреді.

Жоғарыда айтылғандардың негізінде мынадай қорытындылар жасауға болады:

• қазіргі уақытта әлемдік экономикада әлемдік қаржы нарығына маңызды орын бөлінетін ғаламдану процесі байқалады;

• әлемдік қаржылық нарық олардың үлкен экономикалық бірігуіне әкелетін елдер арасында капиталдың қайта құйылымы;

• әлемдік қаржы нарығы елдің ақша-несиелік және қаржы саласының тығыз әрекетімен байланыстырылады, мұнда сату көлемі және меншікті капитал көлемі бойынша жетекшілердің бас офистері — өзінің негізгі мамандандыру саласында әлемнің ірі концерндері пайда болады.

Экономиканың жаһандануының қазіргі кезеңіндегі қаржылық қызметі — халықаралық экономикалық қатынастардың дамушы саласы болып табылады. Оның ауқымды секторы тауар сауда-саттығымен салыстырғанда жылдам өсетін капиталдың халықаралық ауысуы болып табылады. Қазіргі уақытта әлемде берілген секторда өзара бәсекелесетін бірнеше басты орталықтар есептелінген. Ұзақ уақыт бойы әлемдегі капиталдың басты экспортеры рөлін Америка атқарады. XX ғасырдың соңғы он жылдықтарында Батыс Еуропа елдері — Германия, Англия, Франция өзінің шетелдік инвестицияларының ауқымы бойынша АҚШ-тан асып түсті. Үшінші қаржылық орталық Жапония болып табылады. Осылармен қатар соңғы жылдары әсіресе, мұнай-доллардың 80%-ын өнеркәсібі дамыған елдерге бағыттаған бай елдер Сауд Арабиясы, Кувейт және Біріккен Араб Эмираттарында жаңа қаржылық базалар құрылды.

Сұрақ 2.

2004 жылдың 15 қарашасында Алматы қаласында өткен қаржыгерлердің IV конгресінде-Қ.Р.Президенті Н.Назарбаев барлық қаржыгерлер мен қаржы институттарының алдында халықаралық қаржы орталығын құру міндетін қойды.

Алматы қаласы Қазақстандағы қаржы инститттарының және басқа елдердің филиалдары,өкілдіктері шоғырланған орталық болып отыр:

-Екінші деңгейлі 34 банктің 29 Алматы қаласында

-14 жинақтаушы зейнетақы қорының 12 Алматыда

-Қазақстанның қор биржасы

-Орталық депозиттері

-Қазақстанның ипотекалық компаниясы

-Жеке тұлғалардың салымын кепілдендірудің Қазақстандық қоры

-Брокерлік дилерлік компаниялар

-39сақтандыру ұйымдарының 28 Алматы қаласында

-АҚШ,Германиялық,Франциялық,Ресейлік,Украиналық, Нидерландық,Орталық Азиялық елдердің және т.б. 20 ірі банктерінің өкілдігі

Халықаралық қаржы орталығын құрудың негізгі стратегиялық мақсаты:

1) Экономиканы диверсификациялау

2) Әлемдік инвестициялық банктердің,қорлардың және басқа да қаржылық институттардың аймақтық офистерін Қазақстанда орналастырудың нысандық тиімділігін,соның ішінде оңтүстік астанада қамтамасыз ету.

Сонымен қатар, Алматы қаржы орталығы болу үшін үкімет пен қала әкімшілігі тарапынан алдын ала үлкен дайындық жұмыстары жүргізілуі қажет.

Ең алдымен қаланың қаржы базасын кеңейту, оның табыстылық бөлігін ең болмағанда 50%-ға өсіру кажет. Мысалы, 2003 жылы шоғырландыру кезеңінде қала бюджетіндегі шамамен 190 млрд теңгенің нақты тек 32 млрд теңгесі ғана немесе салық және басқа да табыстардан жиналған 16,7%-ы жұмсалды. Кала табысына 50%-ды бөлгеннің өзінде шамамен 100 млрд теңге өз бюджетінде болатын еді.

Екіншіден, қалаға шетелдік және отандық инвесторлар тарапынан инвестиция тарту мақсатында салық пен кеден режимінің жеңілдіктері бар еркін экономикалық аймақ (офшорлы аумақ) мәртебесін береді. Сонымен қатар банктер мен мұнай ғаз компанияларын қоспағанда қосарланған құн салығы (ҚҚС), қорпорациялық табыс салығы, жеке табыс салығы мөлшерлемелерін кем дегенде 2 есеге төмендетеді.

Үшіншіден, қаржылық ресурстарды мына мәселелерге бағыттау керек: ауа бассейні мен қала аумағын эқологиялық сауықтыру; көлік жүйесі: авто жолдар, метрополитен, электрлі көлікті қайта жасау және дамыту; құрылыс пен ғимараттарды сейсмологиялық күшейту; қаланың жылу және сантехникалық жүйесімен, сумен қамтамасыз ету объектілерін ауыстыру; технопаркті құру және дамыту тұжырымдамасын жүзеге асыруды тездету; демалыс және ойын-сауық (туристік базалар, тау шаңғы базалары, спорттық және сауықтыру аймақтары) аймақтары ретінде қала сыртындағы аумақтарды жайғастыру, қала аумағын көріктендіру, қатаң климаттық жағдайларда тұрғын үй және офистердің құрылысы мен тағы басқа мәселелерді шешу.

Төртіншіден, тиімді және білікті реттеуші режим қызмет ету керек. Шенеуніктік-бюрократтық кедергілерді жою және олар қабылдайтын шешім мерзімін қысқарту. Барлық мәселелер «бір терезе» арқылы шешілуі керек.

Ең бастысы, қаланың беделді іскер ауданына сәйкес инфракұрылымы бар аудандарды ұсыну қажеттілігі, себебі қаржылық институттар әрқашан сенімділік және икемділікпен, сондай-ақ пайданың репатрация мүмкіндігімен байланыстырылады. Бұл ауданды бүгіннің езінде-ақ 15 гектардан аз емес мөлшерде белгілеуге болады. Қаржыгерлер конгресінде Бүкіл әлемдік банк президенті Джеймс Д. Вулфенсон атап өткендей, мұнда басқа қаржы орталықтарымен байланысты арзан және сонымен бірге тиімді, жотары технологиялы жүйе құрылсын, Алматыда қазіргі заманға сай коммуникациялық сала дамысын. Қаржы нарығында әрбір секүнд қымбат тұрады. «Супер байланыстарға» жету оңай міндет болмағандықтан, «әлемдік қаржыгердің» инфрақұрылымға көңіл аударуы кездейсоқтық емес. Кадр блоғы мәселесін шешудің маңызы да аз емес.

Әлеуетті инвестициялық жобалар үшін Алматы қаласы қаржы ресурстарын алу рұқсатын қамтамасыз ету мүмкіндіктерін жасауы қажет, яғни, біріншіден, инвестициялау режимін, екіншіден, олардың Қазақстан қор биржасына шығуын немесе несие алуын оңайлатуы қажет.

Алматы қаласында халықаралық қаржылық орталық құру бойынша алдағы Уақыттағы әрекеттеріне қатысты кезеңі ретінде оңтүстік астананың барлық елеуетті, бәсекелестік артықшылықтары мен оларды қолдану жолдарына қатысты тәуелсіз компетентті халықаралық сарапшылардың (мысалы, үлкен төрттіктің халықаралық консалтингтік фирмалары) біліктілік қорытындысын алуы дұрыс және тиімді болып көрінеді.

Фирма Алматы қаласында мұндай орталық құрудың мақсатқа сай екендігін растауы және оның келесі әрекеттерінің мүмкіндігі туралы бизнес-жоспар құрастыруы керек. Қаржы орталығын құру, соған сәйкес елдің министрліктері мен ведомстволары нақты міндеттер мен нұсқаулар алатын КР заңымен немесе ҚР Президенті Жарлығымен бекітілуі тиіс. Сонымен кдтар ағымдағы мәселелерді тез шешу үшін Қазақстан Республикасы Президенті төрағалық етуімен, шетелдік қаржы ұйымдарының екілдерімен орталықтың аумағында қызмет көрсететін тұрақты әрекет етуші кеңесші орган құру керек. Бірінші кезенде бұл әлеуетті қатысушылар болуы мүмкін.

Ұсынылған жобаны өткізу үшін жоғарыда белгіленген сұрақтарды жүзеге асыруға жауапты және әр түрлі мемлекеттік органдар, ведомстволарға әрекеттерді ұйымдастыру, бағыттау жүктелуі тиіс, оны агенттік (комитет) түріндегі мемлекеттік орган анықтауы керек. Осы кезде алғашқы кезевдегі мақсатқа сәйкес қызметі нормативтік құқықтық база жасап шығару, атап айтқанда қызмет етуші салық және басқа да ҚР зандарына өзгертулер мен толықтырулар енгізу, сондай-ақ орталықтың (инвесторлардың келуін ынталандырып, сондай-ак қызметтерінің анықтылығы, тұрақтылығы және қарапайымдылығына кепілдік беретін тәуелсіз Қазақстаннан болашаққа) меншікті заң-дарын жасап шығару болып табылатын қаржылық қызмет көрсету бойынша өкілетті орган құру қажет болады. Мұнда қаржылық нарық қатысушылары қызметтерінің түрлерін реттеуші басқа елдердің заңнамаларының үйлестігі сияқты сәтгерді де есепке алу керек. Қаржылық қадағалау бойынша жеке өкілетті орган құра қалған жағдайда берілген органның толық тәуелсіздігін (қаржылық орталық банкрот бола қалған жағдайда мемлекет алдында ешқандай жауапкершілігінің болмауы), сондай-ақ оның тек құрылған агенттікке (комитетке) жауаптылығын ескеру керектігін мақсатқа сай деп шамалаймыз. Оның мүшелері. яғни реттеушілік және бухгалтерлік есеп сұрақтары бойынша халықаралық сарапшылар бола алады. Мұнда банк, сақтандыру және басқа қаржы секторларында, бағалы қағаздар нарығы, тұрақты органда жұмыс тәжірибесі бар кеңес беру саласына шетел мамандарын тартуға көп көңіл бөлу керек.

Халықаралық қаржы орталығын құру — уақыт талабы. Бұл қазіргі уақыттағы қаржылық кеңістікке ену мүмкіндігі. Бұл мұқият таразылануды, ғылыми негізделуді және Қазақстан экономикасының алдағы уақыттағы дамуын ескере отырып жүзеге асырылуы тиіс.

1. Әлемдік қаржы нарығы дегеніміз?

2. Әлемдік қаржы нарығының құрылымы қандай?

3. Алматы каласында қаржы орталығын құрудың шарттары?

4. Бреттон-Вуд жүйесінің негізгі шарттары қандай?

Тест тапсырмасы

1.

1. 
   Алтын нарығы
   
2. 
   Қаржы нарығы
   
3. 
   Ақша нарығы
   
4. 
   Баға қалыптастыру
   
5. 
   Валюталық нарық
   

Қаржы нарығының құрылуының кестесін кім құрды?

1. 
   Сейткасымов Г.
   
2. 
   Жуков Д.
   
3. 
   Ковалев С.
   
4. 
   Дұрысы А, В
   
5. 
   Дұрыс жауабы жоқ
   

3.

Мерзімді төлемдердің іске асырылуы:

1. 
   лизинг арқылы
   
2. 
   ірі саудаласу кезінде вбөлшек төлемдер
   
3. 
   тауар жөнелгеннен кейінгі төлемдер
   
4. 
   аванстық төлемдер
   
5. 
   В,С, D – жауаптары дұрыс
   

4.

Қай типтегі инвестициялық компаниялар бірге анықталған мөлшерде акцияларды шығаруды іске асырады?

1. 
   Ашық
   
2. 
   Жабық
   
3. 
   Ішкі
   
4. 
   Сыртқы
   
5. 
   Дұрыс жауабы жоқ
   

Тақырып 20.Әлемдік валюталық нарық
Жоспар

1. 
   Әлемдік валюталық нарықтың құрылуы және дамуы.
   
2. 
   Қазіргі замандағы валюталық нарық түрі.
   

Сұрақ 1.

1994 жылы АҚШ-та Бреттон-Вуд конференциясы өтті. Бредтон-Вудтық жүйе әлемдік қаржы жүйесінің дамуыныңжаңа тақырыбын қалыптастырады:

1) Халықаралық қаржылық-экономикалық қатынастарды халықаралық валюта қоры (ХВҚ) бақылайды.

2) Доллар және де-факто фунт стерлинг халықаралық резервтер рөлін ойнай бастайды.

3) Валюталардың реттелетін басымдылықтары АҚШ долларына байланды (1% ауытқу мүмкін), ал доллар алтынға байланысты болды(алтынның унциясы-35 долларға теңеледі).

4) ХВҚ мүшелерінің паритеттерді тек ХВҚ келісімімен ғана өзгерту құқығы бар.

5) Өтпелі кезең аяқталсымен барлық валюталар конвертацияланатын болды.

6) ХВҚ мүшелері алтынмен және валютамен жарналар төлейді. Осы кезде бірінші транш (1/4) негізгі валюта және алтынмен, қалғаны ұлттық валютамен жасалады. Валютаның айырбастау бағамы үш жақты арбитраж арқылы бекітіледі. Яғни, егер долларға қатысты франк бағамы 10 франк = 20 доллар, ал фунт яғни долларға қатысты 50 фунт = 20 доллар құраса, онда фунт пен франк арасындағы айырбас бағамының үш жақты арбитражы былай анықталады.

Бүгінгі таңда халықаралық есеп айырысуда валюталық клиринг, яғни халықаралық келісімге сәйкес өзара талаптар шегер-імі негізінде елдер арасындағы есеп айырысу дамуда.

7) Валютаның айырбас қурсы үш жақты арбитраж арқылы бекітіледі.

1976 жылы Ямайка конференциясы өтті (Кингстон қаласы ). Онда әлемдік валюта жүйесінің қалыптасуының жаңа дәйектері қарастырылды:

1) халықаралық төлемдер кезінде дефицитті жабу құралы ретінде алтынды пайдаланудан мемлекеттер бас тартты

2) Валюталық жүйенің орталығы болуға тиісті. Қарыз алудың арнайы құқығы (ҚАҚ ).

3) Халықаралық өтімді құралдарға айналды алтын, шетел валютасы, ХВҚ-дағы резервтік позиция, ҚАҚ және евро (ЭКЮ).

Біртіндеп 90-шы жылдардың ортасында экю есептік емес, физикалық құралға айналды. Экюге деноминацияланған жол гектары және несие карточкалары шығарылады, экюдегі депозиттер ашылады.

1999 жылдың басында нарықта жаңа европалық валюта-евро пайда болды.

жүктеу 4,25 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: