Қазақстан Республикасының Білім
және ғылыми министрлігі
Д.СЕРІКБАЕВ АТЫНДАҒЫ ШЫҒЫС ҚАЗАҚСТАН МЕМЛЕКЕТТІК
ТЕХНИКАЛЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ
М.С.Мұздыбаев, Д.М.Мырзабекова
КӚЛІК ҚҰРАЛДАРЫНА ТЕХНИКАЛЫҚ ҚЫЗМЕТ КӚРСЕТУ
ЖӘНЕ ЖӚНДЕУ
5В090100 мамандығының студенттері үшін қысқаша дәрістер курсы
Ӛскемен
2011
1 тақырып. Кіріспе. Автомобиль кӛлігінің алдына қойған міндеттер
Автомобильдің техникалық күйі дегеніміз берілген уақыт кезінде, сандық
тұрғыдан ӛлшенген және бағаланған, пайдалану барысында ӛзгерген пайдалану
қасиеттерінің жиынтығын сипаттайтын күйі.
Автомобильдің негізгі пайдалану қасиеттеріне: сенімділік, отын үнемділігі,
жылдамдық және қозғалыс қауіпсіздігі жатады.
Автомобиль көлігі жүйесінің сұлбасы
Техникалық пайдалану – автомобиль кӛлігінің қосалқы жүйесі болып табылады.
Оның дамуына бірнеше себептер әсер етеді: автомобиль кӛлігінің ӛзінің қарқынды
дамуы және оның елдің кӛлік жүйесіндегі рӛлі; тасымалдау барысында еңбек,
материалдық, отын-энергетикалық ресурстарды үнемдеу қажеттілігі; кӛлік процесін
ақаусыз, сенімді кӛлік құрамымен қамтамасыз ету.
Автомобиль кӛлігінің алдында тұрған маңызды проблеманың бірі –
автомобильдің пайдалану сенімділігін арттыру және оны күтуге кететін
шығындарды тӛмендету болып табылады. Бұл проблеманы шешудің жолы, бір
жағынан, сенімділігі мен жӛндеу жарамдылығы жоғары автомобильдерді шығару
есебінен автомобиль ӛнеркәсібімен қамтамасыз етіледі, екінші жағынан,
автомобильдерді техникалық пайдалану әдістерін жетілдіру; еңбек ӛнімділігін
арттыру; автомобильдерге техникалық қызмет кӛрсету мен оларды жӛндеу бойынша
жұмыстардың еңбек сыйымдылығын тӛмендету; автомобильдердің жӛндеу аралық
жүрістерін арттыру. Бұл жылжымалы құрамды ақаусыз күйде ұстау үшін қажетті
ӛндірістік базаны құруды, ӛндірістік процестерді механикаландыру және
автоматтандыру құралдарынан кеңінен пайдалануды, құрылысты кеңейтуді және
жол сапасын жақсартуды талап етеді.
Автомобиль кӛлігінің жүйесі
Автомобильдерді коммерциялық
пайдалану жүйесі
Автомобильдерді техникалық
пайдалану жүйесі
Автомобильдерді техникалық
дайындау жүйесі
Жол қозғалысын
басқаруды ұйымдастыру
жүйесі
Автомобильді
басқару жүйесі
Автомобильдерге
ТҚК және жӛндеу
жүйесі
Автомобильдерді
сақтауды
ұйымдастыру жүйесі
ТҚК және
жӛндеу
нысандары
ТҚК және
жӛндеу
құралдары
ТҚК және жӛндеу бойынша
жұмыстарды
орындаушылар
ТҚК және
жӛндеу
бағдарламасы
Кӛлік құралдарының сенімділігіне қойылатын талаптар қозғалыс жылдамдығы
мен
қарқындылығының,
автомобильдің
қуатының,
жүккӛтергіштігінің,
сыйымдылығының
ӛсуімен,
автомобиль
кӛлігінің
қызмет
кӛрсететін
кәсіпорындармен және кӛліктің басқа түрлерімен технологиялық және
ұйымдастырушылық байланысымен артады.
Автомобильдерді күтуге, оларға ТҚК және жӛндеуге кететін шығындарды
азайту, тасымалдау ӛнімділігін арттыруды қамтамасыз ететін бос тұруларды азайту,
олардың ӛзіндік құнын тӛмендету – автомобиль кӛлігін техникалық пайдаланудың
негізгі міндеті болып табылады.
Оларды шешу үшін автомобильді пайдалану кезінде әртүрлі факторлардың әсер
етуі нәтижесінде автомобильдің техникалық күйінің ӛзгеру заңдылықтарын
зерделеу қажет. Бұл заңдылықтарды білу автомобильдерді ақаусыз күйде ұстаудың,
яғни жұмысқа қабілетттілігін басқарудың ғылыми негізделген әдістерін дайындауға
және қолдануға себеп болады. Бұл әдістер математикалық статистиканы,
ықтималдық теориясын, сенімділік теориясын қолдануға негізделеді.
Автомобильдің техникалық күйін басқару проблемасын шешуде автомобильдің
техникалық ақаусыз күйін ұстау бойынша режимдер мен басқа да нормативтерді
реттейтін ТҚК және жӛндеудің жоспарлы-алдын алу жүйесінің мәні зор.
Автомобильдің техникалық күйін басқару проблемасын шешудің маңызды
элементі - технологиялық тәсілдерді, қосындар мен жұмыс орындарының
жабдықтарын,
еңбекті
ғылыми
тұрғыдан
ұйымдастыруды,
процестерде
механикаландыру мен автоматтандыру құралдарын кеңінен пайдалануды қамтитын
автомобильдерге ТҚК және жӛндеу ӛндірісінің технологиялық процестерін
жетілдіру болып табылады.
Материалдық-техникалық қамтуды және ғылыми негізделген нормалауды
ұйымдастыру мәселесі тасымалдау (қабылдау), сақтау, тарату, пайдалану және
жӛндеу материалдырын, қосалқы бӛлшектерді, агрегаттарды нормалау, автомобиль
паркін ұстауға кететін шығындарды тӛмендетуді қамтамасыз ететін үнемдеу
шараларын қамтиды.
Автомобильдерді техникалық пайдаланудың тағы да бір маңызды міндеті –
техникалық базаны: АКК, тұрақтарды, техникалық қызмет кӛрсету станцияларын
жобалау әдістерін жетілдіру.
Сонымен, автомобильдерді техникалық пайдалану ақаусыз жылжымалы
құраммен тасымалдауды қамтамасыз етуге бағытталған автомобиль кӛлігінің
маңызды қосалқы жүйесі болып табылады. «Автомобильдерді техникалық
пайдалану» курсының басты міндеті: пайдалану процесінде автомобильдің
техникалық күйінің ӛзгеру заңдылықтарын ашу, автомобильдерді ақаусыз күйде
ұстауға бағытталған әдістер мен құралдарды зерделеу.
2 тақырып. Автомобиль элементтері
Автомобиль бірлесіп әрекет ететін элементтер - агрегаттар мен механизмдер
жиынтығынан тұратын күрделі жүйе.
Автомобильге қатысты агрегаттар мен механизмдер элемент, ал агрегаттар мен
механизмдерге қатысты бӛлшектер элемент болып табылады. Автомобиль, агрегат,
механизм, бӛлшек бірлесіп, нысан немесе бұйым болады. Орташа сыныпты
