Қазақcтан Республикасы білім және ғылым министрлігі

Қаржылық нарық түсінігі қандай жүйемен байланысты

1. 
   ақша
   
2. 
   депозиттік несие
   
3. 
   валюталық қор
   
4. 
   сақтандыру зейнетақы қоры
   
5. 
   барлығы дұрыс
   

Келесі мәліметтер берілген:

1. 
   Валютамен әлемдік сауда көлемі;
   
2. 
   Валютаны сатудың әлемдік көлемінің құрылымы, яғни үлес салмағы, валютамаен сауда жасау көлемі бойынша мемлекеттер %;
   
3. 
   Үлес салмағы бойынша мемлекеттердің рейтингтін анықтаңдар .
   

Жоспар

2. Халықаралық бағалы қағаздардың негізгі түрлері

Қазіргі заманғы халықаралық бағалы қағаздар нарығы қазір тек алғашқы орналастыру ретінде көрінеді. Сондықтан халықаралық бағалы қағаздар нарығы еуровалюта деп аталатын сипаттағы соңғы және эмиссияны қандай да бір ұлттық реттеу шегінен тыс эмитенттермен жүзеге асырылатын шығырылым ретінде түсіндіріледі. Кең мағынасындағы халықаралық бағалы қағаздар нарығы — халықаралық эмиссиямен шетелдік эмиссияның жиынтығы ретінде қарастырылады, яғни басқа елдің ұлттық нарығында шетел эмитенттерінің бағалы қағаздар нарығы.

Бүтінгі таңда әлемдік борыштық бағалы қағаздар нарығында әр түрлі қаржы құралдарының үлкен көлемі айналысқа түседі, соның ішінде басқа қаржы құралдары арасында көбірек көлем алатын шетелдік облигациялар.

Халықаралық облигациялар эмиссиясы 60-жылдардың ортасында басталған болатын және құндық көлемі бойынша халықаралық акция эмиссиясынан 9-10 есе жоғары.

70-жылдардың басына дейін шетелдік облигацияларды шы-ғарудағы талассыз басымдылық АҚШ, ГФР, Швейцария және Жапонияның ұлттық нарығына тиесілі болды. Бірақ жағдай өзгерді және шетелдік облигация эмиссиясының өскелең бөлігі еуропалық және жапондық нарықта жүзеге асты. Қарызға алу сомасы бойынша әлемдегі ең көлемді нарық американдық нарық болғандығына қарамастан, оның халықаралық операцияларға қатысуының үлес салмағы айтарлықтай үлкен емес. Сонымен, соңғы он жылдың ішінде АҚШ-тың шетелдік облигация эмиссиясы ұлтғық қорпоративтік облигациялар эмиссиясынан - мұндай атауды АҚШ-тың шетелдік облигация нарығы алды, негізгі қарыз алушысы Әлемдік банк, Американаралық даму банкі, Азия даму банкі және т.б. болды. «Янкибондз» нарығы арқылы несие берушілер орналастырылған жалпы капитал сомасы 1973 жылы 1 млрд доллардан 1976 жылы 10,6 млрд долларға өсті, содан кейін 80-жылдары бір жылдағы эмиссия 4,5-10 млрд доллар деңгейінде болды.

Бағалы қағаздар нарығының дамуын ірі державалардың аумағында қарастыратын болса. онда АҚШ-тың әлемдегі ең ірі нарығы бар. Акцияның өз ерекшеліктері: жай акциялардың номиналдық құны жоқ, ал олардың иелері әдетте, компаниялар қосымша шығарылымдар жүргізген жағдайда құқық алмайды. Ашық айналыс үшін компаниялар акция шығарғанда олар АҚШ-тың бағалы қағаздар және биржа бойынша комиссиясына баруы керек және алдыңғы уақыттарда қызметін жалғастыратын ақпаратты ашу бойынша қатаң міндеттемелещі орындаулары қажет.

Шетел облигациялары эмиссиясының тағы да бір ірі орталығы ГФР болып табылады. Олардың алғашқы эмиссиясы 1959 жылы батысгермандық марканың конвертациясын енгізгеннен кейін басталды. Бундесбанк өкілділігімен бірге әрбір ай үшін ГФР-дың 6 негізгі банктері жаңа эмиссия жоспарын белгіледі. Неміс маркаларында көрсетілген шетел облигациялары мен еурооблигацияларының эмиссиясы статистика арқылы жеке тіркелгенмен, шындығында, олардың арасындағы айырмашылық айтарлықтай маңызды емес: еурооблигациялық эмиссия халықаралық консорциуммен, ал шетел эмиссиясы неміс маркаларында тек коммерциялық банктерден тұратын консорциум арқылы жүргізіледі. Бұдан басқа облигацияның екі үлгісі ұсынушыға шығарылды, әр қайсысы 1000 неміс маркасын ірілендіреді, еске сала кететін жайт, оларды ГФР-дың резидент еместері сатканда қандай да бір шектеу жоқ және пайыздарға табыс салығы салынбайды.

Ұлыбританияның бағалы қағаздар нарығы әлемдегі көне нарықтардың бірі. XX ғасыр мен XIX ғасырдың көптеген жылдары бойы ол ірі және біршама дамыған нарық болып келеді, әрі әлемдік экономикадағы Британ империясының орнымен байланысты болды. Тап осы Лондонда 1773 жылы әлемдегі бірінші мамандандырылған қор биржасы пайда болды.

Ұлыбританияда жай акциялар міндетті болып табылатын кез келген номиналмен эмиссиялана алады. Әдетте ол 25,50 және 100 пенстерді құрайды. Негізінен акциялар атаулы болып табылады. Жай акция иелерінің олар қоғамға ұсынылғанға дейін акциянық жаңа шығарылымын бірінші кезекте сатып алу құқығы бар.

Облигация нарығына келетін болсақ, онда олардың негізгі үлгісі — екі түрде қамтамасыз етілген облигациялар: анықталған активтермен және компанияның барлық активтерімен қамтамасыз етілген. Бірақ Ұлыбритания нарығында қамтамасыз етілмеген, айырбасталатын және кепілдендірілген облигациялар да бар.

Шетелдік облигация эмиссиясының маңызды әлемдік орталығы — Швейцария. Оның үлесіне жалпы эмиссия сомасының жартысынан астамы тиесілі. Жеке орналастырулар мен банктік несиені қоса есептегенде, Швейцария франктарындағы капитал экспорты елдің ЖҮӨ-нің 10%-ынан асқан кездер болды. Швейцария арқылы халықаралық капиталдың орасан үлес салмағы кері экспортталады. Өзінің шетелдегі бағалы қағаздарға жаңа инвестициясының сомасы бойынша соңғы жылдарда олар Жапония, ГФР және Ұлыбританиядан кейін төртінші орын алады.

Швейцария франкіндегі шетел облигациясының эмиссиясы банктік консорциум қатысуы арқылы жүзеге асырылады және әдетте жоғары номиналмен, валюталық биліктермен шешілуі тиіс маңызды сомада шығарылады. Эмиссия бойынша шығындар басқа нарықтарда шетел облигациялары кезіндегі шығыстар деңгейімен салыстырғанда жоғары. Шетелдік облигация нарығында қарыз алушы ретінде тек қана халықаралық институттар, шетел мемлекеттері және ірі қорпорациялар шығады. Эмиссия банктік консорциумдар арқылы Базель қор биржасы мен Цюрихта жүзеге асырылады. Шетелдік облигация бойынша пайыздар салық төлемдерінен босатыла алады. Швейцария нарығы ГФР-дың шетелдік облигация нарығымен салыстырғанда мемлекеттік реттеу объектісі болып табылады: эмиссия проспектісі Швейцария Ұлттық банкінің келісімін алуы керек, ал АҚШ-тың 10 млн доллар эквивалентті сомасынан асатын эмиссияларға биліктің ерекше рұқсаты болуы қажет.

Капиталдау көлемі бойынша Францияның бағалы қағаздары әлемде 4-5 орын ашады. Капитал нарығындағы басым жағдайды акциялар мен мәміленің негізгі үлес салмағын Париж алады. Францияда акцияның әр түрі шығарылады: жай және артықшылықты, дауыс беретін және дауыс бермейтін, бір немесе екі дауыс беру құқығы бар, Жай акциялардың көпшілігі ұсынушылық. Атаулы тек кана қор биржасында листингі жок акциялар бола алады.

Францияда облигация нарығы акция нарығына қарағанда көбірек дамыған. Барлық облигациялар құжатсыз формада шығарылады. Қысқа және орта мерзімді облигациялар жеткізілуі төлемге қарсы отандық инвесторлар үшін Франция банкісінің «Сатурн» жүйесі көмегімен және шетелдік инвесторлар үшін Еигосіеаг мен Сейеі арқылы жүзеге асырылады. Ұзақ мер-зімді облигациялар шетел инвесторлары үшін Ешосіеаг жүйесі арқылы төлемге қарсы қойылады.

1983 жылдан бері Францияда варранттары бар облигациялар және айырбасталатын облигациялар шығарыла бастады. Олардың көптеген түрлері бар. Солардың бірі пайыз қайтару кезінде төленетін ұзақ мерзімді қайтару құқыіы. 1984 жылдан бастап банктер айналыс мерзімі 10 күннен 7 жылға дейінгі, номиналы ең аз шамада 1 млн франк айналыстағы депозиттік сертификаттар шығаруға кірісті. 1987 жылдың 1 қаңтарынан кейін шығарылған барлық облигациялар пайыз салығынан босатылған.

Жапонияның облигация нарығы жоғарыда айтылғандармен интернационализация және либерализация бойынша ымыраға келмейді. Бұдан басқа 70-жылдардан бері жапондық капитал экспортын кеңейту, көптеген елдердің орталық банктерінің иенді елдің резервті валютасы ретінде қолданудың өсуі, капитал нарығында бағалы қағаздар жағдайының бекітуімен тартымды иендерді халықаралық инвесторларының қолдануы және басқа валюталармен салыстырғанда иеннің салыстырмалы күшейюімен байланысты жапондық емес қарыз алушылар арқылы қарызға алынған капиталдың жедел өсуі басталды. Елдің облигациялық нарығы әкімшілік және классикалық шетел облигациялары эмиссиясын жүзеге асырады.

Жапонияда негізгі акционерлердің рөлін ұзақ мерзімді қарым-қатынасты күшейту, жаңа клиенттерді езіне тарту және қажет емес аутсайдерлерден қоргану болатын қорпорациялар атқарады. Компания мен оның акционерлері арасындағы өзара қарым-қатынас өзара артықшылықтарға негізделген. Екі фир-малар өздерінің «достастық» компанияларда екендігіне сенімді болу үшін жиі-жиі бір-бірінен акцияларды меншіктенеді.

Әдетте Жапондық акциялар 50 иенге тең номиналда шығарылады. Акцияның кеп белігі — жай. Шындығында барлық акциялар атаулы, ал биржада листингі барлар — тек атаулы болып келеді.

1963 жылдан бастап өскелең ауқымда көптеген елдер қорпора-цияларының қаржы ресурстарын тарту көзі болған еуробонды нарығы пайда болды. Шетелдік облигациялармен салыстырғанда еурооблигациялар шетел валюталарының бірінде ұлттық эмитенттермен шығарылады және бір мезгілде әр түрлі елдерде орналастырылады. Мұндай эмитенттеріне өз инвестицияларының әлеуетті базасын әртараптандыру мен қандай да бір айналыстағы облигациялық ұлттық нарықта баға түсуі тәуекелін төмендетуге мүмкіндік беретін эмиссия дүниежүзілік деп аталады.

Дүниежүзілік еурооблигациялар арасында әсіресе, қарыздық валютасы ретіндегі АҚШ долларының жетекші рөлі танылады. Бір мезгілде Еуропа, Азия және АҚШ нарықтарында орналастырылатын түрлер бар, олар дүниежүзінде тіркелген ноталар деп аталады.

Шетелдік облигациялармен салыстырғанда еуробондтар ұсынушылық бағалы қағаз болып табылады, олардың эмиссия проспектісін елдің ұлттық орналастыру органдарында тіркеу талап етілмейді, айналыс мерзімі 3-тен 30 жылға дейін болады. Бұдан басқа бұл бағалы қағаздар қатаң ұлттық шектеуіне түспейді. Эмиссия, орналастыру және айналыс тәртібі осы процеске қатысатын жеке ұйым, нарық арқылы реттеледі. Тек кейбір елдерде, атап айтқанда Германия, Жапония, Францияда еурооблигациялардың мерзімі мен келемі белгіленеді.

Әлемдік тәжірбиеде эмитентке байланысты еурооблигацияны жіктейді:

• мемлекеттік немесе егеменді;

• муниципалды немесе аймақтық;

• қорпоративтік.

Корпоративтік эмитент рөлінде елдің коммерциялық банктері шығады. Бастапқы екі топқа келетін болсақ, онда мысалы, Ресейде эмитент рөлінде Мәскеу, Санк-Петербург және Теменгі Новгород жетекшілігі шығады.

Осы кезде егеменді облигацгшлар елдің рейтингімен сәйкес келетін рейтинг алады. Муниципалдық үшін халықаралық деңгейде танылған агенттік пен иеленген екі несиелік рейтингі болуы міндетті.

Соңғы он жылдықтарда әлемдік бағалы қағаздар нарығында еуроноталар кең тараған. Еурооблигациялармен салыстырғанда бұл бағалы қағаздардың атаулы сипаты болады және өте «қысқа» больш табылады. Олардың құбылмалы пайыздық мөлшері бар және номиналдық құнынан төмен баға бойынша ұсынылады.

Соңғы жылдары ең көп тараған қаржылық құралдар еуро-коммерциялық қағаздар болып табылады. Еурооблигациялармен салыстырғанда еуронота ақша нарығының 1 жылдық айналыс мерзімі бар құрал болып табылады. Еурокоммерциялық бағалы қағаздар мүлікпен қамтамасыз етілмеген, бірақ оларды жеткі-лікті жоғары несиелік рейтингі бар ірі және атақты компаниялар эмиссиялайды. Бұған қоса бұл қағаздар бірінші сыныпты емес қарыз алумен эмиссиялануы мүмкін, бірақ соңғылар сенімді банкпен кепілдендіріліп, бір жылға дейін аккредитив қойылуы тиіс.

XX ғасырдың 60-жылдарынан бастап әлемдік бағалы қағаздар нарығында алғашқыда эмитенті американдық компаннялар, одан кейін жапондық компаниялар болып табылатын айырбасталатын еурооблигациялар пайда болды. Олар айырбасталатын облигациялар мен еурооблигациялар үйлесімін білдіреді. Жай айырбасталатын еурооблигациялар сияқты ол анықталған кезеңде оны эмитент акциясына, басқа да қарыздық қағаздарға айырбастауға құқық береді. Ол инвесторға мүмкіндік береді;

• жай облигащіяларға қарағанда біршама төлем пайыздық мөлшерлеме бойынша айырбасталуына дейін табыстың тұрақты түсуін қамтамасыз ету;

• опциондық құқық өткізілген жағдайда компания акционері болу.

Банктік несиелеуге өндірістің күшті тәуелдігі жағдайды күрделендіретіндігі белгілі бұл бағалы қағаздар нарығының пайда болуын шарттастырады. Халық жинағының елеулі бөлгі мен жеке капиталды жұмылдыра отырып, қаржы құралдары ірі инвестициялық жобалар мен экономиканың нақты секторына инвестицияланады. Бүны әлемдік тәжірбие куәландырады.

Егер қалың бұқара топтарының ақша қаражаттарының жинағы туралы айтатын болсақ, онда АҚШ-та мысалы, бағалы қағаздардағы инвестициялар олардың көлемінің 50%-ынан астамын құрайды, айта кететін жайт бұл негізінен акциялар. Сонымен қатар өнеркәсібі дамыған елдердегі жинақтау процестерінде ақша жинақтарын жинаудың тұрақты және тартымды нысаны зейнетақы-сақтандыру резервтеріне салымдар болып қалып отыр. Сондықтан облигация мен акция формасында жинақтаудың кемімелі үрдісінің болуы кездейсоқ емес. Осы кезде капитал қозғалысының, соның ішінде бағалы қағаздар арқылы негізгі ағыны ауқатты адамдар қолы арқылы жүреді. Соңғы жылдары мемлекеттік бағалы қағаздарға халық салымдарының олардың тәуекелдігі және өтімділігі аздығына байланысты өсу үрдісі пайда болды (8-кесте).

Кесте 8. Әлемдік инвестициялық байлықтын кұрылымы /41, 11 б./

Кесте 9. 2004 ж. басындағы облигациялық қарыздардың нарықғық көлемі,

млрд долл /82, 113 б./

Егер салымды экономика салаларының бөліктерінде қарастырсақ, онда мысалы, АҚШ-тағы облигация шығару — жыл сайынғы көлемі 300-400 млрд доллар шегінде үлкен емес ауытқулары бар тұрақты деңгейде болады. Осы кезде қорпорацияның облигациялық қарыздарының салалық құры-лымы нақты ерекшеленеді.

Кесте 10. АҚШ-ғағы жеке қорпорациялардың облигация нарығының салалық құрылымы

Жеке қорпорация облигацияларын орналастыру мен меншіктену тәжірбиесі маңызды болып табылады. Жеке секторлардың бағалы қағаздары арасында облигациялардың үлес салмағы бар. АҚШ-та оларды қор биржасынан тыс сату және сатып алудың бес негізгі әдісі бар.

Олардың біріншісіне кепілдендірілген эмиссия болып табы-латын андеррайтинг жатады. Бұл жағдайда инвестициялық банк эмитент — қорпорацияға оның облигациясын орналастырута және ақша капиталынын анықталған санын алуға кепілдік береді. Банк коммерциялық банктердің қарызы көмегімен келісім бағамы бойынша барлық эмиссияны меншіктенеді, содан кейін олар комиссиялық сыйақы түрінде пайда ала отырып, жоғары бағам бойынша әр түрлі инвесторларға сатады.

Екіншісі, АҚШ-тың Бағалы қағаздар және биржа бойынша комиссиясы тарапынан тіркеушілік және бөлушілік шығындардан қашуға мүмкіндік беретін бағалы қағаздар нарығында облигацияны еркін ұсыну, ол «қоғамдық әдіс» деп аталатын екінші әдіске жатады. Мұнда эмиссия кең жарнамаланбайды және инвестициялық банк делдалдылықты өз мойынына алады, бірақ бұл кезде ол облигация эмиссиясының барлығын сатып алмайды, тек қорпорация атынан оны әр түрлі инвесторларға ұсынады. Кағаздарды өткізгеннен кейін ол комиссиялық сыйақы алады. Нәтижесінде қорпорация мен несиелік-қаржылық институт арасында тығыз байланыс орнайды.

Үшінші әдіс тікелей немесе жеке орналастыруды қамтиды, бұл жерде қорпорация қарыз алуға міндеттелетін, өзіне сәйкес келетін сатып алушыны табады. Мұнда эмиссия бұқаралық ақпаратқа жарнамаламай-ақ және сатып алушылардың кең тобын таратпай-ақ жүзеге асырылады. Қорпорация өзіндік тізбекті құрайтын және барлық облигациялық қарыздарды толық меншіктенетін бірнеше сатып алушылармен келіседі. Инвестициялық банк агенттік және кеңес берушілік қызметті орындауы, сатып алушы тауып және оған комиссиялық сыйақы алуы мүмкін.

Төртінші әдіс — аукцион сииатындағы бәсекелестік сауда-саттық. Қорпорация эмиссия шарттарын анықтайды және инвестициялық банктерге меншіктену үшін облигация ұсынады. Осыдан кейін банктер нарықка шығады және оны қағаздар үшін кім көп береді қағидасы бойынша өткізе бастайды. Облига-цияны өткізгеннен кейін олар комиссиялық сыйақы алады.

Орналастырудың бесінші әдісі — салыстырмалы түрдегі жаңа әдіс. XX ғасырдың 90-жылдарында пайда болып, ол «орналастырудың жаңа технологиясы» деген атауға ие болады. Оның мәні — жаңа эмиссияның бағалы қағаздарын орналастыру кезінде қорпорация инвестицнялық банктер, брокерлік фирма-лар ашады. Олар өз құрылымдарында арнайы қаржылық бөлшшелер құрады және осы сипатта өзінің бағалы қағаздарын өр түрлі инвесторларға ұсынады және тікелей техникалық құралдарды қолдана отырып олардың көмегімен бағалы қағаздар нарығына шығады. «Жаңа технологияның» мақсаты орналастыру шығынын үнемдеу болып табылады.

Отандық та, шетелдік те эмитенттер әрқайсысы арнайы қасиетті иеленген әр түрлі облигация түрлері мен үлгілерін шығарады. Сондықтан инвестор нақты облигацияны сатып алу кезінде режим қабылдауы тиіс. Бір жағынан, көптеген қазақстандық шаруашылық субъектілері инвестициялық жобаны жүзеге асыру барысында қаржылық ресурстардың өте қажеттілігін бастан кешіруде. Олар отандық та, шетелдік те қаражаттарды тартуға ұмтылады. Олар капитал иелерінің шетелдік ресурстарын өздерінің бағалы қағаздарын отандық нарықта, мысалы. қазақстандық нарықта сату жолымен алуы мүмкін. Ол үшін өкілетті өкіл арқылы шетелдік инвестор Қазақсғанға капитал енгізуі және осында бағалы қағаздар иеленуі қажет. Бірақ оған қазақстандық заңнаманы басшылыққа ала отырып, сенімді брокер арқылы өзінің қор нарығында қазақстандық эмитенттердің бағалы кағаздарын иеленгендігі ыңғайлы. Сондықтан біздің компаниялар әлемдік капитал нарығына дербес ілығұға ұмтылады. Берілген мақсатқа жетудің бір әдісі — депозитарлық қолхаттар деп аталатын акцияларға туынды бағалы қағаздарды шығару.

1. Халықаралық бағалы қағаздар нарығының негізгі орталықтары.

2. АҚШ-та бағалы қағаздарды шығару және айналыс ерекшеліктері қандай?

3. Ұлыбританияда бағалы қағаздарды шығару және айналыс ерекшеліктері қандай?

4. Францияда бағалы қағаздарды шығару және айналыс ерекшеліктері қандай?

5. Ямайкада бағалы кағаздарды шығару және айналыс ерекшеліктері қандай?

6. Германияда бағалы қағаздар шығару және айналыс ерекшеліктері қандай?
Тақырып – 22. Әр түрлі елдердің зейнетақы нарықтары.

Жоспар

1) Чилидің зейнетақы нарығы

2) Дамыған және дамушы елдердің зейнетақы нарықтары
Сұрақ 1.

20-ғасырдың 80-ж.ж. Чилидің зйнетақы жүйесінің құрылымын қайта қарастыру себептері:

1) Сыртқы қарызының кризистік шартындағы экономика.

2) Демографиялық жағдай жұмыс істеушілер үлесінің күрт төмендеуімен әр жұмыс үстеушіге қарттар санының көбеюімен мінезделеді.

3) Жұмыс кұші нарығының динамикасына формалдық сектордан тыс жаңа жұмыс орындарын салудың жоғары ұлесінің болуы.

Чилидің зейнетақы жүйесі – салушылардың зейнетақы жарналарының жекеше капитализацияландыруына негізделген солидарлық ролі біртіндеп аяқталатын жекеменшік жинақтау жүйесі. Бұл ретте салушылар администратодың акционері болмайды және олар өздерінің кәрілігін қамтамасыз етуге жауапты. Мемлекет тек минималдық зейнетақыға ғана кепілдік береді.

Чилиликтер тек зейнетақы қорларының администраторы (ЗҚА) деп аталатын жекеменшік жинақтау қорлары ғана арасында таңдау жүргізеді.

Ескі жүйені зейнетақы қалыпқа келтіру институты (ЗҚИ) сақтаған және ол жоюмен 2040 жылға дейін ғана жұмыс істейді.Жаңа жүйеге кіргендер солидарлықпен байланысы жоқ және ескі жүйеден мойындау болып алады. Бұл балдар алушылардың тілегі бойынша жинақтау жүйесіне өткізіле алады немесе сатады.Көп жағдайда олар жинақтау жүйесінде зейнетақы тағайындаған кезде,жиналған құралдарға қосылады.

Зейнетақы қорларының администраторлары (ЗҚА)толық операторлар болып табылады және зейнетақы жарналарын тартумен,сонымен қатар зейнетақы жинақтарын қаржы құралдарына инвестициялаумен айналысады.Заңдылықты сақтауды және пруденциалдық нормативтерді орындауды,бақылауды,құнды қағаздар бойынша супер интенданттықтың әдістемелік жетекшілігін ҚБА (АФН) басқармашылығы атқарады.

Чилидің орталық банкі инвестицияның қаржыны диверсификациялауды орнықтыру бөлігіне ғана бақылау жүргізіледі.

АҚШ та міндетті зейнетақылық сақтандыру туралы заң тек 1935 ж қабылданда.Жұмысшының жынысына байланыссыз зейнеткерлікке шығу жасы-65 жас.

Зейнеткерлікке шығудың басқа варианты бар.Ол да зейнеткерлікке үш жыл бұрын шығуға болады,бірақ бұл үш жыл бойында зейнетақы 20% кем болады.Американдық зейнетақының көлемі,жалпы еңбек стажына,оның үзілмеуіне,еңбекақы көлеміне байланысты болады және еңбекақының 50-80% мөлшерінде болып,орташа көлемі 700 доллар болады.

Францияның зейнетақы жүйесі Еуропадағы ең күрделі жүйе.Елдер мен әйелдер зейнеткерлікке 60 жасында шығады.Францияның зейнетақы жүйесі екі фунаменталдық дәйекке негізделген:сақтандыру және солидарлық.Зейнетақы қорларына төлемдер де әртүрлі болады.Зейнетақы мөлшері орташа еңбекақының 50% құрайды және еңбекақы ақырғы 11 еңбек жылына есептеледі.Онымен қатар жылына 5 мыңнан 10 мың долларға дейін болатын максималдық және минималдық мемлекеттік зейнетақы бар.

Германияда бүгінгі күні зейнетақы қорына аударылған ақшалар бүгінгі күнге тірі зейнеткерлердің кәрілігін қамтамасыз етеді.Зейнеткерлікке шығу уақыты -65жас.Шектеулері де бар:жұмыскерлер зейнетақы жарнасын еңбекақысының жобамен 5000 доллар АҚШ мөлшерлемесінен аспайтын бөлігінен төлейді,ал артық соманы міндетті емес сақтандыру қорларына салады.Неміс зейнетақысының мөлшерді еңбекақының 70% дейін жетеді және еңбек стажы мен еңбекақы көлеміне тәуелді болады.

Ұлыбританияның зейнетақы жүйесінде көптеген факторлар еске алынады.Ерлердің зейнет жасы-65жас,әйедікі-60жас.Жұмыскер жағынан зейнетақы қорына жарна 10% құрайды,бірақ ол 23660 фунт немесе 38.3мың АҚШ доллар мөлшерінен аспайтын еңбекақыдан алынады.Мемлекет өз азаматтарына минималдық зейнетақыға кепіл береді.Зейнетақымен қамтамасыз ету заңы бойынша,жарна төлеу әр азаматтың өз еркінде,олар мемлекеттік емес зейнетақы қорында шот аша алады.

Израйльдің зейнетақы жүйесі зейнетақылы,жұмыссыздық бойынша немесе кәрілік бойынша көмек ақыны зейнеткерлік жасына жеткендердің бәріне төлейді.Зейнет жасы ерлер үшін-65жас,әйелдер үшін-60жас.Семья жағдайына байланысты төлемдер мөлшері орташа еңбекақының 16%-дан 24%-ға дейін ауытқиды.Міндетті емес зейнетақы қорлары да бар.Оларға өз еңбекақыларының 55% мөлшеріне дейін аудара алады.Ақырғы жұмыс орнының еңбекақысының 75% ға дейін зейнетақы көлемі жете алады.

Бақылау сұрақтары:

1. Чилидің зейнетақы нарығының ерекшелігі қандай?

2. Дамыған елдердің зейнетақы нарығының ерекшеліктері қандай?

3. Дамушы елдердің зейнетақы нарығының ерекшеліктері қандай?

1.

1993 жылдан бастап зейнетақы қорлары қандай министрлікке бағынды?

6. 
   Қаржы министрлігі
   
7. 
   Экономика және бюджеттік жоспарлау министрлігі
   
8. 
   Әлеуметтік қорғау министрлігі
   
9. 
   ешқандай министрлікке бағынбады
   
10. 
    бюджеттен тыс қорға жатқызылды